Vísir - 26.04.1980, Blaðsíða 16

vtsm
Laugardagur 26. april 1980
16
VÍSIR
Laugardagur 26. april 1980
17
e
gar
/
/
j
í/Það er stundum gott að "Maður hefur ekki áhuga á bók sem maður er búinn að skrifa".
vera einn
viötalinu:
Mér er mjög illa við „Menning er eitthvað sem sprettur af mannlífinu
fundarhöld
„íslendingum er afskapíega ilía viö að
kenna að þeir hafi haft d röngu að standa
Það er undarlegt þetta
með útlendinga og málið
okkar, islenskuna. Sumir
tala hana eins og þeir séu
uppaldir á sérstökum mál-
vöndunarheimilum og
flestir landar geta lært af
þeim, aðrir tala undarleg-
an hrærigraut úr ýmsum
málum og enginn skilur þá
og svo eru menn eins og
Alan Boucher prófessor,
sem talar eins málfræði-
lega rétt mál eins og hægt
er að óska sér, en á í erfið-
leikum með framburðinn
og menn þurfa að einbeita
sér töluvert til að missa
ekki úr, þegar rabbað er
við hann.
Kerfið er atís
staðar
Alan Boucher er enskur aö upp-
runa. Hann lauk háskólanámi I
heimspeki 1939 og gekk þá i her-
inn, sem atvinnumaður; þaö virt-
ust vera bestu möguleikarnir þar
þá, háskólamenntaður maöur gat
fengið yfirmannsstööu strax án
þess aö fara i offiseraskóla.
— Ég var fyrst I Frakklandi og
siöan var ég sendur á námskeiö i
meöferö loftvarnabyssa og var
geysilega fróöur um allt, sem aö
þeim laut, og þaö hefur sjálfsagt
veriö þess vegna aö ég lenti svo i
allt ööru starfi. Þetta er kerfiö.
Sameiginlegur hlátur.
—Atti breski herinn kerfi eins
og viö?
— Já elskan min góöa, kerfiö er
allsstaöar.
Svo áriö 1940 var hann sendur
til íslands og var hér i tvö ár.
Fyrst var hann viö loftvarna-
byssu á Alftanesi, en þaö var litiö
aö gera fyrir þær, svo hann lenti
fljótlega i öörum störfum.
Hjúkrunarkonur
i trossu
meö mér, þegar ég fór aftur út
1942. Ég man eftir að þaö var af-
skaplega vont veöur, þegar viö
fórum. Eftir aö viö komum um
borð i skipiö, sem við fórum meö,
lá það á ytri höfninni I tvo eöa
þrjá daga. Hjúkrunarkonur sem
komu frá Akureyri áttu aö fara
með okkur, en þaö var ekki hægt
aö koma þeim um borö, vegna
þess hvað veðriö var slæmt. Siöan
voru þær hiföar upp eins og sekkir
i trossu. Svo fórum viö og tókum
stóran krók langt út á Atlantshaf,
til að foröast kafbáta og vorum
tiu daga á leiöinni. Þetta var
nokkuö stórt skip, ætli þaö hafi
ekki verið nálægt tiu þúsund tonn,
og viö vorum tiu daga á leiöinni
frá Reykjavik til Glasgow.
Fékk leyfi til ad
Iæra á íslandi
— Kynntistu tslendingum þá
strax?
— Já, aö minnsta kosti konunni
minni, Aslaugu Þórarinsdóttur.
Viö giftum okkur hérna og hún fór
Eftir striðslok sagöi Alan
Boucher sig úr hernum, hann var
búinn aö vera sjö ár hermaöur,
þegar hann hætti, og fór aö kenna,
kenndi viö heimavistarmennta-
skóla I Noröur-Englandi,
klausturskóla, þar sem munkar
kenndu aö mestu leyti, en örfáir
aörir. Þá ber svo viö aö Siguröur
Nordal kemur til Leeds til aö taka
viö heiöursdoktorsgráðu.
— Ég fór þangaö og fór aö tala
viö hann. Viö ræddum um mögu-
leikana á aö ég kæmi aftur til
Islands, ég haföi áhuga á þvi.
Það varö að ráöi aö ég skyldi
semja doktorsritgerö um islenskt
efni og Siguröur ætlaði aö aöstoöa
mig viö þaö. Þaö var i reglum viö
háskólann i Cambridge að maöur
varö aö vinna i þrjú ár viö
doktorsritgerö, en þar af þurfti
maöur ekkiaövera nema eitt viö
skólann og ég fékk leyfi til aö vera
hin tvöá Islandi, og sótti kennslu
i Háskóla lslands. Ég held aö ég
hafi veriö eini erlendi nemandinn
við skólanri þá. Viöfangsefniö var
valiö úr Islendingasögum og unn-
iö undir handleiöslu Siguröar
Nordal og Alan Boucher varöi svo
ritgerö um islensk fræöi og varö
doktor i hugvisindum, frá Cam-
bridge.
Hjá BBC
Aö loknum þessum áfanga
fluttu hjónin aftur til Englands og
Alan leitaöi að stööu viö enskan
háskóla viö kennslu i islenskum
fræðum. Þaö gekk ekki,þaövoru
afskaplega fáar kennarastööur i
islensku viö breska háskóla á
þeim dögum, og kennararnir,
sem i þeim sátu voru flestir ungir,
— Mér fannst þetta væri von-
laus leit og kom mér I starf við
breska útvarpið, BBC, og þar var
ég i þrettán ár. Ég var i skólaút-
varpinu, annaðist ýmsa dag-
skrárliöi fyrir skólann. Útvarpiö
og sjónvarpiö er mikiö notaö i
sambandi við kennslu I Eglandi.
Ég var þarna m.a. með þætti um
barnabækur og þá fór ég aö skrifa
barnabækur sjálfur að gamni
minu og eingöngu um Islenskt
efni. Þetta var aukastarf, ég
geröi þaðbara að gamni minu, en
það varö svo timafrekt aö ég á-
kvaö aö hætta starfi minu I BBC,
þótt mér likaði mjög vel viö þaö,
til þess aö snúa mér aö fullu aö
ritstörfum. Og vegna þess aö
bækurnar voru um islenskt efni,
þótti mér réttara að búa á Islandi
þegar ég var aö skrifa þær.
Aftur tit Islands
Ég fékk sex mánaöa launalaust
fri frá BBC og viö komum til
Islands 1963, til reynslu og til aö
athuga hvort við gætum lifaö
hérna, og fluttum alkomin ’64. Ég
fékkst svolitið viö kennslu, en
aöallega viö ritstörf. Ég skrifaöi
mikiö fyrir BBC og svo bækurnar
og svo tók ég svolitið kennslu
heim til mln. En smám saman
jókst kennslan, ég fór aö kenna I
Kennaraskólanum og upp úr þvi I
Háskólanum, þetta var auka-
starf, en var stööugt meira og
meira þangaö til þaö var oröiö aö
aðalstarfi og um 1970 var ég orö-
inn fastur starfsmaöur i Háskól-
anum. Aöur var ég stundakenn-
ari, og þaö sem þeir kalla hálfur
dósent. Þaö þýddi aö maöur var i
fullu starfi en aöeins meö hálf föst
laun. En þá varö laus staöa þar og
ég sótti um og fékk hana og hef
verið þar siöan.
— Og nú ertu forseti heimspeki-
deildarinnar?
— Já, þvi miöur.
— Þvi miöur????
— Já, þvi miöur. Þetta er nokk-
uö sem maöur veröur aö taka aö
sér, maöur getur ekki neitaö þvi,
en ég er ekki sérstaklega hrifinri
af svona stjórnunarstörfum. Það
liggur ekki vel fyrir mér og bað
var álls ekki til þess, sem ég kom
til Islands. Ég kom af þvi aö ég
vildi hafa friö til aö geta skrifaö
og kennt, ég hef gaman af aö
kenna, en timinn fer allur i
stjórnarstörf núna og þaö er sára-
litill timi til aö kenna. Þaö fer lika
mikill timi i fundarhöld og mér er
mjög illa við fundarhöld.
Úífaldi er hestur,
sem hannaðurer
af nefnd
— Af hverju?
— Jú, ég held aö i rauninni séu
þau mikil timaeyösla og ég held
að allar ákvaröanir sem eru tekn-
ar, séu teknar af einstaklingum
en ekki af fundum. Þaö er sagt á
ensku til dæmis, aö úlfaldi sé
hestur, sem er hannaöur af nefnd,
og þannig er útkoman. Ég vildi
gjarnan geta veriö laus viö fundi,
en þaö er bara ekki hægt.
— Eru fundir þá óþarfir og til
einskis gagns?
— Neinei, mér finnst mjög gott
aö fá aö vita vilja manna og skoö-
anir, ef einhverjir vilja segja frá
þeim, en þaö er einmitt þaö sem
þeir vilja ekki gera. Ég skal segja
þér t.d. aö á langflestum fundum
okkar i heimspekideild eru á-
kvaröanir afgreiddar samhljóöa,
vegna þess aö viö reynum alltaf
aö finna úrlausn, sem allir geta
sætt sig viö, ef þaö er hægt, en aö
sjálfsögöu veröur alltaf einhver
aö taka ákvöröun, eöa koma meö
tillögu, sem hinir geta samþykkt.
Þaö er mikið talaö um lýöræöi,
og þaö er ekki nema gott eitt aö
segja um þaö, en lýöræöi þýöir aö
minu viti aö maöur velur sér
menn til aö taka ákvaröanir, og
leyfir þeim aö gera þaö, en ef
manni llkar ekki þaö sem þeir
gera, sparkar maöur þeim út og
velur aöra. Mér finnst þetta vera
svona, en ekki aö ræöa hvert
smáatriöi, þaö er ekki hægt, þá
veröa engar framkvæmdir.
Skrifaði tuttugu
barnabækur
— Mig langar til aö koma aftur
aö ritstörfunum. Hvers vegna
valdiröu aö skrifa, I fyrsta lagi
barnabækur og i ööru lagi barna-
bækur um Islenskt efni?
— Eins og ég sagöi, fékkst ég
við barnaefni i útvarpinu, aöal-
iega, og þessvegna haföi ég kynni
af lestrarefni barna og ísland
valdi ég vegna þess að ég haföi
eins konar sérstöðu meöal barna-
bókahöfunda á Bretlandi. Fæstir
höföu þekkingu á Islandi og ég
notfæröi mér þaö bara. Og margt
er þetta efni úr Islenskum sögum
ágætt barnabókaefni. Og ef til vill
var þetta bara tilviljun.
— Hvaö skrifaðiröu margar
bækur fyrir börn?
— Þaö voru um tuttugu bækur,
en ég hef skrifað fleiri siöan. Ég
hef fengist við aö þýöa Islenskar
bækur á ensku, bækur sem Ice-
land Review hefur gefiö út. Þaö
eru þjóösögur og kvæði, ég hef
sérstaklega gaman af aö þýða
kvæði. Þaö er óhætt að segja aö
kvæöi eru mitt helsta áhugaefni i
sambandi viö kennslu.
Ég kann að yrkja
— Ertu skáld?
— Ja, hvaö er skáld? Þegar
Ólafur konungur Tryggvason
spurði Hallfreö: Ertu skáld, þá
svaraði hann: Ég kann aö yrkja.
Og þaö veröur mitt svar. Ég kann
aö yrkja á ensku aö minnsta
kosti, segir Alan og hlær viö. Ég
segi ekki aö ég sé skáld, nei, en ég
hef gaman af aö vrkia.
Svo hef ég veriö aö fást viö
þýöingar á fornsögunum og þær
bækur veröa gefnar út. á næst-
unni, þetta eru smábækur, þar á
meöal Hallfreðar saga, safn af
sagnaþáttum og sögur frá Vest-
fjöröuirt. Þessar bækur verða
gefnar út á næstunni eöa ein-
hverntima I sumar, á vegum
Iceland Review. Þær eru aðallega
gefnar út fyrir feröamenn, sem
koma hingaö og vilja fá einhver
kynni af Islenskum bókmenntum.
Ég gatekki
hugsað mér
neinn betri
—- Hafa barnabækur þfnar ekki
verið þýddar á islensku?
— Ein, ja eöa tvær i rauninni.
Ég held að þaö hafi veriö litill á-
hugi á þvi vegna þess að þær seld-
ust ekki og þaö var hætt viö það.
Ég held aö þær hafi kannski ekki
verið sérstaklega vel þýddar. En
svo dregur Alan fram eina bók
eftir sig á islensku: Viö sagna-
brunninn. Það eru sagnaþættir
frá ýmsum löndum og þýdd af
Helga Hálfdánarsyni. — Ég gat
ekki hugsað mér neinn betri,
segir Alan — og myndskreytt af
Barböru Árnason.
Úti í horni á
bak við stól
— Þaö er svolítiö skritiö meö
þessa bók. Hún er byggð aöallega
á efni sem ég safnaöi þegar ég
var hjá breska útvarpinu, efni
sem ég notaöi I útvarpsþáttum.
Ég safnaöi þjóösögum frá ýmsum
löndum og endursagöi þær. Ég
skrifaði þetta i handrit — á ensku,
aö sjálfsgöðu —, og þaö var þýtt
af Helga. Svo var útgáfufyrirtæki
i Bretlandi, sem haföi áhuga á aö
gefa þetta út og þeir fengu enska
handritið og þeir týndu þvi. Þess
vegna er þessi bók bara til á
islensku. Og ég hef stundum veriö
aö velta fyrir mér hvort ég ætti
ekki aö þýöa hana á ensku, aö
nýju.
Bækurnar eftir Alan sjálfan eru
i neöstu hillunni á veggnum, niður
undir gólfi, i horni á bak viö stól.
Hvers vegna? Jú, þær eru aldlrei
snertar, maöur hefur ekki áhuga
á bók, sem maður er búinn aö
skrifa, aöeins þeirri sem er enn ó-
skrifuö.
Var orðinn
íeiður á
strætisvögnum
— A ég aö voga aö spyrja
hvernig sé aö búa á íslandi?
— Það er ágætt aö búa á
íslandi. Ég held þaö sé I rauninni
ekki ööruvisi en aö búa annars
staðar, nema þaö er allt annaö aö
búa i litilli borg en t.d. Lond-
on. Ég átti mest heima i London
og mér þykir alltaf gaman aö
koma til London, en þaö er af-
skaplega þreytandi að búa þar,
það eru svo mikil feröalög. Ég
var oft tvo tima á dag aö ferðast.
Það var i rauninni þess vegna að
ég hætti aö starfa i London, ekki
vegna þess aö mér fyndist ekki
skemmtilegt, ég hætti vegna þess
að ég var orðinn svo leiöur á
strætisvögnunum. Hérna get ég
gengiö i vinnuna, þaö er mikill
kostur. Það eru ekki allir sem
geta þaö, en samt finnst mér
miklu auöveldara aö búa hér. Ef
maður ætlar á tónleika eöa i leik-
hús i London, veröur maöur aö
fara af staö heiman frá sér að
minnsta kosti hálftima áður en
þaö á aö hefjast, ef til vill meira,
og maður verður að leggja biln-
um einhvers staöar langt i burtu
frá leikhúsinu og ganga svo. Hér
getur maður bara farið af staö tiu
minútum fyrir, og veriö viss um
aö finna stæöi fyrir bflinn. Og ég
get gengið þegar ég fer á tónleika
hér I Háskólabió. (Alan býr viö
Tjarnargötuna).
Hef vantraust á
fóiki sem taíar
mikið um
menningu
— Erum viö íslendingar jafn
mikii menningarþjóö og viö höld-
um?
— Ég veit þaö ekki. Ég hef dá-
litiö vantraust á fólki sem talar
mikiö um menningu. Mér finnst
aö menning sé nokkuö, sem kem-
ur af sjálfu sér og þaö þýöir ekk-
ert aö bara tala um þaö, þaö verö-
ur aö vera, og þá þarf ekki aö tala
um þaö. En mér finnst ósköp eöli-
legt aö tslendingar vilji gera mik-
iö úr menningu sinni, þvi saman-
boriö viö aörar þjóöir hafa þeir
ekki eins mikil auöæfi. Ég held aö
menning sé nokkuö sem maöur
reynir ekki aö gera, heldur er
eitthvað sem sprettur af mannlif-
inu, kemur af sjálfu sér en er ekki
hægt að búa þaö til.
Það getur ekki
allt orðið
sniíídarverk
— Erum viö ef til vill aö raupa
af gamalli menningu vegna þess
að við höfum litið af nýrri?
— Ég treysti mér ekki til aö
dæma um það. Kunnátta min er
aðallega bundin við fornar bók-
menntir. Ég hef ekki lesiö mjög
mikiö af nútima bókmenntum, ég
hef ekki mikinn tima til að lesa
mikiö, en ég hef þýtt dálitið af
kvæðumeinsogégsagöiáöan, en
ég held aö þjóð verði aö hafa mik-
ið af lélegum skáldskap, til þess
aö eitthvað verði gott. Það er aö
segja: þaö getur ekki allt orðið
snilldarverk. Við veröum aö hafa
mörg léleg skáld, til þess aö það
komi eitt sem er nokkuö variö i.
En það er ekki viö þvi aö búast aö
þaö komi margir snillingar i einu
i svona fámenni.
Það má enginn
hafa of mikla
þjóðerniskennd
— Þýöir þetta aö sá besti á
hverjum tima sé snillingur, af þvi
hann er bestur þeirra sem viö
höfum úr aö velja?
— Þaö þýöir það aö miklu leyti,
ég held að þaö sé mjög afstætt
hvaö er kallað snillingur. Þaö er
alltaf svolitiö hætt viö aö menn
sætti sig viö meöalmennsku,
vegna þess aö þaö vantar viömiö-
un. Þetta getur veriö hættulegt,
að minnsta kosti fyrir smáþjóö,
finnst mér. Þess vegna er mjög
mikilsvert aö Islendingar leggi
mikla rækt viö aö kynna sér
menningu, eöa bókmenntir eöa
hvað maöur á að kalla þaö, frá
öörum löndum. 1 fornöld var ó-
þekkt að tala um islenskar bók-
menntir eöa alþjóölegar, þá voru
bara til bókmenntir, og þaö fer
ekki aö brydda á þjóöerniskennd-
inni fyrr en á seinni hluta miö-
alda. Þaö má enginn hafa of
mikla þjóðerniskennd á þessu
sviði, öll menning er i rauninni
ein. En sjálfsagt veröur hún að
koma i gegnum vitund einstakra
þjóða. Mér finnstað þaö sé ekkert
til sem heitir alþjóöleg list, hvaöa
list sem er hlýtur aö vera bæöi
þjóöleg og samþjóðleg. Þaö eru
einstaklingar sem búa til list og
einstaklingar eru háöir umhverfi
sinu, en aðalmáliö er aö menn
veröa aö vera móttækilegir fyrir
þvi sem gerist erlendis.
Það verður að
leyfa mönnum
að gera mistök
Þaö þýöir ekki aö reyna að
einangra sig og vera hræddir við
erlend áhrif, eins og sumir virö-
ast vera. Ég held að þaö sé mis-
skilningur. Það getur ýmislegt
slæmt komiö erlendis frá lika, en
menn veröa aö læra aö velja og
hafna.
— Telur þú þá ekki rétt aö
vernda þjóöina gegn aöstreymi
erlendrar menningar, vegna þess
aö svo margt slæmt fljóti meö?
— Ég held aö þaö sé dálitiö
hæpiö aö fara meö menn eins og
börn. Þaö veröur að leyfa mönn-
um aö gera mistök.ef þeir eiga aö
þroskast og veröa ekki alltaf
börn.
Hvernig eru
íslendingar?
— Stundum er talaö um þjóöar-
einkenni. Hvaö sér útlendingur,
sem kynnist Islenskri þjóö?
Hvernig eru tslendingar?
— Það er dálitiö erfitt fyrir mig
aö segja um þaö, ég er búinn að
vera hér of lengi til þess. Ég verö
var viö ýmislegt sem er ööruvisi
hér en i Bretlandi, en ég þori ekki
að segja: þaö er íslenskt Þaö má
segja aö ýmislegt sé ööruvisi
hérna, vegna þess aö þjóöin hefur
búið i einangrun. Það er eins og
eitthvað standi á milli ókunnra
manna.
Hann biður
alitaf um meira
Þegar hér var komið samtalinu
kom Bragi ljósmyndari til okkar
og þá slitnaöi þráöurinn. Bragi
myndaöi Alan i ýmsum stelling-
um og pantaöi aö siöustu, aö hann
sæti meö bók i hendi viö skrif-
boröiö. Alan tk upp nýjustu bók-
ina sina, þýöingar á ljóöum ólafs
Jóhanns og Bragi spuröi hvort
hann héldi aö útgefandinn hefði
eitthvaö út úr þessu.
— Hann biöur alltaf um meira,
svo ég trúi ekki aö hann tapi á
þvi.
Hann er í kaffi
En undirritaður vildi ekki
sleppa Alan viö aö segja meira
frá tslendingseölinu og milli ljós-
myndablossanna komu ýmsar
athugasemdir.
— tslendingar drekka mikið
kaffi: þaö er ákaflega erfitt aö
reka erindi á tslandi, af þvi aö
eini maöurinn sem getur leyst
máliö er i kaffi.
tslendingum er afskaplega illa
viö aö viöurkenna aö þeir hafi
haft á röngu aö standa. Það kem-
ur ekki oft fyrir aö tslendingur
skipti um skoðun fyrir rök ann-
arra. tslendingar hugsa of mikiö
um sig sem tslendinga, þaö er
afar hæpiö aö hugsa: viö erum
ööruvisi. Og Islendingar fara
alltaf aö syngja. þegar þeir hitt-
ast, sérstaklega ef þeir eru aö
feröast. Ég man eftir aö ég kom
einu sinni inn á Heathrow flug-
stööina i London og þá heyri ég aö
hópur manna fer aö syngja. Þaö
voru auövitað tslendingar.
tslendingar vilja vera i hópum,
það er taiinn sérvitur tslendingur
og skritinn sem vill vera einn, en
þaö er rangt, þaö er stundum
mjög gott aö vera einn. Þetta
stafar vafalaust af, aö áður,
meöan þjóöin var miklu minni en
hún er nú og hver var bundinn viö
sinn staö, hittust menn sjaldan og
voru einangraöir, og nú er eins og
þeir séu hræddir viö aö vera einir.

Heid áfram að
gera það sem
ég geri nú
— Ætlaröu aö búa á tslandi þaö
sem eftir er?
— Ég ætla aö halda áfram aö
gera þaö sem ég geri nú. Ég fer til
Englands á hverju ári, mér finnst
eg eiga heima i báöum löndunum.
Þaö er margt sem pirrar mig hér
vegna þess aö það er ekki eins og i
Englandi, og þaö er lika margt,
sem pirrar mig þar, vegna þess
aö þaö er ekki eins og á tslandi.
Mér finnst alltaf gott aö koma til
Englands, en mér finnst lika
alltaf gott aö koma til Islands
aftur.
-SV.

Texti: Sigurjón Vaidimarsson
Myndir: Bragi Guðmundsson