Morgunblaðið - 30.09.2001, Page 16

LISTIR
16 SUNNUDAGUR 30. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÁKVEÐIN kaldhæðni einkennir
sýningu Guðrúnar Öyahals í Gall-
eríi Man. Hún hefur safnað saman
miklum fjölda brúðuhausa, handa
og fóta, og fyllir nú heila sýningu
með þessum einkennilegu líkams-
pörtum. Í sumum tilvikum er hönd-
um og fótleggjum troðið ofan í
stöpla, en í lágmyndum og öðrum
umfangsmiklum verkum er það
dúkkuhausinn sem leikur aðalhlut-
verkið.
Það er alltaf einhver óhugnaður
bundinn brúðum, að ekki sé talað
um sundurhlutuð leikföng af því
tagi. Þetta uppgötvuðu súrrealist-
arnir og nýttu sér óspart, ýmist til
að skapa tilfinningu hryllings eða
ókennileika. Einhver hluti af
barninu verður eftir í leikfangi þess
um leið og leikfangið hermir eftir
því. Notkun Braga Ásgeirssonar á
fundnum brúðum í safnmyndum
sínum og Magnúsar Tómassonar í
dósamyndinni, þar sem brúðurnar
standa fyrir börn í tómatsósu í stað
sardína, er til marks um súrreal-
íska meðgjöf þeirra. Kaliforníubú-
inn Ed Kienholz var einnig mótaður
af sömu hefð, sem rekja má til háa-
loftsins og kjallarageymslunnar.
Strendingar Guðrúnar þar sem
dúkkuhausarnir tróna efst og neðst
nálgast að að vera fetískir eða
átrúnaðarkenndir. Hins vegar eru
stöplarnir fyndnir og írónískir, þar
sem axlarlausar vinstrihendur og
mjaðmalausir hægrifætur – en svo
kallar Guðrún verk sín – leika aðal-
hlutverkið.
Þeir sem ekki hafa þegar séð
verk Guðrúnar í Galleríi Man ættu
að bregða sér inn í verslunina til að
sjá sýninguna. Nöfn verkanna
benda til gálgafyndni og léttrar
ádeilu, ámóta þeirri sem skáld og
listamenn höfðu uppi á gotnesku
öldinni og endurreisnartímanum,
þegar þeir vildu koma aftan að
áhorfandanum svo honum svelgdist
á af hlátri eða skelfingu. Þessi tví-
ræðni, fyndni og hryllings, er aðal-
einkennið á sýningu Guðrúnar
Öyahals í Galleríi Man.
Frá sýningu Guðrúnar Öyahals í Galleríi Man.
Brúðu-
vara-
hlutir
MYNDLIST
G a l l e r í M a n
Til 30. september. Opið virka daga
frá kl. 10–18, laugardaga frá kl.
11–18 og sunnudaga frá kl. 14–18.
BLÖNDUÐ TÆKNI
GUÐRÚN ÖYAHALS
Halldór Björn Runólfsson
Þ
AÐ ER ómögulegt að
spá nokkru um það
hvaða áhrif hryðju-
verkin í Bandaríkj-
unum ellefta sept-
ember síðastliðinn
muni hafa á listheiminn og list-
sköpun yfirleitt. Svo mikið er víst
að í New York, sem er einn helsti
suðupottur listalífs heimsins, vék
listin síðustu vikurnar fyrir upp-
lifun blákalds raunveruleika voða-
verkanna. Þegar ég kom við í
Museum of Modern Art við 53.
stræti á fimmtudaginn í síðustu
viku, þá brá mér að sjá hversu fáir gestirnir
voru. Í forsalnum
spegluðust þeir í
verki Ólafs Elíasson-
ar, sem unnið er sér-
staklega á gluggana
sem snúa út í skúlpt-
úrgarðinn, þar sem
byggingarfram-
kvæmdir standa nú yfir. Í sölum þar sem alltaf
hefur verið stöðugt rennsli af fólki voru nú
nokkrar hræður. Enginn var í salnum með
Dömunum frá Avignon eftir Picasso og einn
maður sat grafkyrr á bekk og starði inn í tröll-
vaxið expressjónískt málverk Pollocks með lit-
slettum; táknmynd af heimi í upplausn. Aðrir
lifandi voru ekki í sjónmáli en Marilyn Monroe
brosti lokkandi í gylltu málverki Warhols.
Skúlptúristinn Richard Serra, sem skapaði
súluverkið í Viðey, býr við Duane stræti á
Manhattan rétt hjá rústum World Trade Cent-
er. Í samtali við New York Times sagði Serra
að hann og kona sín hafi ekki yfirgefið húsið
eftir hryðjuverkin, þar sem það sé einfaldlega
heimili þeirra. „Þú bara heldur áfram að gera
það sem þú gerir venjulega,“ sagði hann. „Fólk
hættir lífi sínu þarna niður frá. Að sjá fólk falla
af þessum byggingum eins og fjaðrir, að sjá
slökkviliðsmennina marsera inn og vita að þeir
myndu ekki marsera út – þú reynir að halda
áfram að lifa þínu lífi, að koma þér aftur í gang.
Annars sigra þeir þig í tvígang.“
Málarinn Elizabeth Murray býreinnig við Duane stræti og í greinsem hún skrifaði í sama dagblaðum lífið og listina, segir hún að
þegar atburðirnir gerðust hafi henni fundist
listsköpun sín lítilfjörleg; „hvernig gæti það að
finna jafnvægi forma með línu og litum haft
nokkra merkingu eða skipt einhver máli,“
spurði hún sig. Daginn eftir neyddi hún sig til
að fara í vinnustofuna og vinna. „Því það er það
sem ég geri og allt sem ég get gert. Ég vann án
ljóss – aðeins dagsbirtan og reykurinn komust
inn um glugga vinnustofunnar – þar til ég var
hætt að sjá til... og mér fannst ég vera óum-
ræðilega heppin að geta verið í vinnustofunni
við að finna jafnvægi forma með línu og litum.“
Murray segir frá því að hún hafi hitt tvo vini
sína úti á götu og þeir hafi verið að ræða um
sýningu sem var að opna í sýningarsal í
Chelsea; ljósmyndir sem sýna líkön af fólki
hoppa fram af húsum. Annar taldi myndefnið
særandi. Hinn sagði: „Verkin eru þarna; þau
voru gerð á undan öllu þessu. Þau eru til.“
Því er spáð að það hægi í einhvern tíma á
listalífinu, kaupendur haldi að sér höndum og
aðsókn kunni að minnka á listviðburði. Og þeg-
ar eru farnar að heyrast frásagnir af keðju-
verkun hryðjuverkanna; hætt er við leiksýn-
ingar og söngleiki og við það missa leikarar og
tónlistarmenn atvinnuna.
Athyglisvert verður að sjá viðbrögð lista-
manna á næstu misserum, hvert sem formið
verður sem þeir vinna í. Vissulega er líklegt að
hluti þeirrar listar, svo ég tali ekki um í New
York, verði dæmd af mörgum sem kjánaleg
eða marklaus. Nú fylgist fólk grannt með frétt-
um og það nýtti listakonan Yoko Ono sér síð-
astliðinn sunnudag þegar hún keypti heilsíðu
auglýsingu í New York Times og birti einfald-
lega eina línu úr texta eiginmanns síns heitins,
John Lennons, Imagine: Imagine all the
people living life in peace. Og talsmaður Ono
segir að á næstunni verði komið fyrir stóreflis
veggspjaldi á Times Square, einnig með til-
vitnun í Lennon: Give peace a chance. Einföld
leið, kostnaðarsöm að vísu, til að koma skila-
boðum til fjöldans.
Fólk sem hefur atvinnu af því að skrifa um
sjónlistir vestra, hefur síðustu daga verið að
velta fyrir sér hvað muni gerast. Menn hafa
bent á að list með pólitískum undirtónum geti
orðið yfirgnæfandi, rétt eins og átti sér stað
þegar eyðnivandamálið braust fram. Og list
sem fólk átti erfitt að tengja sig við eða skilja
fyrir hryðjuverkin, getur skyndilega verið
hlaðin merkingu. Ferskt myndefni og stíl-
brögð verða áberandi í ljósi atburðanna.
Ein af þeim sýningum sem mikið hefurverið rætt um vestra er á verkum ungsÞjóðverja, Christoph Draeger, í Roebling Hall í Williamsburg – en
ljósmyndarinn Spessi er einn af listamönn-
unum sem sýningarsalurinn sýnir reglulega
verk eftir. Efniviður verka Draegers er slys-
farir og ofbeldi. Á síðasta áratug heimsótti
hann staði þar sem flugvélar höfðu farist og
sprengjur sprungið og byggði síðan nákvæm
líkön af stöðunum. Hann er heillaður af eyð-
ingu; ófyrirsjánlegri birtingarmyndinni og
gægjufíkninni sem hún vekur upp í fólki. Eitt
myndbandaverka hans heitir „Crash“ og er
gert úr fréttaskotum, upptökum áhugamanna
og myndskeiðum úr kvikmyndum þar sem
sjást árekstrar fljúgandi flugvéla, síend-
urteknir. Kunnugir segja að áhrifin séu ekki
ósvipuð endalausum endursýningunum af
árekstri flugvélanna við Tvíburaturnana í New
York. Og gagnrýnendur segja að fyrir þá sem
sáu turnana hrynja, geti upplifunin af verki
Draegers í Roebling Hall haft óþægilegan end-
uróm.
Gagnrýnandi New York Times, Holland
Cotter, lýsir sýninguninni þannig að í rýminu
miðju sé brunnið hjólhýsi og minni það óhugn-
anlega á ónýta bílana sem svo nýlega stóðu á
götum neðarlega á Manhattan. Myndband sem
sýnt er inni í hjólhýsinu segir stutta en rudda-
lega sögu: ung kona vaknar í hjólhýsinu,
drekkur sig fulla, verður óð og kveikir í sjálfri
sér. Lokasenunni, skoti af hjólhýsinu að fuðra
upp, er varpað á vegg í sýningarsalanum.
Allt var þetta sett saman fyrir mörgum
mánuðum en tíminn hefur tengt sig á áhrifa-
mikinn hátt við verkið. Listin og lífið hafa
mæst á óvæntan hátt. En listin getur bent á út-
gönguleiðir sem raunveruleikinn býr ekki
endilega yfir. Þannig leiðir Draeger áhorf-
endur sínar frá eyðingunni með því að varpa á
þrjá veggi rýmisins myndum af grænum þykk-
um regnskógi; líf í paradís fyrir þá sem rísa úr
öskunni.
Þótt það verði forvitnilegt að sjá hverniglistamenn bregðast við þessum ósköp-um öllum, og hver birtingarmyndþeirra verður í hinum ýmsu miðlum,
þá er erfitt að sjá að aðrir miðlar geti skákað
áhrifamætti ljósmynda hvað varðar tákn-
myndir atburðanna í New York og Wash-
ington. Þegar virðast nokkrar ljósmyndir vera
farnar að lifa sjálfstæðu lífi sem síendurteknar
heimildir. Oft eru þetta táknrænar myndir,
sem kallast á við eldri verk. Þannig hefur verið
athyglisvert að sjá notkun heimspressunnar á
mynd eftir AP ljósmyndarann Thomas E.
Franklin, af þremur rykugum slökkviliðs-
mönnum draga bandaríska fánann að húni í
rústahaugnum. Í hugum milljóna manna kall-
ast hún á við ljósmynd Joe Rosenthals af
bandarískum hermönnum hefja upp banda-
ríska fánanna á eyjunni Iwo Jima; mynd sem
hefur verið sögð fölsuð og gagnrýnd sem slík í
meira en fimmtíu ár – þótt ljósmyndarinn hafi
einungis beðið herflokkinn að taka með sér
fána á lengri stöng en þeir ætluðu upphaflega.
Þessi mynd stendur fyrir fórnina en jafnframt
hetjuskap slökkviliðsmanna sem fórust við að
reyna að bjarga fólki í turnunum. Þá er hún
upphafning á bandaríska fánanum, en athygl-
isvert er að sjá hvernig þjóðin notar hann sem
sameiningartákn á þessum erfiðu stundum.
Svo virðist sem fleiri ljósmyndir eigi mögu-
leika á að komast í flokk sígildra mynda, en
hverjar þær nákvæmlega verða mun tíminn
einn geta leitt í ljós; rétt eins og með eftirmál
atburðanna sjálfra.
Táknmyndir hryðjuverka
Morgunblaðið/Einar Falur
Horft í málverk eftir Jackson Pollock í Nú-
tímalistasafninu í New York.
AF LISTUM
Eftir Einar Fal
Ingólfsson
efi@mbl.is
AP
Slökkviliðsmenn draga bandaríska fánann
að húni í rúst Tvíburaturnanna, síðdegis
11. september. Ljósmynd eftir Thomas E.
Franklin.