Vísir - 08.08.1978, Síða 11

tíísm iJriVjiíáagíir 'águst' 1 tt'7ít
11
Jtíkisvafcf og
atvinnurekstur
Samskipti rikisvaldsins og
atvinnurekstrarins á undan-
förnum árum hafa mikið mótast
af þeim skorti á f jármagni, sem
röng vaxtastefna hefur leitt af
sér. Hinar ýmsu atvinnugreinar
hafa reyndar alla tiö sótt i aö
eiga rúman aögang aö fjár-
magni á gjafakjörum, en nú á
siðustu árum hefur ástandið
versnaö aö mun. Stærstan þátt i
þeirri þróun á sjálfsagt hinn
mikli samdráttur i almennum
spariinnlánum i bönkum. A
sjöunda áratugnum voru spari-
innlán um 27% miðað viö þjóö-
arframleiðslu, en nú er þetta
hlutfall komið i um 17%. Þetta
hefur þýtt mikinn lánsfjárskort,
þvi fyrir utan þessa minnkun á
framboði á lánsfé hefur eft-
irspurnin aukist vegna lágra
vaxta, sem gera raungildi lán-
annaað engu á skömmum tima.
Til að snúast gegn þessum
vanda hafa atvinnuvegirnir
hver i sinu lagi leitast við að
koma á fót sjálfvirku fyrir-
greiðslukerfi á lánsfé. Afurða-
lánin og f járfestingarlána-
sjóðirnir eru niðurstaðan, en
gallar sliks fyrirkomulags eru
margir og kostirnir fáir. Aug-
ljóslega álita hin einstöku fyrir-
tæki bæði afurðalán og lán úr
fjárfestingarlánasjóöum vera
mjög hagkvæm, þvi alltaf er
beðið um meira en fyrir hendi
er. Væru kjörin óhagkvæm,
myndiekki vera þessi gifurlega
ásókn. Megingallinn er, að ekki
þarf að gera eins strangar
arðsemiskröfur til atvinnu-
rekstursins til að ná endum
saman og væri, ef framboð og
eftirspurn réðu lánskjörum.
Þaðdregur svo úr getu atvinnu-
rekstrarins til að standa undir
betri lifskjörum þegar slákað er
á arðsemiskröfunum.
Misstórar jötur
Ennfremur er það mjög til
baga, að þetta skipulag lána-
mála skipar hinum einstöku at-
vinnugreinumá bása meö ákaf-
lega misstórum jötum. Sérstak-
lega eru iönaðurinn og verslunin
i vandræðum meðan sjávarút-
vegur og landbúnaður hafa
komið sér betur fyrir. Þaö er
t.d. fhugunarvert aö i fyrra var
fjárfesting i almennum iðnaði
einungis 1,5% af þjóðarfram-
leiðslu, þrátt fyrir stóreflingu
lönlánasjóös. Þetta hlutfall er
það lægsta, sem verið hefur um
langan tima og lægra en öll
erfiðleikaárin 1967-70. Orsökin
fyrir þessu er fyrst og fremst
hinn almenni samdráttur i
bankakerfinu, sem áðurergetið
um. Nú erorðið nokkurn veginn
vonlaust að selja fimm til tíu
ára skuldabréf i bönkum, þann-
ig að peningarnir eru hreinlega
ekki tilfyrir iðnaðinn, þótt mörg
góð iðnaðartækifæri séu fyrir
hendi. Er ástandið meira að
segja svo alvarlegt, að Iönþró-
unarsjóður hefur ekki alltaf
fullnýtt lánagetu sina. Ekki
vegna þess, að hann sé svo vel
settur, heldur vegna hins að
sjóðurinn borgar út eftir á, og
þeir, sem vilja standa i fram-
kvæmdum, hafa ekki haft bol-
magn til að brúa bilið frá þvi að
framkvæmt er og þar til lánið
kemur.
Sú ásókn, sem er i erlend lán
með gengistryggingu og jafnvel
niu prósent vöxtum að auki,
sýnir einnig, að hin innlendu
lánakjör eruengum ofviöa, sem
á annað borð fæst við arðsaman
rekstur.
Þannighefur vaxtastefna hins
opinbera orðið að hreinu sjálf-
skaparviti, sem getur átt eftir
að hafa enn verri afleiðingar en
þegar erufram komnar. Hætt er
við að á næstu árum muni menn
gráta enn meir þá sóun sem átt
hefur sér stað nú hin siðustu ár.
Skattamálin
Auk lánamálanna eru skatta-
málin lika ofarlega á blaði, þeg-
ar rætt er um samskipti rikis-
valds og atvinnurekstrar. I
skattamálum má segja, að ein-
kum tvö atriöi séu mest áriö-
andi. I fyrsta lagi hafa skatta-
lögin verið illa sniðin aö verð-
bólgunni þangað til helst núna.
Þessi meinbugur hefur öðru
fremur stuðlað að þeirri trú,
sem einkennt hefur athafnalifið
undanfarin ár. í öðru lagi er svo
hin mikla mismunun einstakra
atvinnugreina, sem fram kemur
i aðstöðugjaldi, launaskatti
o.s.frv. Þessi mismunun þýðir
auðvitað, að vöxtur atvinnu-
greinanna verður ekki i sam-
ræmi viö arðsemi þeirra, og
þegar lánamálin bætast við, er
ekki nema von, þótt lifskjör hér
á landi séu ekki eins góð og þau
gætu verið.
Kjarasamningar.
Eitt af þvi alvarlegasta, sem
viðgengst i samskiptum rikisins
og atvinnurekstrarins er linka
rikisvaldsins f kringum kjara-
samninga. Búið er að koma at-
vinnurekendum uppá það, að
þeir geti skrifað undir nánast
hvaðsem er i kjarasamningum,
án þess að bera á þvi ábyrgð svo
nokkru nemi. Þeir hafa getað
treyst þvi að rikið gerði alltaf
björgunarráðstafanir eftir á til
þess aö halda fyrirtækjunum
gangandi, en þó á þann hátt,
sem fyrr er lýst. Er nú svo kom-
iö, að f kjarasamningum er ekki
nema um að litlu leyti samið um
kaup og kjör, heldur um verð-
bólguna i landinu.
Þaðsem helst viðkemur kaupi i
þessum samningum, eru þau
launahlutföll milli hinna ein-
stöku hópa launþega, er um
semst eftir langan og strangar
vökunætur. Sumir atvinnu-
rekendur eru reyndar farnir að
tala um aö skrifa bara strax
undir fyrstu kröfur og spara sér
alla þá fyrirhöfn, sem erfiðum
samningum um ekki neitt fylg-
ir.
Breytinga þörf
Það er augljóst að svona
ástand getur ekki gengið miklu
lengur, og rikisvaldið verður að
fara aö sýna einhverja tilburði
til aö breyta þessu ástandi.
Mörg ráð eru svo sem fyrir
hendi, þótt flest séu ekki fallin
til stundarvinsælda.
Þaö, sem aö atvinnurekstrinum
snýr, er i fyrsta lagi að haga
opinberum innkaupum eftir þvi
sem fyrirtæki og atvinnugreinar
halda sig við hagsmuni þjóöar-
heildarinnar, hvað kaup-
hækkanir varðar. 1 öðru lagi er
svo beiting skattalaga m.a. með
þvi að halda sig við hagsmuni
þjóðarheildarinnar kvað kaup-
hækkanir varðar.
I ööru lagi er svo beiting skatta-
laga m.a. með þvi leggja sér-
stakt atvinnurekstrargjald á öll
fyrirtæki og hækka það og lækka
eftir þvi, sem atvinnugrein-
arnar gera i kjarasamningun-
um. Iþriöja lagi er svo að draga
úröllum fyrirgreiðslum til at-
vinnugreinanna, ef þær fara út
Fara verður aö geral
eitthvaö til aö koma i|
veg fyrir aö kjara-
samningar leiöi af sér
algjört stiórnleysi.
Þjóöarsátt eöa kjara-
sáttmála er vonlitiö aö
ná meðan aöilar vinnu-
markaðarins hugsa
eins og þeir gera nú/
segir Vi Ih já I mur
Egilsson i þessari
grein um samskipti
rikisvalds og atvinnu-
rekstrar.
fyrir ákveöinn kauphækkunar-
ramma.
Hvað launþegum viðvikur þá
má hafa samskonar vinnu-
brögð, Hægt væri aö leggja á
sérstakan starfsgreinaskatt og
hækka hann eöa lækka eftir þvi,
sem kjarasamningar gefa til-
efni tíl.
Næg ráð eru þvf fyrir hendi i
þessum efnum en aftur á móti
er hægt að efast um kjarkinn,
sem þarf til að beita þeim. Hins-
vegar veröur eitthvaö að fara aö
gera til þessað koma f veg fyrir,
aö k jarasamningar leiöi af sér
algjört stjðrnleysi. Þjóðarsátt
eða kjarasáttmála er vonlitið aö
ná meðan aðilar vinumarkaðar-
ins hugsa eins og þeir gera nú,
þeir munu telja sig betur setta
með samskonar ástand og nú
rikir. Rikisvaldið veröur að
hafa einhvern vönd til að veifa
og vera reiðubúið til að flengja,
þegar með þarf. Þá fyrst er
hægt að búast við þvi, að aðilar
vinnumarkaðarins séu til við-
ræðu um þjóðarsátt.
Er lýðrœðið sirkus
og kosningar grín?
sig fram til að hafa forystu fyrir
málefnum þjóðarinnar. Ég væni
Alþýðuflokkinn ekki um slika fá-
visku. Hins vegar hafa þeir verið
staðnir að stærstu kosningasvik-
um sem þekkst hafa i islenskum
stjórnmálum á siðari árum.
Ágreiningur Alýðuflokksins og
Alþýðubandalagsins er ekki ein-
göngu um einstakar aðgerðir i
efnahagsmálum. Hann snýst um
enn mikilvægari grundvallarat-
riði: um eðli lýðræðisins og
kjarabaráttu launafólksins i
landinu.
Alþýðubandalagið telur það
lýðræðislega skyldu stjórnmála-
flokks að standa við þá stefnu
sem hann leggur fram i kosning-
um. Fylgi við flokk sé staðfesting
á þeirri stefnu og fulltrúum
flokksins beri að fylgja henni
fram. Þess vegna er málefnaleg-
ur grundvöllur höfuðforsenda ri'k-
isstjórnar og samræmi stjórnac-
sáttmáia við kosningarloforð
flokkanna prófsteinn á lýðræðis-
legan þroska þeirra. Alþýðu-
bandalagið telur að verkalýðs-
flokkur sem i raun og sannleika
vill vera brjóstvörn og baráttu-
tæki launafólksins eigi að styðja
kjarabaráttu verkalýðsins bæði
fyrir og eftir kosningar en ekki
boða að loknum kosningum nýja
kjaraskerðingu aðeins vegna þess
að nú séu það „góðu strákarnir”
sem ætluðu að setjast i ráðherra-
stólana.
Alþýðuflokkurinn sýndi við lok
vinstri viðræðnanna að hann er i
verki andvigur þessum grund-
valllaratriðum lýðræðisins og
kjarabaráttunnar. Hann berst
gegn stefnu rikisstjórnarinnar
fyrir kosningar og fær þess vegna
stóraukið fylgi en tekur siðan
þessa sömu stefnu upp eftir kosn-
ingar. Hann styður kröfuna um
afnám kaupráns fyrir kosningar
en boðar áframhald þess eftir
kosningar.
Þetta er kjarninn i þeim á-
greiningi sem leiddi til slita
vinstri viðræðnanna. Það segir
sina sögu að Framsóknarflokkur-
inn stóð algerlega með Alþýðu-
flokknum og hrópaði húrra fyrir
afstööu hans. Hitt vekur furðu
okkar margra að hrifning Fram-
sóknarflokksins yfir afstöðu krat-
anna skyldi ekki vera þeim siðar-
nefndu tilefni til að snúa við á
hinni röngu braut. Meðmæli
Framsóknar hafa á siðustu miss-
irum ekki þótt plús i krataherbúð-
unum. En nú eru greinilega nýir
timar.
Meistarar siðleysfslins: Nú
eru svikin dyggð.
Talsmenn Alþýðuflokksins hafa
á undanförnum misserum boðað
nýtt siðgæði i islenskum stjórn-
málum og breytt vinnubrögð. Ný-
ir siðir kæmu með nýjum herrum.
En skjótt skipast veður i lofti. Nú
eru kosningasvikin, stuðningur
Alþýðuflokksins við gamlar
lummur kolfallinnar rikisstjórn-
ar, gengisfellingu og kjaraskerð-
ingu, varin i grið og erg með
sömu gömlu loddarabrögðunum
og tiðkast hafa i áratugi. A sama
hátt og skúrkar fyrri tima höfðar
Alþýðuflokkurinn nú til „ábyrgð-
ar” og „þors”. Þeir eru sko kaldir
karlar, kratarnir. Þeir svikja
með bros á vör. Það sem fyrir
mánuði var argasti óþverri er nú
þjóðarnauðsyn. 1 grein eftir grein
keppast þeir við að gera svikin að
dyggð. Siðgæöispostularnir hafa
reynst vera meistarar hins gamla
siðleysis.
Þótt Alþýðuflokksmenn gagn-
rýni tillögur Alþýðubandalagsins
og finni þeim allt til foráttu þá er
það engin afsökun fyrir þeirra
eigin kosningasvikum. Sigur Al-
þýðuflokksins og Alþýðubanda-
lagsins i alþingiskosningunum
skóp nýja trú á þáttaskil i stjórn-
málum. Alþýðuflokkurinn hefur
þvi miöurá örfáum vikum brugð-
ist þeim trúnaði algerlega. Hann
hefur tekið upp úreltar sjónhverf-
ingar kosningasvikara og þar
með grafið undan trausti lands-
manna á lýðræðislegum stjórnar-
háttum. Hringsnúningur Alþýðu-
flokksins eftir kosningar elur á
þeirri afstöðu, að kosningarnar
séu bara kabarett og stefnu-
skrárnar blöff. Það se engum aö
treysta. Allir séu sömu loddar-
arnir.
Afstaða Alþýðuflokksins er þvi i
reynd tilræði við lýöræðið i land-
inu. Hún er stuðningur við öflin
sem ala vilja á þeim hugsunar-
hætti að lýðræðið sé sirkus og
kosningar grin. Sérhver lýöræðis-
sinni verður þvi að refsa Alþýðu-
flokknum fyrir þessa framkomu
hvaða álit sem menn annars
kunna að hafa á einstökum tillög-
um i efnahagsmálum. Brot á
siðalögmálum lýðræðisins, af-
neitun á þeirri samsvörun mál-
flutnings fyrir og eftir kosningar
sem ein megnar að veita kosning-
um raunverulegt inntak. er al-
varlegri en allur ágreiningur um
efnahagsmái. Þar er Alþýðu-
ílokkurinn sá seki og sök hans er
stór.