Vísir - 12.05.1980, Blaðsíða 9

Mánudagur 12. maí 1980
[Þrír punktor uriií
I f orsetof ramboð
Væntanlegar forsetakosningar 29. júni
næstkomandi setja nú stöðugt meiri svip á þjóð-
lífið, enda eru frambjóðendur farnir að herða
sóknina. Þeir ferðast um og heimsækja
vinnustaði, en vinnustaðaheimsóknir eru nýjar af
nálinni i framboði eins og þvi, sem nú stendur
yfir. Mun það eiga rót að rekja til nýlegra vinnu-
bragða frambjóðenda i alþingiskosningum. Hef-
ur kosningaundirbúningur forsetaframbjóðenda
óneitanlega skipt um svip frá þvi sem áður var,
enda eru nú a.m.k. fimm frambjóðendur búnir að
ákveða sig, en það er meiri fjöldi en menn hafði
órað fyrir að myndi bjóða sig fram við einar
kosningar i þetta virðulegasta embætti þjóðar-
innar.
Ekkert er nema gott eitt að segja um breytta
vinnuhætti I kosningabaráttunni. Hún færir fram-
bjóðendur nær fólkinu i landinu, og þeir kynnast
kannski meiru af margbrotnu atvinnulifi landsins
á skömmum framboðstima en á allri ævinni ella.
Eflaust hefur fólk ekkert á móti þvi að fá forseta-
frambjóðanda i heimsókn á vinnustað, og manni
sýnist á þeim myndum, sem teknar hafa verið við
slik tækifæri, að þeir eigi glaðlegu viðmóti að
fagna hjá starfsfólki.
Fyrsti punklur
Varla getur talizt tilviljun, aö
af fimm frambjóöendum skuli
aöeins einn þeirra vera stjórn-
málamaöur. Þaö hefur veriö
nokkur lenzka aö álita, aö ekki
ættu aörir aö sitja á Bessastöö-
um en sérstakir menningar-
menn, og hefur sú stefna raunar
boriö góöan árangur, þegar hún
hefur oröiö ofan á I vali á mönn-
um I embættiö. Aftur á móti
hlýtur þaö aö orka nokkurs tvl-
mælis, ef þaö á aö veröa viöur-
tekin venja, aö æösti embættis-
maöur lýöveldisins, sem er póli-
tiskt i eöli sinu, má ekki aö mati
kjósenda vera stjórnmálamaö-
ur. Forseti landsins hefur þó
ekki annan starfa merkilegri en
fást viö stjórnmálamenn, skilja
flækjur þær sem I kringum þá
eru og greiöa úr þeim eftir beztu
getu. Þaö breytir þó engu um þá
staöreynd, aö auövitaö eru allir
jafn-réttbornir til framboös.
Fyrsti forseti lýöveldisins var
sendiherra aö ævistarfi. Hann
tók viö starfi rikisstjóra á
striöstima, þegar viö áttum I
sjálfsögöum en erfiöum aöskiln-
Albert Guömundsson
aöi viö Dani. Seinna kom af
sjálfu sér, aö hann tæki viö for-
setaembættinu. Þá voru heldur
ekki margir aö bjóöa sig fram á
móti honum, og vinnustaöa-
heimsóknir voru ekki orönar
sjálfsagöur liöur fjöldafram-
boös til embættisins. Næstur
honum tók stjórnmálamaöur
viö embætti forseta, eftir
nokkra kosningabarattu. Hon-
um fórust m.a. störf þannig úr
hendi, aö hér ríkti stjórnarfriö-
ur um þrettán ára skeiö, en hon-
um lauk ekki fyrr en áriö 1971.
Hvorki fyrr né síöar i sögu lýö-
veldisins hefur samsteypustjórn
setiö aö völdum til jafnlengdar
viö þá stjórn, sem þessi stjórn-
málamaöur i forsetastóli átti
mikinn þátt I aö mynda. Þannig
skyldu menn ekki gleyma þvi,
aö stjórnmálamaöur I forseta-
stóli getur valdiö miklu um
stjórnarfariö I landinu, hafi
hann þekkingu og þrek til að
standa skynsamlega aö málum.
Annar punktur
Þaö er ljóst aö almenningur i
Guölaugur Þorvaldsson
Indriöi G. Þorsteinsson,
rithöfundur, ræöir hér
um forsetakosningarnar
og telur fjölmiðla ekki
hafa tekið mið af því hve
ólík kosningabaráttan nú
er þeirri, sem síðast var
háð í sambandi við for-
setakosningar hér. Hann
segir: „Fimm frambjóð-
endur, sem sækja vinnu-
staði, og hafa varpað sér
út í almenna kosninga-
baráttu, eiga annað betur
skilið en feimnislega
þögn í fjölmiðlum. For-
setaembættið á einnig
annað betur skilið. Kosn-
ingabaráttan nú verður
opin og drengileg, og
óhætt mun að f ullyrða, að
aldrei fyrr í sögu lýðveld-
isins hefur hún verið háð
með eins fáum undirmál-
• tm"
landinu vill aö Bessastaöir séu
menningarsetur. En ménn-
ingarmál margvisleg eru þó
ekki áskipaöur starfsvettvang-
ur forseta samkvæmt stjórnar-
skránni. Samkvæmt henni er
honum fyrst og fremst áskipaö-
ur starfi á vettvangi stjórnmál-
anna. Hins vegar er alveg aug-
ljóst, aö Bessastaöir hljóta aö
veröa menningarsetur I augum
þjóöarinnar, og skiptir þvi ekki
litlu máli aö þar sitji þeir sem
teljast menningarmanneskjur.
Þaö er ekki annaö vitaö en I
framboöi nú sé slikt fólk. Hinu
er ekki aö leyna, aö kominn er
Pétur Thorsteinsson
timi til að ræöa hvort ekki sé
ástæöa til aö ætla aö forsetaem-
bættiö eigi aö láta atvinnuvegi
landsins til sina taka meira en
veriö hefur. Þaö er gott og virö-
ingarvert aö vera verndari sýn-
inga. Hitt væri þó virðingar-
veröara, ef forseti landsins
reyndi, eftir þvi sem embætti
hans leyfir, aö hafa áhrif á
markaösmál landsins, til aö
starf hans geti komiö til góöa
launþegum og fyrirtækjum
jafnt. Þjóöhöföingjar I grann-
löndum láta einskis ófreistaö
i þvi efni, svo fremi aö
viröingu þeirra og em-
bættis þeirra sé ekki misboöiö.
Þeir eru viö opnanir vöru-
sýninga erlendis, og meö mörg-
um öörum hætti vinna þeir aö
þvi á bak viö tjöldin, aö mark-
aösmál landa þeirra séu metin
aö veröleikum. Þessum mikils-
veröa þætti þjóöhöföingja
landsins hefur ekki veriö sinnt
sem skyldi, og er þar auövitaö
viö engan aö sakast. Embættiö
hefur bara veriö á því plani, aö
þetta hefur ekki þótt æskilegt.
En fyrst frambjóðendur sækja
nú vinnustaöi heim til aö leita
eftir atkvæöum launþega, er
ekki úr vegi aö ætla, aö launþeg-
ar, störf þeirra og framleiösla,
veröi væntanlegum forseta
minnisstæöari en ella aö aflokn-
um kosningum. Þetta kallar
auövitaö á sérstaka hæfni for-
seta, sem bæöi kann og getur
mótaö slika stefnu vegna at-
vinnuvega I embættistiö sinni.
ÞriDH pupklur
Islendingar eru aö miklum
meirihluta ekki hib rfkmann-
lega fólk — þ.e. ekki fólk sem
fætt er meö silfurskeiö I munn-
inum. Þaö viröir aftur á móti
vel þá einstaklinga, sem vaxiö
hafa af sjálfum sér til nokkurra
mannviröinga. Langskólamenn
eiga oft auöveldara en aörir aö
standa snemma i góöum start-
holum viö upphaf raunverulegr-
ar lifsbaráttu og gerast em-
bættismenn meö ágætum þegar
tima liöa. Aörir sækja sér frama
út I samkeppnislifiö, þar sem
annaö hvort veröur aö duga eöa
drepast. Þann veg hafa margir
fátækir æskumenn gengiö, þeir
sem nú eru um miðjan aldur.
Þjóöfélagsástandiö fyrir striö
bauö upp á slikt. 1 einstöku til-
felli var hægt aö heyja vinsæla
Iþrótt meö þeim árangri, að
milljóna þjóöir litu upp meö
undrun og vildu gera fjarlægan
eyjabúa aö sfnum manni. Slik
var a.m.k. saga eins frambjóö-
andans viö væntanlegar for-
setakosningar nú. Slikir ein-
staklingar eru nefndir menn
fólksins öörum fremur. Þeir
geta verið umdeildir, en hörö
lifsbarátta hefur veitt þeim siö-
ferðisþrek til aö standa af sér
vellystingar og hóglifi vel-
gengnisára. Þeir veröa raunar
alltaf drengir af Smiöjustign-
um, hverrlig sem veröldin bylt-
ist.
Sðmi islenflinga
Nú um stundarsakir er talaö
um sóma, sem fer eftir kyn-
greiningu. Talaö er um sóma
kvenna og sóma karla. Varla er
hægt meö skynsamlegum rök-
um aö blanda slikum sóma
saman viö forsetakjör, þótt auö-
vitaö veröi hver og einn að
ákvaröa fyrir sig, hvar sóminn
liggur. Forsetakjör varðar fyrst
og fremst sóma Islendinga. A
þeim vettvangi hljóta kyn aö
standa jafnfætis. Og þaö skiptir
auövitaö miklu, aö kjósendur I
landinu geri timanlega upp vib
sig, hvaöa sóma þeir ætla ab
greiöa atkvæöi sitt á kjördag.
Auövitaö veröur þessi sómi
tengdur þeim einstaklingum,
sem I framboöi eru. Sem slíkir
fullnægja þeir ágætlega sóma
Islendinga allir sem einn. Aö-
greining kynni hins vegar aö
veröa gerö samkvæmt starfs-
þroska hvers og eins og hug-
myndum um hæfni til aö gera
forsetaembættib virkara innan
ramma þeirra stjórnlaga, sem
ákveöa þvi starfsvettvang. Þess
vegna hefur hér verib bent á
þrjá meginpunkta varðandi em-
bættiö, sem ástæöa er til aö hafa
I huga, þegar ágætir frambjóö-
endur eru vegnir og metnir I
hugarleynum kjósandans. Um-
ræöa um þessi mál er sjálfsögö
og eölileg, þótt svo viröist sem
fjölmiölar llti á forsetaframboð-
in nú sem sama feimnismáliö og
áöur. Fimm frambjóöendur,
sem sækja vinnustaöi, og hafa
varpaö sér út i almenna kosn-
ingabaráttu, eiga annaö betur
skiliö en feimnislega þögn i fjöl-
miðlum. Forsetaembættiö á
einnig annaö betur skilið. Kosn-
ingabaráttan nú veröur opin og
drengileg, og óhætt mun aö full-
yröa aö aldrei fyrr I sögu lýö-
veldisir.s hefur hún veriö háö
með eins fáum undirmálum. Nú
ganga engir bragir og engar
fyllirisissögur, guöi sé lof. Og á
endanum munu fjölmiölar átta
sig á þvi, aö framundan eru
kosningar fólksins, og hegöa sér
samkvæmt þvi.
IGÞ
Vigdls Finnbogadóttir