Vísir - 22.11.1977, Blaðsíða 11

vism Þriöjudagur 22. nóvember 1977
/".....
Þjóöleikhúsiö sýnir:
STALÍN ER EKKI HÉR
eftir Véstein Lúöviksson.
Leikstjórn: Sigmundur Orn
Amgrimsson.
Leikmynd og búningar: Magnús
Tómasson.
Skáldsögur Vésteins Lúöviks-
sonar, Gunnar og Kjartan og
Eftirþankar Jóhönnu hafa veriö
i tölu þeirra verka sem mesta
athygli hafa vakiö á undan-
gengnum árum. Ekki þarf
höfundur aö kvarta undan aö
þar hafiallir veriö á einu máli.
Menn hefur greint á um gildi
þess endurvakta raunsæis sem
þarhefur msátt: finna og stund-
um er kallað ný-raunsæi. Sum-
um hefur þótt pólitiskur boö-
skapur höfundar af ódulinn eða
þá menn hafa kvartaö undan
skorti á slikum boðskalp og am-
ast viö æsilegum söguþræöi sem
brjóti raunsæiö. En hvernig
sem á hefur verið litiö sýnast
menn hafa veriö nokkuö sam-
mála um aö Vésteinn væri einn
þeirra höfunda sem mætti binda
viö allmiklar vonir. Eftir frum-
sýningu Þjóöleikhússins á leik-
ritinu Stalin er ekki hér hafa
þær vonir glæöst til muna þvi
þar fengum viö aö sjá höfund i
mikilli framför. Hniga til þess
ýmisleg rök.
I fyrsta lagi tekst nú betur en
áöur aö flétta saman pólitiskan
boöskap og afhjúpun ein-
staklinga. I ööru lagi er mér til
efs að Vésteinn hafiáöur skrifað
jafn góöan texta. Málfar per-
sónanna er náttúrlegt, þær eru
sjálfum sér samkvæmar og þó i
þróun, skoðanir þeirra fá sál-
fræðilegan grundvöll og félags-
lega viömiöun. Og engin per-
sóna er afgreidd skýringalaust
heldur er eftir fremsta megni
leitast við aö skilja og lýsa.
Form leikritsins er jafn raun-
sætt og sigilt og form þeirra
skáldsagna sem nefndar voru.
Vésteinn gerist hér enginn til-
raunamaður á þvi sviöi. Hins
vegar held ég aö „Stalin er ekki
hér” sé hraustlegasta tilraun
sem ég hef séö geröa á islensku
leiksviöi af islenskum höfundi
til aö takast á viö samtiöar-
vanda, kryfja hann og varpa
þar með nokkru ljósi á
Heimir Pálsson skrif-
ar um sýningu Þjóðleik-
hússins á Stalín er ekki
hér og segir m.a. að af-
hjúpaður sé sá vandi
sem við blasir, að vera
sósíalistí í kapítalísku
samfélagi, að eiga sér
kenningu sem ekki pass-
ar við það umhverf i sem
maðurinn er alinn upp
i...
spurningar sem ættu aö vera
mörgum nútimamanni alvarleg
umþenkingarefni.
Með tilvisun til frægs fólkmýgis
og átrúnaöar manna á hann
(jafnvel hérlendis!) sýnir verk-
ið okkurharöstjóra á heimavelli
eöa öllu fremur heimilisvelli.
Og um leið er afhjúpaöur sá
vandi sem viö blasir: aö vera
sósialisti i kapitalisku sam-
félagúaö eiga sér kenningu sem
ekki passar viö þaö umhverfi
sem maöur er alinn upp i, aö
gera sjálfur borgaralegan
greinarmun á pólitík og
heimilislifi hverju sem maöur
svo heldur fram. Og eins og
tiökast á góöum og klassiskum
verkum er leitaö skýringa I for-
tiöinni, þessu timaskeiöi þegar
maöur veit kannski sist af öllu
sjálfur hvaö var sannleikur.
Meginspurningin veröur eftir
slíkt uppgjör: Hvað getur
maður gert þegar heimsmynd
manns hefur hruniö? Og hér
hygg ég ekki skipta máli hvort
leikiö er um gamla stalinista
eöa ekki: öll höfum viö ung til-
einkaöokkur ákveöinn skilning,
venjulega fenginn frá eldri kyn-
slóö, skilning á tilverunni,
skilning á manneskjunni. öll
eöa flestöll hljótum viö lika ein-
hvern tima aö standa frammi
fyrirþeim vanda aö heimsmynd
bernskunnar eöa æskunnar
standist ekki, hún miöaöist viö
annan tima aörar aöstæöur. Aö
visi munu vera til þeir menn
sem aldrei skilja þennan sann-
leik, þvi tekist hefur aö frysta
svo vel fyrir öll skilningavit
þeirra. Þeir eru ekki til umræöu
hér.
1 flestum hlutverkum leiksins
eru reyndir og traustir leikarar
sem hér gera margt mjög vej,
sumt ágætlega. Mest mæöir lik-
lega á Rúrik Haraldssyni, Stein-
unni Jóhannesdóttur og önnu
Kristinu Arngrimsdóttur i hlut-
verkum Þóröar Karlssonar og
dætra hans tveggja. öll léku þau
sannfærandi og gáfu skýrar
myndir af persónunum. Mér er
þó ekki grunlaust um aö betur
heföi fariö á meiri hófstillingu i
ákaföstu sennunum. Siguröur
Skúlason og Bryndis Péturs-
dóttir áttu gott kvöld I hlutverki
stjúpunnar og veröandi tengda-
sonar á bænum. En besta
skemmtun veitti sá leikarinn
sem minnst mun hafa reynsl-
una. Það var Sigurður Sigur-
jónsson I hlutverki Kalla. Hann
var stundum öldungis óborgan-
legur bæöi i hreyfingum og
raddbeitingu en naut þess aö
visu lika aö honum eru lagöar i
munn margar skemmtilegustu
setningar verksins. Þaö er
greinilegt aö Siguröur er einn
þeirra ungu leikara sem binda
má mestar vonir viö.
Leikmyndin var raunsæileg
eins og eölilegt veröur að teljast
og frá hendi Magnúsar Tómas-
sonar sýndist hún afar smekk-
lega skipulögð. Smiöir hafa átt
þar góða vinnu.
Sigmundur örn Arngrlmsson
hefur náö góöum árangri i leik-
stjórninni. Samstillingin er góö
staðsetningar eölilegar og þar
með allt sannfærandi.
Þaö er ekki oft sem islensk
leikrit liggja fyrir á prenti
þegar þau eru frumsýnd. Svo er
þó nú, þvi bókaútgáfan Iöunn
hefur gefið „Stalin er ekki hér”
út. Það er lofsvert framtak og
mættigjarna veröa áframhald á
þvi. Viö eigum nefnilega ólæröa
þá kúnst að lesa leikrit.
Um þessar mundir sýnist
óvenju mikil ástæöa til aö vera
bjartsýnn á framtið íslenskra
sviðsleikrita og bera þau enn
ekki aðeins höfuö og heröar
heldur allan likamann ofan
mittis yfir þá framleiöslu sem
verið er að sjónvarpa yfir þjóö-
ina. Þaö væri betur aö islenskir
leikhússgestir sýndu nú aö þeir
eiga skilið aö eiga góð leikskáld.
HP

rar (77+1) hvetja til lögbrota
sem tilgangurinn er beinlínis sá,
að leiðrétta „rangar” niöur-
stöður dómstólanna. Þaö til-
einkar sér annan rétt en þann
sem fram kemur i dómsniður-
stööum. Tilgangur þess er því
ólögmætur, og félag þetta nýtur
þvi ekki verndar af framan-
greindu ákvæöi stjónarskrár-
innar. Þar viö bætist, að félagiö
er hættulegt gildandi rétti í
landinu, þvi að þaö hvetur til
lögbrota á ákveönu sviöi. Ligg-
ur þvi nærri, aö sú skylda hvfli á
handhöfum framkvæmdarvalds
að stefnu félagsmönnunum fyrir
dóm meö kröfu um að félagiö
veröi óheimilað þeim.
Stofni sibrotamenn
sjóð....
Til að skýra málið betur má
taka dæmi um hliðstæöu. I
islenskri löggjöf eru margvisleg
réttindi manna varin árásum af
hendi annarra manna. I m'eiö-
yrðalöggjöf er æran vernduð, og
f öörum lagaákvæöum eru t.d
eignir manna verndaðar meö
ákveönum hætti. Hugsum
okkur, að hópur svonefndra si-
brotamanna teldi eignir ann-
arra alltof rikt verndaðar gegn
árásum t.d. væri ekki ástæöa til
aö dæma menn til skaöabóta-
greiðslna vegna slikra árása,
nema þeir auöguöust sjálfir af
broti. Þannig væri ekki réttlæt-
anlegt aö kveöa upp slika dóma
ef um hrein eignaspjöll væri aö
ræöa. Þessir menn stofnuðu sfö-
an meö sér félag um aö greiöa
dómskuldir af þessu tagi. Slikt
félag væri auövitaö ólöglegt,
m.a. vegna.þess aö þaö hvetti
menn til afbrotanna, eöa m.ö.o.
hvetti þá til aö beita öðrum
mælikvarða á eignavernd held-
ur en mælt er fyrir um f lögum
og dómsframkvæmd.
— Það má því líta þann-
ig á, að orðum mínum sé
einkum beint til Sigurð-
ar Lindals, enda hefði
mér vart þótt ástæða til
þessara skrifa ef hinir
einir hefðu staðið að
frumhlaupi þessu.
Tilgangurinn helgar
ekki meðalið
Einhver segir liklega, aö hér
sé ekki um hliðstæðu aö ræða.
Hvers vegna? Jú, liklega vegna
þess, aö tilgangur borgaranna
78 sé göfugri en sibrotamann-
anna. A þá göfugur tilgangur aö
nægja mönnum til aö hvetja til
lögbrota? Mættu menn þá t.d.
stofna félag til að hvetja aöra
(og sjálfa sig) til aö flytja verö-
bólgugróöann með ofbeldi frá
þeim, sem hann hafa hlotið og
til þeirra, sem hann var tekinn
frá?
Annar segöi kannski, aö ekki
væri um hliðstæðu að ræöa
vegna þess, að óskerðanleiki
eignarréttarins sé i eöli sinu
betur afmarkaður en óskeröan-
leiki ærunnar. An þess, aö
viöurkennt verði að svo sé, skal
bent á meginatriðið, sem sé það
að það eru dómstólarnir, sem
hafa það hlutverk aö draga
þessi mörk og eftir að þau hafa
verið dregin eru þau út af fyrir
sig jafnskýr, án tillits til hvaöa
réttindi eiga i hlut.
Dómstólar fremur en
sjálfskipaðir dómarar
úti i bæ
Hafi menn áhuga á þvi, aö
niöurstöður mála veröi fengnar
með óhlutdrægum hætti, hljóta
þeir að fallast á, að málum er
best komið hjá dómstólunum. 1
gildi eru margvlslegar laga-
reglur, sem miða aö þvi, aö
starf dómstóla sé unnið án hlut-
drægni og að þeir starfi sjálf-
stætt. Matinu á þvi, hvort æran
hafi verið óhæfilega skert verö-
ur þvi ekki betur fyrir komiö
annars staðar. Ærumeiðandinn
getur sem visast komiö þvi aö
fyrir dómi, að ummæli sin hafi
veriöréttlætanleg vegna þess aö
annars væru „óeölilega heftar
umræöur um mál, sem hafa al-
menn samfélagslega eöa menn-
ingarlega skirskotun”. Dómar-
inn metur þá, hvort slik sjónar-
mið eigi rétt á sér og aö hvaöa
marki, og honum er miklu betur
trúandi til þess mats heldur en
hópi sjálfskipaðra dómara úti I
gæ.
Hvers vegna skyldu
þeir ekki hafa gert eitt-
hvað af þessu?
Ég vil loks benda prófessor
Sigurði og félögum hans á þaö,
sem honum er aö sjálfsögöu al-
veg ljóst, sem sé, að þeim eru
færar allar löglegar lýöræöis-
legar leiöir, til aö hvetja til
breytinga á löggjöf um meið-
yröi. Þeir geta skrifaö f blöðin,
gengið kröfugöngur, sent Al-
þingi erindi um efniö o.m.fl.
Hvers vegna skyldu þeir
annars ekki hafa gert eitthvaö
af þessu?
«»>{«rnd»r •>& M».H?rtsis*}»VAsióN i lundi tui-ft U I Fra » i
s'<i » «•*««• V Hjál*m**»''i»r»*u*k*l*lir«Mrt *>«
78 stofna Málfrelsissþ
Sjá lista * e^^Xndur sjóðsins og á
Stofnaður helur verið
sjöóur til verndar mál
Ireisi á t^landi. Tilgangur
vjoðsinti «r að tryggja
lyjtsta Irelsi Itl umræðu
um málelni sem varða al-
mannahetll og til óheltrar
tiytrænnar tjánmgar.
•{iútvéj* sjóðsir» « stantía
»tr»( kc*tn*5> «i( unskabót-
w ir&m, me)ftyrft*n:4U
Utlur vft mtö J«r>m
sau oftiiiuna hvíUt untr*5ur um
mftt M-n> háfft aitnírfttta sam-
cfta mr.nniht*t\t:f
S.kírskMúft
Máilrt'isjssjúftur >-r sUdnaAur af
;ft«f!n»tak)ini!umr>j( v*r ikvórftuu
:4itt *}<»?>*!<i{r.ur::fti> itkiti
ríMfí wtku biöfftendur
stofnun'
á 3. siðu
% %
**»£&*■ * ________________________
ins; utan þeir
m rni erh'ndi*
jirfMnaöur Mai
uörun Þi>rberg»-
,f stöfnrndum Vé-
tcktor.
jnnafundínum kom
.tofnwnlur telja
^gjöí Iskndinga s«tj»
umrrftu um malefni
vft* almannaheill og til
*r listrarnnar tjáningar
: þröngur skmftur, og skerfti
JgildAiidi lagiiákvtrft*
stjftm
irdsi
Mark
lr>g«
ritaft
bugsa
aft ei)
misK i
mrift;
Stol
doma
kveftt