Morgunblaðið - 24.03.2002, Page 2

2 B SUNNUDAGUR 24. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞORSTEINN Gylfason, prófessor í
heimspeki við Háskóla Íslands, var
leiðbeinandi þeirra Árna og Ragnars
þegar þeir unnu ritgerðina haustið
2001. Hann var spurður hvaða þýð-
ingu rannsókn þeirra hefði fyrir um-
ræðuna um kvótakerfið og hvort ein-
hverjar nýjungar fælust í sýn þeirra
á efnið.
Þorsteinn segir að þeir Árni og
Ragnar hafi tekið upp umræðu sem
var lögð til hliðar á sínum tíma.
„Þegar kvótakerfinu var fyrst
komið á létu sumir hvarfla að sér að
fleiri ættu að sitja að kvótanum en
útgerðin ein, til dæmis sjómenn eða
fiskvinnslan í landi. Ég veit ekki til að
þessi kostur hafi nokkurn tíma verið
gaumgæfður í einstökum atriðum.
Hann var lagður til hlið-
ar á sínum tíma af því
að fólk kom ekki, fljótt
á litið, auga á neinar
leiðir til að gera hann
að veruleika,“ segir
Þorsteinn.
Hann bendir á að
rannsókn þeirra félaga
varpi ljósi á umræðu-
efnið sem sé þar af
leiðandi skýrara en áð-
ur: „Þeir Árni og Ragn-
ar Þór hafa hugað, í
einstökum atriðum, að
þessum kosti á út-
hlutun kvóta, eða
gjafakvóta. Við höfum
fyrir vikið miklu skýrari mynd af hon-
um en áður. Þeir
hyggja ekki sízt að
honum í ljósi sanngirni,
það er réttlætis. Ýms-
um hefur virzt, og virð-
ist enn, að það sé aug-
ljóslega ósanngjarnt að
til dæmis sjómenn eigi
enga hlutdeild í kvót-
anum. Árni og Ragnar
færa ítarleg rök að
þeirri skoðun,“ segir
Þorsteinn.
Þegar hann er
spurður hvernig þeim
félögum hafi tiltekist
varðandi umfjöllunar-
efnið, svarar hann ein-
faldlega: „afar vel“.
Skýrari mynd af gjafakvótanum
Þorsteinn Gylfason
VAR úthlutun veiðiheim-ilda árið 1984 og stað-festing hennar árið1990 réttlát eða rang-lát? Ef hún var rang-
lát, í hverju fólst þá ranglætið?
Hverjir hefðu átt að fá úthlutað
kvóta og hvers vegna? Þessum
spurningum og fleirum varpa þeir
Árni Guðmundsson og Ragnar Þór
Pétursson fram í BA-ritgerð sinni í
heimspeki sem kallast Fiskur og
verðleikar. Ritgerðina skrifuðu
þeir undir leiðsögn Þorsteins
Gylfasonar, prófessors við heim-
spekideild.
Umræða um kvótakerfið hefur
verið fyrirferðarmikil undanfarin
misseri. Þeir Árni og Ragnar segja
að margir hafi tekið til máls um
réttlæti eða ranglæti úthlutunar-
innar en því miður hafi talsvert
skort upp á að sú umfjöllun væri
nægilega vönduð og ítarleg, enda
afar erfitt og flókið mál á ferðinni
eins og jafnan þegar rætt er um
réttlæti og ranglæti. Þess vegna
lögðust þeir félagar í rannsókn-
arvinnu og pælingar um kvótaút-
hlutunina. Til þess að nálgast við-
fangsefnið byrja þeir félagar á að
rekja sögu fiskveiðistjórnunar við
Ísland, auk þess að gera skil hag-
fræðilegum undirstöðum kvóta-
kerfisins. Þeir fara síðan yfir þá
heimspekilegu umræðu sem verið
hefur um úthlutun aflaheimildanna
og fjalla þar einna helst um gagn-
rýni Vilhjálms Árnasonar og Þor-
steins Gylfasonar annars vegar og
viðhorf Hannesar Hólmsteins Giss-
urarsonar og Atla Harðarsonar
hinsvegar.
Hvernig gæti réttlát
úthlutun litið út?
Þeir félagar spyrja sig hvort út-
hlutun kvótans árið 1984 hafi verið
réttlát eða ranglát. „Við komumst
að þeirri niðurstöðu að úthlutunin
hefði verið ranglát og útskýrum af
hverju. Við skoðum jafnframt
hvernig réttlát úthlutun gæti hafa
litið út og hvaða breytingar þyrfti
að gera á kvótakerfinu í dag til að
bæta fyrir upphaflega ranglætið,“
segir Ragnar.
„Niðurstaða okkar um að úthlut-
unin 1984 hafi verið ranglát, ræðst
fyrst og fremst af tvennu: því
hvers konar gæðum var verið að
úthluta og þeirri viðmiðunarreglu
sem stuðst var við. Í sem stystu
máli sagt er það skoðun okkar að
kvótinn hafi ekki verið einhvers
konar lottóvinningur sem sann-
gjarnt hefði verið að úthluta til
hvers sem er. Við teljum þvert á
móti að verðmæti kvótans hafi
fyrst og fremst verið tilkomið
vegna starfs fjölmargra aðila að ís-
lenskum sjávarútvegi í gegnum
tíðina og að rétt hefði verið að taka
ríkt tillit til þeirra,“ segir Árni.
„Þegar úthluta á verðmætum er
rétt að athuga hvaða verðleika fólk
á að hafa til að bera til að hljóta
þau. Í fjarveru annarra gildra
ástæðna er rétt að úthluta til
þeirra sem drýgstan þátt áttu í að
skapa þau verðmæti sem úthlutað
er,“ segir Ragnar. „Því má segja
að í tilfelli kvótans hafi stór hópur
fólks klárlega átt tilkall til
gæðanna í krafti starfs síns við að
gera kvótann verðmætan en ekki
einungis útgerðarmenn á afmörk-
uðu tímabili. Þótt vissulega hefði
verið rétt að taka sérstakt tillit til
þeirra þar sem líklegt er að þeir
hafi haft mestra hagsmuna að
gæta þegar úthlutunin átti sér
stað, höfðu t.d. fjárfest í dýrum
tækjum og búnaði,“ bætir Árni við.
„Einn stærsti gallinn á úthlutun
kvótans 1984 og síðan staðfestingu
þeirrar úthlutunar árið 1990 er sá,
að nær eingöngu virðist hafa verið
miðað við þessa hagsmuni og þarf-
ir tiltölulega fámenns hóps. Þess
konar hagsmunir og þarfir geta
aldrei réttlætt úthlutun nema til
skemmri tíma, en kvótanum var
úthlutað til langs tíma, jafnvel
ótímabundið,“ útskýrir Ragnar.
Fjórir hópar greini-
lega hlunnfarnir
En hvernig hefði verið hægt að
úthluta kvótanum á réttlátan hátt?
Árni og Ragnar árétta að allt tal
um réttlæti og ranglæti sé afar
viðkvæmt og flókið mál og öruggt
að aldrei koma öll kurl til grafar í
þessum efnum. „Það er ljóst að
jafnvel þótt mælikvarði á úthlutun
finnist fer því fjarri að þar með sé
úthlutunin ráðin í stórum sem
smáum atriðum. Ýmis vafamál
hljóta að koma upp og einhverjir fá
alltaf meira eða minna en þeir
verðskulda. En þetta er hvers-
dagslegur raunveruleiki sem við
verðum að glíma við í þessu máli
sem öðrum og þótt svo fari að
e.t.v. verðskuldi menn ekki það
sem þeir fá úthlutað „botnlaust“ er
brýnt að úthlutunin sé eins sann-
gjörn og kostur er og að þeir, sem
úthlutað er til, standi málinu nær
en aðrir,“ segir Ragnar.
Heimspekilegar vangaveltur um réttlæti kvótakerfisins
RAGNA SARA JÓNSDÓTTIR rsj@mbl.is
Fjórir hópar greinilega
hlunnfarnir við úthlutun
VIRK VÍSINDI
NAFN: Árni Guðmundsson, f. 1975.
FORELDRAR: Helga J. Stefánsdóttir,
f. 1946, og Guðmundur A. Hólmgeirs-
son, f. 1939.
MENNTUN: Grunnskólapróf frá Grunn-
skólanum á Húsavík, stúdent frá
Framhaldsskólanum á Húsavík 1995,
BA í heimspeki frá HÍ 2001. Vinnur nú
að blönduðum verkefnum, meðal ann-
ars í Kópavogsskóla og HÍ.
NAFN: Ragnar Þór Pétursson, f. 1976.
FORELDRAR: Arndís Antonsdóttir, f.
1956, og Ólafur Ragnar Hilmarsson, f.
1962.
MENNTUN: Grunnskólapróf frá Grunn-
skóla Njarðvíkur, stúdent frá MA 1996
og BA í heimspeki 2001 frá HÍ. Starfar
nú við kennslu í Reykjavík auk þess að
vinna á sambýli fyrir fatlaða.
Fræðimennirnir