Morgunblaðið - 24.03.2002, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARS 2002 B 5
ÍSLENSKIR draugar fluttu sigekki í ríkum mæli um set meðÍslendingum þegar þeir tókusig upp og fluttu vestur umhaf til Kanada. Nokkrir
þeirra stigu hins vegar á skipsfjöl og
komu sér fyrir í hinum nýju heim-
kynnum og eru þar helst nefndir til
sögunnar Leirárskotta, Ábæjar-
skotta, Rauðafells- og Írafellsmóri
sem og Þorgeirsboli. Fremur lítið
fer fyrir draugum þessum nú á önd-
verðri 21. öld þar vestra.
Þetta kom fram í samtali við
Kristínu M. Jóhannsdóttur, en hún
flutti erindi um efnið á ráðstefnu um
norðlæg lönd sem fram fór í Háskól-
anum á Akureyri í gær. Kristín
kennir íslensku við íslenskudeild
Manitoba-háskóla í Winnipeg í Kan-
ada en það hefur hún gert í tæp þrjú
ár. Nemendur voru 5 fyrsta árið
hennar þar en eru nú 12 talsins. Hún
er málfræðingur að mennt en segir
að draugar hafi alla tíð verið sér afar
hugleiknir. „Þeir eru bara svo
skemmtilegir að ég hef átt erfitt með
að halda mig frá þeim,“ segir hún
um þetta áhugamál sitt.
Margt fólk en fáir draugar
Fljótlega eftir að hún kom til Kan-
ada fór hún að kanna hvort þar
leyndust íslenskir draugar og komst
að því að svo væri, en fannst þeir
fremur fáir. Fimm vættir eru helst
nefndar til sögunnar, Leirárskotta
sem flestar sögur fara af, Ábæjar-
skotta, Rauðafellsmóri, Írafellsmóti
og þá heyrðust á stundum öskur um
nætur sem eignuð voru Þorgeirs-
bola. „Það voru í eina tíð til fullt af
sögum af þessum draugum og fleir-
um og þær endurspegluðu hið ís-
lenska samfélag, en í tímans rás hafa
þær aðlagast kanadísku samfélagi.“
Kristín segir það hafa vakið at-
hygli sína í ljósi þess hversu margt
fólk flutti frá Íslandi til Vesturheims
hve fáir draugar fylgdu með. Fýsti
hana að vita hvers vegna drauga-
samfélagið flutti ekki með fólkinu,
en flest það fólk sem var í þeim hópi
er látið og því ekki til frásagnar.
Kristín komst þó yfir bók þar sem
búið var að safna saman sögum úr
Vesturheimi sem voru mjög í stíl við
þjóðsögurnar íslensku. Draugarnir
þar vestra hafa þó oft tekið á sig
aðra mynd en þeir íslensku. Voru
meira í takt við hina ensku og amer-
ísku drauga, sem svífa um milli
runna hvítir og loftkenndir. Kristínu
þótti þeir passa illa við íslensku
draugana, sem gjarnan voru upp-
vakningar, í líki manna og gengu um
í mórauðum vaðmálsfötum. Forvitn-
in rak hana áfram þannig að hún
leitaði svara við því hvernig á þess-
um breytingum stóð.
Hraktir á brott af
indíánadraugum?
Hún nefnir þrjár skýringar sem
þar geti verið á. Ein hugmyndanna
sé sú að hinir innfæddu draugar sem
fyrir voru í landinu hafi hrakið þá ís-
lensku á brott. Íslendingar hafi
vissulega haft lögin með sér þegar
þeir settust að vestra og þar var
þeim boðið land. Hins vegar séu til
sagnir af því að innfæddir réðust að
fólki sem tók sér búsetu á þeirra
svæði og megi þar nefna frásagnir af
viðureign Þorleifs Karlsefnis við
innfædda, sem hann raunar kallaði
„skrælingja“ í Vínlandi því til stað-
festingar. Ein hugmynd Kristínar
um hið fámenna íslenska drauga-
samfélagi á Nýja-Íslandi er því sú að
draugar af indíánaættum hafi hrakið
þá íslensku burtu af sínu yfirráða-
svæði.
Önnur skýring geti einnig verið
þar á, segir hún og vitnar til rann-
sóknar Isajiw nokkurs sem fjallar
um innflytjendamynstur í Kanada.
Kenning hans er sú að fyrsta kyn-
slóðin geri allt hvað hún getur til að
endurskapa gamla landið sitt á nýj-
um slóðum, tali móðurmál sitt og
haldi í heiðri venjur og siði. Næsta
kynslóð lagar sig meir að menningu
þess samfélags sem hún býr í en
þriðja kynslóðin upphefji svo menn-
ingu forfeðra sinna að nýju. Þetta
segir Kristín að sé að mörgu leyti til-
fellið með fólk sem sé af íslensku
bergi brotið. Þannig hafi draugasög-
urnar fylgt fyrstu kynslóðinni, en sú
næsta ekki haldið þeim á lofti.
Tími drauganna liðinn
Þriðja skýringin sem Kristín
nefndir er sú að tími drauganna sé
einfaldlega liðinn, enda séu þeir
orðnir aldurhnignir. Sagan segir að
dragar lifi ýmist í 120 ár eða þá þeir
fylgi fólki í 9 kynslóðir. Flestir hafi
þeir orðið til á 18. öld og þeirra tími
því liðinn. Þannig hafi til að mynda
verið um 100 draugar í Árnessýslu á
sínum tíma en einungis séu nú fjórir
eftir. Sú gamla list að vekja upp
drauga sé nú horfin og því ekki ein-
kennilegt að endurnýjun hafi ekki
orðið í draugasamfélaginu.
Kristín telur að allar þessar skýr-
ingar geti passað. Til séu fjölmargar
sagnir af draugum af indíánaættum í
Kanada og ekki ólíklegt að þeir hafi
hrakið þá íslensku á brott af yfir-
ráðasvæði sínu. Hvað aðlögun að
kanadísku samfélagi varðar nefnir
hún að til sé þekktur dragur þar
vestra er Duða nefnist, klárlega af
íslenskum ættum en birtingarmynd
hennar er að hætti enskra. Þá sé
ekki vafamál að tími drauganna hvað
líftíma varðar sé liðinn og gildi það
sama þar um á Íslandi og Kanada.
Hætta á að fólk mennti sig burt
Fjölmörg erindi önnur voru flutt á
ráðstefnunni sem Háskólinn á Ak-
ureyri, Hólaskóli og Stofnun Vil-
hjálms Stefánssonar stóðu að.
Þannig fjallaði Ingi Rúnar Eð-
varðsson, prófessor við Háskólann á
Akureyri, um mannauðgun dreif-
býlis með háskóla- og fjarmenntun,
en hann hefur ásamt fleirum unnið
að rannsókn á þessu sviði.
Framboð fjarkennslu hefur aukist
mjög hin síðari ár en Ingi Rúnar
segir að sér sýnist að óbreyttu muni
fólk í dreifbýli sem sækir sér mennt-
un með þeim hætti mennta sig í
burtu af því svæði sem það býr á.
Samhliða auknum möguleikum með
fjarkennslu þurfi samhliða að verða
breytingar á vinnu-
markaði. Fólk sem
ljúki námi þurfi jafn-
framt að hafa tæki-
færi á að fá störf við
hæfi en á það skortir.
Ef ekki verði breyt-
ingar á vinnuumhverfi
muni annað tveggja
gerast, að fólkið njóti
ekki menntunar sinn-
ar í starfi eða það
flytji burtu þar sem
tækifæri til slíks gef-
ist. Að þessu þurfi yf-
irvöld og sveitar-
stjórnir að huga.
„Fjarkennslan er afar
mikilvæg, en ekki má
láta þar við sitja, hún má ekki verða
fólki hvatning til að flytja burtu,“
sagði Ingi Rúnar en aðgangur að
menntun með þessum hætti fyrir
fólk í dreifbýli telur hann mjög mik-
ilvægan.
Hann nefnir að hvarvetna þar sem
háskólar hafa risið í smærri sam-
félögum hafi þeir gífurleg jákvæð
áhrif á umhverfi sitt. Þannig sé lík-
legt að háskólanemar setjist að í því
byggðarlagi þar sem þeir stunda
nám sitt.
Draugar fylgdu vesturförum ekki í miklum mæli til Kanada
Íslensku draugarnir
hafa aðlagast
kanadísku samfélagi
Gestir hlýða á erindi á ráðstefnunni. Fyrir aftan þá situr Haraldur Bessason,
einn fyrirlesara.
Kristín M.
Jóhannsdóttir
Dr. Ingi Rúnar
Eðvarðsson
Þegar Íslendingar héldu til
nýja heimsins á sínum tíma
tóku þeir ýmislegt með sér
úr gamla heiminum. Þar á
meðal voru nokkrir draugar.