Morgunblaðið - 24.03.2002, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. MARS 2002 B 3
„Þegar við höfum komist að því
að kvótinn hafi verið verðmæti af
því tagi að rétt hafi verið að út-
hluta honum til þeirra sem komu
að sköpun verðmætis hans, þá er
næsta skref eðlilega að afmarka
þessa hópa fólks,“ segir Árni. „Við
teljum að það blasi við að hér spili
stærsta rullu hópar sjómanna, út-
gerðarmanna, fiskvinnslufólks og
fisksala. En auk þess má ekki
gleyma þætti ríkisins sem tryggt
hefur verðmæti kvótans með fisk-
veiðistjórnunaraðgerðum og al-
þjóðasamningum,“ bætir hann við.
„Auðvitað eru einhver jaðartilvik
sem falla utan þeirra hópa sem
nefndir hafa verið og rétt er að
taka tillit til þeirra. Slíkt yrði að
skoða vandlega og meta hvert til-
felli út af fyrir sig, en þó höldum
við að upptalningin sé nú nokkuð
tæmandi,“ segir Ragnar.
Jöfn skipting skynsamlegust
Þeir félagar telja að hugsanlega
megi færa rök fyrir einhvers konar
náttúruþætti, þ.e. verðmæti fiskjar
í sjónum sem slíks. Það mætti
hugsa sér að honum yrði úthlutað
til ríkisins, sem gæti t.d. haldið
happdrætti eða uppboð á þeim
kvóta. En það er látið liggja á milli
hluta í ritgerðinni. „Nú þegar við
höfum afmarkað þá hópa sem rík-
ast áttu tilkall til kvótans 1984 tek-
ur við nýtt verkefni. Að ákveða
skiptingu á milli hópanna annars
vegar og milli einstaklinganna inn-
an hópanna hinsvegar,“ segir
Ragnar.
„Um þetta má endalaust karpa
og við treystum okkur ekki til að
gera upp á milli hópanna en reikn-
um ekki með að neinum hópi
myndi reynast auðvelt að sanna
mikilvægi sitt umfram hinna. Við
ímynduðum okkur því samninga-
borð þar sem þessi staða væri upp
komin og töldum að jöfn skipting
væri nokkuð skynsamleg niður-
staða. Ríkið fengi þá 20% kvótans,
sjómenn 20%, útgerðarmenn 20%,
fiskvinnslufólk 20% og fisksalar
20%,“ útskýrir Árni.
„Um nánari úthlutun á hluta rík-
isins segjum við ekkert en ljóst er
að skipta þarf t.d. kvóta sjómanna
einhvernveginn á milli þeirra. Til
að það væri gert með sem sann-
gjörnustum hætti teljum við að
hjálplegt gæti verið að styðjast við
hugmyndir um staðbundið réttlæti.
Staðbundið réttlæti þýðir hér að
hver hópur fyrir sig kemur sér
saman um úthlutunarreglur og
framkvæmd úthlutunar, t.d. í
gegnum lýðræðisleg samtök þess-
ara hópa. Reglurnar myndu draga
dám af því fólki sem setur þær,
fólkinu sem nýtur gæðanna,“ segir
Ragnar.
Staðan í dag gjörbreytt
Staðan í dag er hinsvegar gjör-
breytt frá því sem var 1984 að
sögn Árna og Ragnars. Fjölmargt
hefur gerst á tímabilinu sem hlýtur
að hafa áhrif á niðurstöðuna um
hvað gert skuli nú. „En áður en við
hófumst handa við að athuga hvað
gera ætti í dag vildum við kanna
sérstaklega tvennt, sem oft og iðu-
lega hefur verið haft til marks um
ranglæti kvótakerfisins. Þar er
verið að tala um þjóðareign á
nytjastofnum sjávar annarsvegar
og um framsalið hinsvegar,“ segir
Árni. „Í fljótu bragði má segja að
við höfnum öllum röksemdum í þá
veru að framsalið eða þjóðareignin
geri kvótakerfið ranglátt. Fram-
salið er þvert á móti afar eðlilegt
og andúð á því hefur varla skyn-
samlega undirstöðu aðra en þá að
vera framlengd andúð á úthlutun-
inni. Um þjóðareign hefur margt
verið rætt og ritað, og flest afar
vont,“ segir Ragnar.
„Ákvæði fyrstu greinar laga
númer 38 frá 1990 um að nytja-
stofnar sjávar á Íslandsmiðum
skuli vera í sameign þjóðarinnar er
margvíslega gallað. Það er óskýrt
og jafnvel spurning um hvort það
standist alþjóðasamninga sem Ís-
lendingar eru aðilar að. Auðlinda-
nefnd bað Sigurð Líndal og Þor-
geir Örlygsson að útskýra í hverju
þjóðareignin fælist en lítill akkur
er í svörum þeirra,“ bætir Ragnar
við, og segir ennfremur: „Í raun
bendir ekkert til þess að þjóðar-
eignarákvæðið stangist á við nú-
verandi kerfi enda er það ekki
nógu skýrt til að hafa veruleg áhrif
á stjórnun fiskveiða. Af því má að-
eins leiða óljósar hugmyndir um
hámörkun hagsældar fyrir þjóðar-
heildina og þær nota hörðustu
frjálshyggjumenn, sem vilja gera
kvótann að algjörri eign handhaf-
anna, ekki síður sem rök fyrir sín-
um málstað en hinir. Satt að segja
virðist eðlilegast að álykta að þjóð-
areignarákvæðið sé í fullu sam-
ræmi við núverandi kerfi. Það er
a.m.k. ekki ranglátt vegna þess.“
Gjald á núverandi
kvótaeigendur
„Við stingum upp á ákveðnum
breytingum á núverandi kerfi.
Breytingarnar ættu að stuðla að
því að bæta fyrir ranglætið sem
stórir hópar fólks urðu fyrir árið
1984 og 1990 auk þess að skýra til-
kall handhafa kvótans til hans. Það
er niðurstaða okkar að þetta yrði
best gert með þeim hætti að leggja
gjald á núverandi handhafa kvót-
ans. Heildargjaldið gæti t.d. numið
framreiknuðu andvirði þeirra afla-
heimilda sem útgerðarmenn fengu
óverðskuldað 1984. Þetta gjald
rynni í vasa þeirra hópa sem við
höfum áður nefnt og með því móti
yrði þeim bættur skaðinn að svo
miklu leyti sem hægt er. En lyk-
ilatriði er að þetta gjald væri tak-
markað og þegar það hefði verið
greitt að fullu félli það niður,“ seg-
ir Árni.
„Einhverjir gætu bent á að hér
væri ekki nóg að gert. Rétt væri
að innkalla allan kvótann nú og út-
hluta upp á nýtt. Helsti gallinn við
slíkan málflutning er sá að þá er
ekki tekið tillit til þeirra skilaboða
sem alla tíð hafa fylgt kvótakerf-
inu. Eitt af lykilatriðum þess er
sem mestur varanleiki aflaheim-
ilda. Það hefur alltaf frá því að
kerfinu var komið á legg verið gef-
ið til kynna að heimildirnar væru
varanlegar. Í ljósi þessa hafa
margir keypt kvóta og langstærst-
ur hluti hans hefur skipt um hend-
ur síðan úthlutað var. Vissulega
eru ákvæði í lögum um að kvótinn
myndi handhöfum sínum ekki var-
anlega eign en hinu er ekki að
neita að kvótakerfið sem slíkt hefði
átt mun erfiðar með að ná fram
markmiðum sínum, svo sem um
hagræðingu í íslenskum sjávarút-
vegi, ef ekki væri litið á kvótann
sem ansi varanlega „eign“ hand-
hafanna. Það er aukinheldur álit
lögfróðra manna að erfitt væri að
innkalla kvótann í dag án þess að
greiða núverandi handhöfum bæt-
ur,“ segir Ragnar.
„Þegar sanngirni, stöðugleiki og
forsaga málsins er höfð í huga telj-
um við að sú leið sem við stingum
upp á sé augljóslega betri en inn-
köllunarleiðin,“ bætir Árni við.
Loks benda þeir félagar á að í
ljósi mikilvægis sjávarútvegs fyrir
þjóðarheildina þá megi vel hugsa
sér að sérstakra aðgerða væri þörf
ef farið væri að vilja sumra hag-
fræðinga um að gera kvótann að
algjörri eign handhafanna. „Ef
réttur handhafa kvótans yrði auk-
inn verulega er það skoðun okkar
að eðlilegt geti verið að fyrir komi
eins konar árgjald til að tryggja
hag komandi kynslóða. Eigendur
kvótans myndu þar með gjalda fyr-
ir hið aukna frelsi sitt, en til dæmis
má hugsa sér að útlendingar eign-
uðust mikið af kvótanum, og hagur
komandi kynslóða Íslendinga væri
tryggður eins og kostur er,“ segja
Árni og Ragnar að lokum.