Vísir - 07.01.1980, Blaðsíða 9

VÍSIR
Mánudagur 7. janúar 1980
Jólalesningin heftir eflaust verið margvisleg.
Bókaúrvalið er jafnan fjölbreytt, og ætti hver og
einn að geta valið sér lesefni við hæfi. Sumir
sækja i þjóðleg fræði, eða neftóbaksfræði eins og
nú er farið að kalla þau, aðrir leita sér lesefnis i
bókum, sem freista þess að leiða fólk i allan sann-
leika um vont lif undir kapitalisma, og þykja þær
einna gáfulegastar um þessar mundir. Og þá
hefur aukizt mjög sú tegund bókmennta, sem
fjallar um barneignir og erfiðleika þeim sam-
fara. Neftóbaksfræðin eru kannski heilladrýgst á
jólum, enda minna um uppákomur í slikum bók-
um en þeim sem nýtizkulegri eru kallaðar. Að
vísu er þá fjallað um þjóðfélagsástand, sem er
liðið og kemur ekki aftur, en lesendur losna aftur
á móti við að taka mið af hinum margvislegu
getnaðarvörnum, sem springa svo ákaflega út i
frammúrstefnu þjóðfélagslegra vandamála.
Eins og aðrir las undirritaður
nokkuð af bókum um jólin. Þar
var fyrst fyrir að taka tvær
bækur úr átthögunum eftir þá
Friðrik Hallgrimsson og Jónas
frá Hofdölum, báðar gefnar út
hjá Bókaforlagi Odds Björns-
sonar á Akureyri. Ekki var mér
nú sögusviðið beint kunnugt,
enda báðir handanvatnamenn,
eða úr Blönduhlíð, og gott ef
þeir voru ekki smalar á sömu
slóðum um tima. Báðar eru
þessar bækur fullar af fróðleik,
og það man ég úr annarri eða
báðum, að menn fengu skyr og
rjóma i Bakkaseli. Annars er
sögusvið beggja bóka undarlega
þröngt og smágert, eins og höf-
undar hafi fyrir kurteisissakir
ekki talið gerlegt að tala riflega
hvað sé svona sérstaklega sögu-
legt við Skagafjörð. Komin er út
saga af Skagfirðingum, sem
nær langt aftur i fortiöina.
Minna má á Árbækur Espólins,
sem bjó i Viðvik og á Frosta-
stöðum og minntist auðvitað á
mál úr héraði. Siðan koma
Skagfirzk fræði, sem er eins-
konar manntal með myndum.
Skagfirðingabók kemur út ár-
lega, stórt rit og vandað og jafn-
vel Kaupfélagið er nógu
myndarlegt til að gefa út ritiö
Glóðafeyki með mannfræði. Og
nú kynni einhver að halda, að
þarna fyrir norðan væri lifað
merkilegra lifi en annars staðar
á landinu. En auðvitað er þvi
ekki þannig varið. Það er bara
verið að segja frá venjulegu
„Sumir sækja i þjóöleg fræöi, eöa nefntóbaksfræöi eins og nú er fariö aö kalla þau, aörir leita sér lesefn-
is í bókum, sem freista þess aö leiöa fólk í allan sannleika um vont lif undir kapítalisma og þykja þær
einna gáfulegastar um þessar mundir”.
LIFTAUGIN OG
NEFTÖBAKSFRÆÐIN
út fyrir bæjarhlöðin. Engu aö
siður þakkar gamall Skagfirð-
ingur fyrir. Maður fann ilminn
af ný-slegnu grasi úr þeim báð-
um.
ísastör
Báðir þessir menn, sem verð-
ur ekki á að minnast hvor á ann-
an, tala um isastör og mig
minnir að annar þeirra hafi
slegið isastör i siðasta sinn i
sinni sveit og þá ungur maður.
Það hefur þvi verið hætt að
nytja hana upp úr aldamótun-
um. Þetta var stör á votlendi,
sem ekki varð sótt með ljá eða
hrlfu vegna bleytu fyrr en frosið
hafði að henni. Nú er isastör að-
eins til i skáldskap og þykir litt
skiljanlegt orð. Auk þess er
talað svolitið um hesta, án þess
þó maður hafi á tilfinningunni
að þeir höfundar hafi verið
hestamenn. Að öðru leyti eru
þeir ólikir i bókum sinum. Ann-
ar alveg ótrúlega seigur og nat-
inn bóndi, en hinn skáldbóndi,
eins og þeir gerðust margir i
Skagafirði og gerast kannski
enn.
Saga af venjulegu fólki
Bækur beggja þessara manna
eru mikil og gói) viðbót við þau
fræði, sem komið hafa á bókum
úr þessum landshluta á siðustu
áratugum. Þar eiga margir
menn hlut að, en á siðari tima
hefur þó enginn unnið meira
verk f þágu fræða héraðsins en
Kristmundur Bjarnason, rit-
höfundur á Svjávarborg. Hann
er lika annar af umsjármönnum
bókar Hofdala-Jónasar, Hinn er
Hannes Pétursson. Og maður
veltir þvi stundum fyrir sér,
fólki. Og veri þeir blessaðir
fyrir það.
Líftaugin
Einhverntima seinna verður
allt þetta safn notað sem eins-
konar drög að Islendingasögu,
kannski á 21. öld, sögu sem ger-
ist á slóðum Kolbeins og Ás-
birninga, nema mikið siðar i
timanum. I staðinn fyrir munn-
mæli standa þessar rituðu
heimildir handa hverjum góð-
um rithöfundi til að byggja á
samfellt verk um örlög og at-
burði. Þannig getur bauk fræði-
manna, og þeirra sem virða
minningar sinar nóg til að setja
þær á bækur, orðið til þess að
halda við sögnum um aldir.
Þess vegna er þetta starf meira
en virðingarvert. Það er sjálf
liftaugin i okkur, sem ekki verð-
ur slitin með uppákomu stund-
arinnar og gráti út af getnaðar-
vörnum samtimans. Og sem
betur fer kemur alltaf töluvert
út af fræðiritum og minningum,
sem auka og efla þessa liftaug I
flestum héruðum landsins. Það
er t.d. ekki litið sem Guðni Jóns-
son bjargaði af fróðleik héðan af
Suðurlandi. Og enn er þó mikið
ósagt. I gær heyrði ég á tal
manna um Eyrarbakka. Þeim
kom saman um, að þar hefði
verið verzlunarhöfn frá þvi
biskupsstóll reis i Skálholti og
allt fram á vora daga. Og annar
þeirra mundi þegar hann reri
ungur sveinn með Jóni föður
Ragnars i Smára út i skip á
höfninni. Svona er saga þessa
staðar nálæg okkur. En gömul
hús voru rifin og flúruðum fjór-
hjóla listivagni faktorsins hent.
En sagan lifir auðvitað áfram
neöanmáls
Indriði G. Þorsteinsson spjall-
ar hér um bóklestur lands-
manna um jólin og þær bækur,
sem hann las sjálfur um hátið-
irnar. i þvi sambandi ber á
góma þjóðieg fræðirit og varð-
veislu sagna og segir Indriði að
þetta starf sé meira en virð-
ingarvert. „Það er sjálf líftaug-
in i okkur, sem ekki verður slitin
með uppákomum stundarinnar
og gráti út af getnaðarvörnum
samtimans.”
um skip sem komu að landi, og
biður þess sem hirðir eitthvað
um liftaugina.
Vont að vera íslending-
ul!
Það hefur verið nokkur
lenzka um skeið að minnast lið-
inna mannna I frásagnarlitlum
steinsúlum eða minnismerkj-
um, sem vekja ókunnugum for-
vitni. Hið ritaða mál er auðvitað
bæði merkilegra og aðgengi-
legra. En samtiminn á sinar
hetjur, sem þurfa að komast i
bronz. A meðan geymir bókin
það, sem þolað hefurhafrót ald-
anna. Og þeir sem kunna á bæk-
ur segja sem svoaðóþarfisé að
reisa varða yfir gamla atburði.
Þeir eruaftur á mótialvegsam-
þykkir bronzi samtfðarinnar,
áður en timinn hefur greint á
miili blöðrusels og mannvits-
brekku. Við gætum þó okkur að
skaðlausu stutt bókina með ein-
stöku steini, blágrýtis- eða
stuðlabergssúlu með áritun.
Mér kemur i hug Islendingabók
Sturlu Þórðarsonar. Hann þáði
lif að Miklabæ af þvl hann skrif-
aði. Engan mundi saka þótt
reist væri minnismerki um lok
þjóðveldistimans að örlygs-
stöðum handa þeim sem bók-
lausir ganga en þurfa lika sina
liftaug. En þar brestur á um
framkvæmdasemi þeirra Skag-
firðinganna, sem þyrftu raunar
engan aö spyrja, vildu þeir efna
i súlu. Og enn má spyrja um
Eyrarbakka eða af hverju er
ekki grafið i rústirnar að Gásum
við Hörgárós. Þetta sinnuleysi
stafar kannski af þvi að fólk er
upptekið við getnaðarvarnir
samtimans eða við að flytja úr
landiafþvinúerallti einu orðið
vont að vera íslendingur!
Ensk neftóbaksfræði
Já, og eina bók enn las undir-
ritaður um hátiðirnar. Hún
heyrir frekar til enskum neftó-
baksfræðum. Það var íslands-
leiðangur Stanleys 1789. Þetta
er hugnanleg bók, prýðilega
frágengin af Steindóri frá Hlöð-
um. Og þar kemur maður alveg
i nýjan kýrhaus þeirrar skriti-
legu speglunar, sem nefnd er
islenzk fortið. Otlendingur sæk-
ir okkur heim að móðuharðind-
um loknum, og það er erfitt um
hesta. Samt kemst hann nú
leiðar sinnar um landið með liði
sinu og segir okkur margt frá
hverum og eldfjöllum. En inn á
milli glóir á það mannlif, sem
okkur kemur svo ákaflega við.
Einhverjir leiðangursmanna
telja sig verða vara við litla
gestrisni, en Stanley skýrir
þetta með þvi, að islenzkir
bændur vilji láta umgangast sig
sem jafninga. A hnjánum undan
hungurtima skal sem sagt eng-
inn enskur dáindismaður leyfa
sér að tala niður með nefninu á
sér við hinn islenzka mann.
Þetta er lika hluti af islenzkri
liftaug. Og svo er þeim boðið til „
veizlu að Nesi við Seltjörn, þar
sem landlæknirinn býr. Og þeir
fá harðfisk og hákarl og annað
lostæti i munni forfeðra okkar.
Menn sem nörtuðu i sætar kökur
með vinum þótti veizlan ekkert
afbragð, þótt þeir virtu góðan
hug. Þó var eitt á borðum, sem
var alveg yfirgengilegur við-
bjóður. Það var súra smérið,
gjaldmiðillinn góði, þetta gullsi-
gildi i harðindum sem á öðrum
timum. Hefur ágætur nútima-
maður islenzkur gert sér grein
fyrir þvi, að hann er kominn af
fólki, sem át alveg yfirgengileg-
an viðbjóð að mati enskra dá-
indismanna, og notaði hann auk
þess fyrir gjaldmiðil. Ég efast
um það. Nú þarf fyrst og fremst
að kenna fólki að lesa á kröfu-
spjöldin. IGÞ