Vísir - 13.06.1978, Qupperneq 11

VISIR
Þriðjudagur 13. júnl 1978
n
fram að eitt helsta hlutverk
Landssambandsins er að gæta
hagsmuna veiðifélaga og veiði-
réttareigenda á sem flesta vegu.
Stuðla að auknum tengslum
félaganna innbyrðis, vinna að
aukinni fiskirækt og rannsóknum
og aukinni þekkingu á þvi sviði.
Forráðamenn Landssambands
veiðifélaga lögöu mikla áherslu á
aukið veiðieftirlit, það væri eitt
helsta verkefni sambandsins i ná-
inni framtiö. Þeir sögðu að ólög-
leg fiskveiði bæði i sjó og i fersk-
vatni hefði farið vaxandi undan-
farin ár. Reynsla annarra þjóða i
þessu efni væri sú að sjávarveiði
á laxi og þjófnaður i ám tor-
veldaði árangursrika fiskrækt og
uppbyggingu laxastofnsins.
Til þess að fyrirbyggja að slikt
hendi hér á landi hefur Lands-
sambandið leitað til hins opinbera
um samstarf um stóraukið veiði-
eftirlit, hraðari meðferð dóms-
mála og þyngri viðurlög en nú
tiðkast.
Þór Guðjónsson veiðimálastjóri
upplýsti á fundinum að veiði-
þjófnaður væri orðinn lang-
stærsta vandamálið sem yfirvöld
ættu við að etja i Noregi og
Kanada á þessu sviði. Það væri
þá einkum sjávarveiðin sem
spillti fiskigengd i árnar.
Þetta væri mjög bagalegt og
lýstu fundarmenn áhyggjum yfir
þróuninni hér, en til dæmis
að nefna var helmingur laxa i
Viðidalsá i júli 1977 með netaför.
Laxveiðar eru orðnar drjúg
tekjulind fyrir Islendinga en
áætlað söluverð veiðileyfa er-
lendis mun nema um 224 milljón-
um króna. Þar við bætist eyðsla
erlendra ferðamanna hér. Hún er
áætluð um 470 milljónir.
Þess má að lokum geta að ein-
ungis tekjur ánamaðkasala á
siðasta ári námu 25-30 milljónum
að þvi er forráðamenn Lands-
sambands veiðifélaga töldu.
—HL
r "" v.........."..." \
Kjartan Jónsson,
viðskiptafrœðingur
skrifar: Þrótt fyrir
„kauprónslögin" er
kaupmóttur taxta-
kaups launþega með
því hœsta sem
þekkst hefur og
kaupmóttur
róðstöfunartekna
er enn meiri.
1 umræðum manna á meðal
hefur þvi verið haldið fram að
ein meginorsök minnkandi
fylgis stjórnarflokkanna i sið-
ustu sveitarstjórnarkosningum
sé ónógur árangur af samstarfi
þeirra i rikisstjórn. En hefur þá
rikisstjórnin staðið sig illa?
Forsenda þess að hægt sé að
gefa raunhæft svar við þessari
spurningu er að menn geri sér
grein fyrir stöðunni i upphafi
timabilsins eða m.ö.o. hver
staðan var i lok starfstima
vinstri stjórnarinnar. Athafnir
vinstri stjórnarinnar voru langt
frá þvi' að vera alltaf i takt við
getu þjóðarbúsins. Afieiðingin
var stórkostlegur viðskipta-
Gagnrýmð Ijka
þá sem gagnrýna
halli, verðbólgan sló öll fyrri
met ogkomsti 54% á árinu 1974.
Það hefur þvi fyrst og fremst
verið verkefni núverandi rikis-
stjórnar að leysa þann vanda
sem vinstri stjórnin náði að
skapa á þriggja ára valdaferli
sinum og reyndar leiddi til þess
aðhún varð að segja af sér 1974*
einu ári áður en kjörtimabili
hennar lauk. Helstu afglöp nú-
verandi rikisstjórnar eru sögð
vera á sviði efnahagsmála.
Rikisstjórnin setti sér i upphafi
tvö meginmarkmið, þ.e. að
tryggja fulla atvinnu og koma á
jafnvægi i viðskiptunum við út-
lönd. Hvort tveggja hefur tekist
nokkuð vel. Erlendar skuldir
hafa lækkað sem hlutfall af
þjóðarframleiðslu og tsland
nýtur nú mun meira trausts á
erlendum fjármálamörkuðum
en fyrir 1976. Þessi jákvæða
þróun hefur sagt til sin á fleiri
sviðum. Rikisútgjöldin hafa
hlutfallslega minnkað verulega
siðustu tvö árin og jafnframt
gætir nú meira jafnvægis i ríkis-
fjármálunum en áður. Sömu
þróunar i jafnvægisátt hefur
einnig gætt á sviði peninga-
mála. Með auknu jafnvægi gat
baráttan gegn verðbólgunni
hafist. Istað 54% verðbólgu 1974
hefur hún komist niður fyrir
30% á valdaferli núverandi
rikisstjórnar. Laun hafa
hækkað verulega og þrátt fyrir
„kaupránslögin” er kaupmátt-
ur taxtakaupslaunþega meðþvi
hæsta sem þekkst hefur og
kaupmáttur ráðstöfunartekna
enn meiri. Þegar minnst er á
þessi lög er rétt að vekja athygli
á að lög sem innihalda ákvæði
um skerðingu visitölubóta á
laun samkvæmt kjarasamning-
um eru ekki nýtt fyrirbrigði hér
á landi og gildir þá einu hvort
fjallað er um gjörðir svo-
kallaðra vinstri eða hægri rikis-
stjórna. Það er alkunna að
slikra aðgerða er þörf þegar
kröfugerð verkalýðsfélaganna
keyrir úr hófi. Þetta sanna
dæmin frá 1974 og 1977 best.
Einnig er vert að huga að þvi
hvers vegna rikisstjórnin þurfi
á árinu 1978 að setja inn i lög
sérstök ákvæði þar sem fjallað
er um kjör hinna lægst launuðu
rétt i lok þess timabils i sögu Al-
þýðusambandsins sem nefnt
hefur verið launajöfnunartima-
bil. Astæðan er fyrst og fremst
sú að ASI hefur ekki tekist að
bæta hag hinna lægst launuðu
umfram aðra. Varla er hægt
með réttu að skrifa getuleysi
ASt á reikning rikisstjórnarinn-
ar. Þegar litið er á þróun efna-
hagsmála i heild á árunum 1974
til 1978 er vart hægt að segja
annað en að töluverður árangur
hafi náðst i þeim efnum. Tvö
hundruð rnilna landhelgi hefur
veriðtryggð og það sem ekki er
minna um vert — tekist hefur að
stjórna hagnýtingu hennar á
farsælan hátt. Umræður um
orkumál hafa svo til eingöngu
snúistum Kröfluvirkjun en hafa
þá allar aðrar framkvæmdir
legið niðri? Fáir gera sér grein
fyrir þvi stórátaki sem gert
hefur verið á sviði hitaveitu-
mála, Sigöldu- og Hrauneyja-
fossvirkjanir, vestur- og austur-
lina svo dæmi séu nefnd. Ég læt
stjórnmálamönnunum það eftir
að ræða aðra málaflokka en vil
þó sérstaklega benda á að i staö
þess óvissuástands sem rikti
hér á landi i utanrikis- og
varnarmálunum á árunum
1971-1974 hefur á siðustu f jórum
árum komið meiri festa i stjórn
utanrikismála i heild.
Dæmin hér að framan sýna að
nauðsynlegt er fyrir almenning
að vera gagnrýninn lika á þá er
gagnrýna.
Spurningin er ekki um aðhald,
.-> o
heldur hvers konar aðhald
að framselja fyrirtækjunum i
hendur allt ákvarðanavald um
verðlag til að tryggja áframhald-
andi verðbólgu, sem sér svo um
að skuldir rikisins gagnvart lán-
veitendum þess, sparendum, eyð-
ast og sérhver skuldakvittun
rikisins, 1000-kall eða 5000 kall,
rýrist með sama takti. Það er
sýndarmennska ein að ganga
fram fyrir alþjóö og þykjast ætla
að lækna þetta mein með nýjum
peningaseölum. Það er væntan-
lega áróðursaðferöin til að lokka
fólk til aö spara á neikvæðum
vöxtum.
Rikiö ásér vissulega mikilvæga
bandamenn, skuldarana. Flestir
þeirra skulda tiltölulega litið en
telja sig græöa á verðbólgunni
engu aö siður. Þeim yfirsést flest-
um að þeir eru knúnir til mun
meiri sparnaðar eftir öðrum leið-
um, t.d. meö sköttum. Hinir fáu
aðiljar sem lána nógu mikið eru
þeir sem græða. Þetta eru is-
lenzku stórfyrirtækin og fulltrúar
hins svonefnda einkaframtaks,
sem nú eru farnir að kvarta yfir
vaxandi umsvifum i rikisbú-
skapnum (þ.e. vaxandi
samkeppni við rlkisvaldið um
lánsfé og versnandi lánsfjárkjör
almennt að undirlagi Seölabank-
ans). Vilja ofangreindir aðiljar
væntanlega að rikið dragi úr eigin
framkvæmdum, til að skapa
e i nkageiranum aukna
vaxtarmöguleika. Slikt myndi
láta allar þeirra óskir rætast:
minnka umsvif rikisins (þ.e.
Báknið burt) minnka útgjöld
fyrirtækja (þ.e. þeirra' sem
fengju lán, þvi þá mætti auka
fjármagnsnotkun og minnka
vinnuaflsnotkun i framleiðslunni)
og svo minnka eyðslu almennings
(slikt leiðir til minnkandi inn-
lendrar eftirspurnargetu en lækk-
andi framleiðslukostnaður eykur
samkeppnishæfni fyrirtækjanna
á erlendum grundvelli).
Hagstjórn
t þessari grein og þeirri fyrri
hef ég viða komiö að eðli og áhrif-
um efnahagsstefnu rikisvaldsins,
einkum m.t.t. vaxtastefnunnar.
Ég skal ekki þreyta lesandann
með alltof miklum endurtekning-
um en visa til fyrri umræðu og
bæti þar við stuttri hugleiöingu
um hluta af niðurlagi i umræddri
Morgunblaðsgrein Guðmundar
Magnússonar um vaxtastefnuna.
Þarsegir: ,,Sá vitahringur (mln
athugasemd: þ.e. að háir vextir
séu bæði orsök og afleiðing verð-
bólgunnar) verður ekki rofinn
nema með samstilltu átaki, þar
sem hamlað er gegn veröbólgu
meö aðhaldsamri stefnu i pen-
ingamálum, kaupgjaldsmálum,
rikisfjármálum, og útgjöldum
einstaklinga og fyrirtækja al-
mennt”. Brjótum þetta til mergj-
ar.
Vandamálið, sem verið er að
fást við i umræddri grein, er sem
sé: verðbólga, sem hlotist hefur
yegna hárra vaxta, og leiðir til
hærri vaxta og svo koll af kolli.
Þettaskil ég ekki fyllilega. Vext-
ir hafa farið ört lækkandi að
raungildi á siöustu árum en verð-
lag ört hækkandi. Vöxtum var
reyndar framan af á þessu verö-
bólguskeiöi haldið föstum að nafn-
virði, sem afskræmir ofangreinda
fullyrðingu enn meira.
Lausnin á vandanum liggur i
samstilltu átaki. Það er ugglaust
alveg rétt. En það segir ekki ýkja
mikið aö reka verði aðhaldssama
stefnu i efnahagsmálum. Aðal-
atriðið er, hvers konar aðhalds-
sama stefna er rekin. Verðbólgan
i islenzku þjóöfélagi i dag er án
vafa nátengd umframeftirspurn-
inni á lánsfjármörkuðum (sem
vissulega leiðir til enn meiri um-
frameftirspurnar á vöru-
mörkuðum) sem oröiö hefur fyrir
tilstilli of lágra vaxta. Aðhaldsöm
stefna i peningamálum — til
dæmis vaxtahækkun — gæti
stefnt stigu við þessari umfram-
eftirspurn og minnkað verðbólg-
una. Auk þess leiddi slik aðgerö
til meira réttlætis
Aöhaldsöm stefna i kaupgjalds-
málum og aðhaldsöm stefna i út-
gjöldum einstaklinga eru tvö tæki
til viðbótar i baráttunni gegn
verðbólgunni. Kaupgjald er eins
og ég hef lýst hér að framan tæki
launþega til að breyta tekjuskipt-
ingunni eins og verðlag er tæki
eigenda afurðanna. Ríkisvaldið
hefur tekið að sér skráningu
vaxta og gengis, en annars mætti
túlka þessi hagstjórnartæki sem
tæki til tekjuuppskipta milli ann-
ars vegar veitenda og þiggjenda á
lánsfjármörkuðum og hins vegar
útflutningsgreina og innlendra
atvinnugreina. Ef framleiðni er
óbreytt, þá ber kaupgjaldi að
vaxa meö a.m.k. sama hraða og
verölag ef hlutskipti eiga að hald-
ast óbreytt burtséð frá hlutdeild
fjármagns. Nú skeður hins vegar
þaö að framleiðni fer vaxandi i
flestum greinum og verölag fer
ört vaxandi sem hvorutveggja
gefur tilefni til kaupgjaldsvaxtar
við óbreytt hlutaskipti en kaup-
gjaldsþróun er engu að siður
bundin niöur með skeröingu visi-
tölubindingar launa. Slik hag-
stjórn leiöir til aöhaldsemi á út-
gjöld heimilanna en réttlætingin
er harla vandfundin.
Hér að framan hef ég þegar
rætt samhengiö við stefnuna i
rikisfjármálum og svo atriði er
varða vaxtastefnuna og fyrirtæk-
in. Mig langar hér aöeins að lok-
um aö nefna nokkur helztu atriði
sem mega verða að leiðarljósi viö
hagstjórn i framtiðinni:
1. Rikisvaldið er ábyrgt fyrir
verölagi, vöxtum, kaupgjaldi,
og sköttum ekki siður en geng-
ismálum. Að hlaupast undan
þessari ábyrgð og/eða afsala
sér hluta hennar i hendur ein-
hvers málsaðilja er svik við
kjósendur. Lögmál hinnar
frjálsu samkeppni — skógar-
lögmálin — hafa verið numin úr
gildi i islenzku samfélagi til að
tryggja atvinnu og rétt þeirra
sem minna mega sin.
2. Orsakirverðbólgunnará íslandi
eru margar. T.a.m. hefur
stefnan i gengismálum haft
verulega mikiö aö segja, bæði
til sveiflumögnunar i peninga-
magni og svo til beinnar dýrtiö-
ar vegna sihækkandi innflutn-
ingskostnaðar. Ein helzta or-
sökin af innlendum toga er hin
stöðuga umframeftirspurn á
fjármagnsmörkuðum. Hún
verður ekki læknuð nema með
vaxtahækkunum sem gera
raungildisvexti jákvæöa. Enn-
fremur verður að bjrjóta niður
fákeppnina á innlendummörk-
uðum, stöðva mismunun á
lánsfjárkjörum, og brjóta
niður stofnanakerfi lánsfjá#.
markaðarins til aö ’gera láns-
fjárfyrirgreiðslu eðlilegri og
ódýrari.
3. Vaxtastefnan likt og geng-
isstefnan eða stefnan i verö-
lagsmálum, á sér djúpstætt
stjórnmálalegt/hagsmunalegt
samhengi. Menn skyldu þvi
meta stjórnendur af verkum
þeirra og af þvi mati draga
ályktanir, hvar i flokki þeir
standa.
O