Vísir - 05.07.1980, Blaðsíða 4

Laugardagur 5. júli 1980.
4

Fjárdrápin aó Litlu-Þverá: [
Draugurinn drap 20 ki
"B™™--^it^hugnanícgast^nár^innarltcgunda^^sÍandr^™IB1^TB
Margir muna leikrit-
ið Equus eftir breska
leikskáldið Peter
Shaffer sem sýnt var
hjá Leikfélagi Reykja-
víkur fyrir nokkrum
árum. Það fjallaði um
ungan pilt sem tók sér
það fyrir hendur að
stinga augun úr nokkr-
um hestum sem á vegi
hans urðu, sálfræðileg-
ar og félagslegar
ástæður verknaðarins
og sagðist Shaffer
styðjast við raunveru-
legan athurð. Ennþá
hefur ekkert leikrit
verið skrifað um fjár-
drápið á Litlu-Þverá i
Húnavatnssýslu fyrir
rúmum 50 árum en þvi
máli svipar að ýmsu
leyti til yrkisefnis leik-
ritaskáldsins breska.
Alla vega vakti það
mikla athygli og óhug á
sinum tima um land
allt og var um fátt
meira talað. Málið var,
og er enn, harla við-
kvæmt og verður þvi i
eftirfarandi samantekt
reynt að geta aðeins
þeirra atriða sem sönn-
uð mega teljast.
Fjárdrápin byrja.
Sögusviöiö er lltill bær I Vest-
urárdal I MiBfiröi, Litla-Þverá,
sem nií er farin I eyöi. Áriö 1928
var þar tvlbýli en ekki margt
fólk á bænum. Annars vegar bjó
þar ekkja nokkur meö þrjú börn
sin og var hún jafnframt bú-
skapnum ljósmóöir sveitarinn-
ar. Börnin voru ung, elsta dótt-
irin var 14 ára en synimir sem
viö getum kallaö Guömund og
Gunnar, voru 12 og 10 ára. Hins
vegar var svo bóndi sem Sveinn
hét og var hann giftur annarri
dóttur ekkjunnar og hálfsystur
bamanna þriggja. Þau áttu
rúmlega ársgamalt barn. Fleiri
voru ekki heimilisfastir aö
Litlu-Þverá nema vetrarmaöur
ekkjunnar og var hann á miöj-
um aldri og haföi aöeins dvalist
skamma hrlö á bænum. Bú-
skapur var þarna allnokkur en
þó varla mjög stór I sniöum.
Snemma I febrúar fara dular-
fullir atburöir aö gerast. Sveinn
bóndi kemur aö nokkrum kinda
sinna dauöum I fjárhúsi og varö
ekki greind dánarorsök. Kind-
urnar voru hins vegar haldnar
ormapest svo máliö var látiö af-
skiptalaust um sinn en þegar
fleiri fundust dauöar I fjárhús-
inu lét Sveinn sækja héraös-
lækninn á Hvammstanga. Þaö
var Jónas Sveinsson, vinsæll og
vel metinn læknir um allt land,
sem varö meöal annars frægur
fyrir tilraunir sínar meö yng-
ingalækningar. Hann úrskurö-
aöi aö féö heföi látist af völdum
höfuöhögga svo blætt heföi inn á
heilann. Þaö þótti aö vonum
undarlegur dauöadagi, en menn
reyndu aö skýra þaö meö þvi aö
kindurnar, sem voru blindar
vegna ormapestarinnar, heföu
hlaupiö á garöa eöa grjót og rot-
aö sig. Var þaö látiö gott heita
og Jónas sneri heim á Hvamms-
tanga viö svo búiö.
Drengur sér draug.
Ekki var þetta samt allt og
sumt. Eldri sonur ekkjunnar,
Guömundur 12 ára, haréi haft
orö á þvl aö hann heföi séö und-
arlega veru á sveimi viö bæinn
og sérstaklega fjárhús Sveins
bónda. Eftir aö Jónas læknir
reiö burt bar drengurinn heimil-
isfólkinu þau skilaboö frá veru
þessari aö henni heföi veriö
heimsóknin mjög á móti skapi
og væri lækninum hollast aö
halda sig fjarri Litlu-Þverá I
framtiöinni. Var Jónasi skrifaö
bréf til Hvammstanga og hon-
um sagt frá skilaboöunum.
Guömundur lýsti veru þessari
allnákvæmlega fyrir Þverár-
fólkinu og sagöi stundum I
mannsllki en stundum llkt hundi
eöa þá þokuhnoöra og heföi
hann oröiö hennar var bæöi aö
nóttu og degi. Veran eöa draug-
urinn haföi jafnvel talaö viö
hann og sagst vera send aö
sunnan til þess aö drepa kindur
Sveins. Aukinheldur spjallaöi
draugurinn um daginn og veg-
inn, kvaöst meöal annars verá
ættaöur úr Húnavatnssýslu en
hafa látist I Hafnarfiröi fyrir
nokkrum árum. Þegar draugsi
birtist Guömundi I mannsllki
var hann jafnan klæddur mó-
rauöri peysu eöa skyrtu
hnepptri upp I háls. Ýmis fleiri
merki virtust vera um yfir-
náttúrulega hluti aö Litlu-
Þverá, þannig uröu bæöi Sveinn
bóndi og vetrarmaöur ekkjunn-
ar fyrir ýmsum árásum, kastaö
var I þá moöi eöa snjó og kom
þaö til dæmis oftsinnis fyrir inni
I fjárhúsi eöa heytóft þegar eng-
inn var þar annar inni.
Fjárdrápin héldu áfram og
uröu slfellt skuggalegri. Þaö
var oröiö augljóst af skrokkum
kindanna aö þær höföu veriö
baröar grimmdarlega til dauöa
meö þungum hamri eöa ein-
hverju állka og nokkrar höföu
veriö stungnar til bana meö
teinum. Hélt svo áfram um hriö
og á endanum voru um þaö bil
tuttugu kindur Sveins dauöar en
engin kinda ekkjunnar.
Þverárundrin vekja
athygli.
Heimilisfólkiö aö Litlu-Þverá
varö æ óttaslegnara eftir þvl
sem á leiö. Draugurinn virtist
hafa þaöí greipum sér og ekkert
vera til bjargar. Guömundur
var milligöngumaöur draugsins
og þurfti hann aö bera fólkinu
hin furöulegustu skilaboö frá
uppvakningunni. Má nefna sem
dæmi aö eitt sinn skipaöi draug-
urinn svo fyrir aö allt heimilis-
fólkiö skyldi taka sig upp, yfir-
gefa bæinn og ganga aö næsta
bæ, rölta þar siöan nlu sinnum
rangsælis kringum bæjarhúsin
og þylja faöirvoriö samtimis.
Veöurvarvályntá þessum tlma
en engu aö slöur var skipunum
draupa hlýtt út I ystu æsar.
Mátti heita aö hann stjórnaöi
heimilinu aö flestu leyti þessa
daga.
Nærri má geta allt þetta uppi-
stand hafi ekki vakiö mikla
athygli f sveitinni en fregnir um
Þverárundrin flugu vlöar. Sam-
göngurvoru náttúrulega strjálli
en nú er og slmi ekki nema hér
og hvar en sagan um drauginn
og limlestingar hans á fénu
breiddist meö eldingarhraöa
um land allt. Sveitungar Þver-
árfólksins reyndu aö liösinna
þvl eftir mætti I baráttunni viö
drauginn og var oft talsveröur
mannfjöldi samankominn á
bænum. Þar uröu ýmsir draugs-
ins varir, einu sinni voru til
dæmis nokkrir gestir I baöstofu
ásamt öllu heimilisfólkinu þeg-
ar háreysti heyröist úr göngun-
um og haföi þá stór hlóöasteinn
horfiö úr eldhúsinu og veriö
varpaö niöur viö bæjardyrnar.
Draugurinn gerist um-
svifamikill.
Dag nokkurn, þegar á þessu
haföi gengiö I svo sem vikutíma,
birtist draugurinn Guömundi og
sagöist engu myndi eira á bæn-
um nema hvítvoðungi þeirra
bóndahjóna ef Guömundur