Morgunblaðið - 24.03.2002, Page 6

6 B SUNNUDAGUR 24. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Sælkerar á sunnudegi
Steingrímur Sigurgeirsson Hanna Friðriksdóttir Áslaug Snorradóttir
PÁSKAHÁTÍÐ er á næsta leiti, sjálf upp-
risuhátíð frelsarans og fermingar í algleym-
ingi um borg og bý. Mikil veilsuhöld fylgja
páskum, en ætli við séum að fylgja að ein-
hverju ráði matseðli hins heilaga ríkis og af
hverju samanstóð grundvallarmáltíð fólks á
Biblíusögulegum tíma? Það er erfitt að
svara síðari hluta spurningarinnar þar sem
upplýsingar varðandi mataræði eru af mjög
skornum skammti í Hinni heilögu ritningu
og ef máltíðir koma fyrir í frásögnum henn-
ar er ferli málsverðarins ekki rakið og enn
erfiðara er að rekast þar á uppskriftir. Hins
vegar er vel hægt að gera sér í hugarlund
hvers konar málsverði fólkið útbjó sér þar
sem fæðutegunda er víða getið í Biblíunni.
Ávextir, möndlur og hunang
Ferskir ávextir voru mikilvægt hráefni í
fæðu manna. Víða í Biblíutextum er t.d.
minnst á fíkjur, rúsínur, granatepli, döðlur,
möndlur, aprikósur, kirsuber og pistasíur og
hin sykraða fæða var fyrst og fremst í formi
ávaxta og hunangs, sem var aðallega notað í
bakstur sætabrauðs. Vínviður og fíkjutré
eru þau tré sem oftast er vitnað til í Ritn-
ingunni og eru gjarnan nefnd í sömu andrá,
e.t.v. vegna þess að þeim var plantað hlið
við hlið og ávextir beggja þroskast á sama
tíma. Til vitnis um dýrmæti jurta þessara
má geta þess að á síðasta þroskastigi ávaxt-
anna var plantekranna gætt af vörðum í þar
til gerðum varðturnum til þess að þjófar og
dýr kæmust ekki í góssið.
Vínberin voru ekki einungis notuð til vín-
gerðar og borðuð fersk heldur einnig þurrk-
uð, líkt og fíkjur og döðlur. Þannig geymd-
ust ávextirnir betur og hvenær sem ársins
var hægt að útbúa rúsínu-, döðlu-, eða fíkju-
kökur. Þetta sýnir að menn til forna hafa
ekki látið það fram hjá sér fara hvílíkur
orkugjafi náttúrlegur sykur er.
Krydd á ljúfmeti lífsins
Salt er talið upp sem ein af nauðsynjum
mannsins og tæpast myndi okkur líka lífið
yrði það tekið út af dagskrá. Er færðar voru
grænmetisfórnir voru þær ætíð saltaðar
segir í Biblíunni. Salt lífgar það við sem áð-
ur er bragðlaust og dauft og dregur fram
hið sanna eðli fæðunnar (sé rétt með það
farið). Meðal annars Biblíukrydds má nefna
auk lauks og hvítlauks, kóríander, cummin,
myntu, fennel og sinnep. Ólífur voru einnig
mikið notaðar til upplyftingar fæðunnar.
Með því að nota hið dýrmæta krydd breytt-
ust hversdagslegar máltíðir í veislu. Við
veisluhöld var kjöt gjarnan í öndvegi ásamt
víni, en hversdags var meira um grænmet-
isrétti að ræða (úr grænmeti sem óx í mat-
jurtagörðum almennings). Laukur, baunir
og kál ýmiss konar var í aðalhlutverki ásamt
grófu brauði eða flatbökum og stundum
eggjum.
Fiskur var einnig hversdagsfæða hjá þeim
sem bjuggu við Tíberfljótið eða við sjáv-
arsíðuna.
Ólífum og ekki síst hinni höfgu ólífuolíu er
gert hátt undir höfði í Biblíunni. Ólífuolían
var mikið notuð við eldamennsku og kemur
m.a. við sögu í flatbökugerð, ýmissi brauð-
gerð og við matreiðslu margs sætabrauðs.
Ilmolía er hins vegar tákn gleði og fögnuðar
jafnt sem virðingar og heiðurs eins og notk-
un hennar í litúrgíunni ber glögglega vitni.
Gef oss í dag vort
daglegt brauð
Þessi orð Faðirvorsins sýna að á tímum
Jesú er brauðið ætíð tákn næringarinnar
líkt og það er í Gamla testamentinu.
Húsmæðurnar bökuðu brauðið (sem var
yfirleitt eins konar flatbökur e.t.v. ekki ólík-
ar pítum) á heitum flötum steinum sem hit-
aðir voru í arni heimilisins. Þeim var svo
snúið við til að bökunin yrði jöfn.
Hér fylgja nokkrir Ritningarinnblásnir
eðalréttir:
– Ólífur af öllum stærðum og gerðum
ásamt pítubrauði.
– Iceberg með möndlum og pítubrauði
– Greipaldin, límónur og sítrónur skornar
í sneiðar
– Döðlur og fíkjur ásamt mascarponeosti
og sýrðum rjóma (í jöfnum hlutföllum) sem
heilum pistasíuhnetum hefur
verið hrært saman við.
AGÚRKU-, STEINSELJU- OG TAH-
INIKOMPOTT
1 agúrka
1 msk. salt
2 msk. tahini
100 g rjómaostur
salt og pipar
1 lítið steinseljubúnt
safi úr einni sítrónu
Skrælið agúrku og skerið í þunnar sneið-
ar. Stráið salti yfir sneiðar og látið standa í
hálftíma og skolið þær síðan með köldu
vatni. Blandið ¾ af gúrkunni, tahini, rjóma-
osti, fínt saxaðri steinselju og sítrónusafa
saman í skál. Maukið blönduna í matvinnslu-
vél í 20–30 sek. Smakkið til með salti og pip-
ar. Blandið restinni af agúrkunni varlega
saman við. Borðið með góðu brauði.
TAHINI
Tahini er bragðbætt sesammauk sem notað
er á svipaðan hátt og Ítalir nota pestó.
Þ.e.a.s.: Með öllu!
1 dl vatn
100 g sesamfræ
1 tsk. sesamolía
1 ½ dl ólífuolía
1 tsk. salt
1 hvítlauksgeiri
safi úr ½ sítrónu
sesamfræ til skrauts
Grófsaxið hvítlaukinn. Setjið allt hráefnið
í matvinnsluvél og maukið í 1–2 mín. þar til
úr verður mjúk og hnökralaus blanda. Hellið
í skál og skreytið með sesamfræjum. Ferskt
tahini geymist lengi í kæli.
Gleðilega páska!
Hanna Friðriksdóttir
Biblíumatur
afh@mbl.is