Vísir


Vísir - 30.09.1980, Qupperneq 9

Vísir - 30.09.1980, Qupperneq 9
VÍSIR Þri&judagur 30. september 1980 Ræða indriöa G. Þorstelnssonar á norrænumemh ingarmáiabinni í Svíbióð í gær - fyrri hluti: Ahrif Norðurlanda og Bandaríkja á ísiandi Allar götur frá þvi á Alþingis- hátiðinni 1930, þegar Banda- rikjamenn færðu Islendingum styttu af Leifi heppna að gjöf, sem viðurkennungu þess, að það var íslendingur sem fyrstur fann Ameriku samkvæmt skráöum heimildum, hafa Is- lendingar gert sér grein fyrir þvi að þeir áttu skilningi og viöurkenningu að mæta hjá Bandarikjamönnum og öðrum er byggja meginland Norður- Ameriku. Fólksflutningar frá tslandi til nýja heimsins hófust árið 1875 eftir eitt af þessum stórgosum og kuldaskeiöum, sem hafa með vissu millibili krepptsvoaðmannlffi i landinu, að varla hefur verið talið viðun- andi. Eftirtektarvert er, að fólk, sem taldi sig þurfa aö flýja undan gosösku og köldu tiöar- fari, leitaði ekki nema i sáralitl- um mæli til Skandinaviu eða Danmerkur, og er skýringin eðlilega sú, að hinn nýi heimur beið með opinn faöm ónumins lands eftir innflytjendum, og mun lik saga hafa orðið i þess- um efnum um öll Norðurlönd á siðustu áratugum nitjándu ald- ar. Þessu er öfugt fariö nú, þegar fjöldi tslendinga leitar atvinnu og landvistar á hinum Norðurlöndunum m.a. vegna þess, að þau eru rikari að samhjálp, samneyslan er meiri og atvinnumöguleikar hafa verið góðir. Samanburður i þessu efni er þó að jafnast meö stóraukinni rikiseyðslu á tslandi. Samvinna um varnir landsins Það var svo ekki fyrr en meö sérstökum samningi milli ts- lands og Bandarikjanna, að i kjölfar styttu Leifs heppna kom bandariskt herlið til landsins sumariö 1941. Þá voru styrjald- artimar, en slðan hafa mál rak- ist þannig, að mikill meirihluti tslendinga telur þjóðinni hag að þvi að vera i vamarbandalagi vestrænna þjóða, sem Banda- rikin veita óneitanlega mesta forustu, og hafa tslendingar haft sérstakan samning um lit- inn og einangraðan flokk varn- arliðs frá Bandarikjunum á Keflavikurflugvelli siðustu þrjátiu ár. Verður ekki séð meö hvaða öðrum hætti tslendingar hefðu getað sinnt þátttöku sinni i vestrænu samstarfi, þar sem aldrei hefur verið her i landinu, né með vopn farið siðan á Sturlungaöld. Verðurað mælast til þess aö þær þjóðir, sem ann- að tveggja halda við hlutleysi sinu meðeigin herstyrk, eða eru nógu vopnfærar sjálfar til að sjá um varnir sinar, skilji aö ts- lendingar eiga varla annarra kosta völ en leita til samstarfs- þjóða innan vestrænnar sam- vinnu um varnir landsins. Skiptir þá auðvitað ekki höfuð- máli hverrar þjóðar þeir vam- armenn eru, sem I landinu sitja hverju sinni. Pólitiskt strið háð Út af þátttöku Islendinga i vestrænni samvinnu, og vegna þeirra kvaða, sem henni hafa fylgt, hefur skapast pólitískt og menningarlegt ástand I landinu, þar sem áhrifahópar frá hinum Noröurlöndunum hafa beitt á- hrifum sinum af litilli skynsemi og enn minni fyrirhyggju. A Is- landi hefur þróunin orðið sú slö- asta einn og hálfan áratug, að hin litlu Norðurlönd hafa alls ekki veriö svo áhrifalitil. Það kemur til af þvi, að þau öfl á Is- landi.sem hvað harðast berjast gegn þátttöku landsmanna i vestrænni samvinnu og þó eink- um gegn setu varnarliðsins, hafa með einum og öðmm hætti tengt sig norrænni samvinnu, einkum á menningarsviðinu, þar sem hiö pólitiska strið þess- ara mála er einkum háð. Talað er um þöglan meirihluta i land- inu, þann meirihluta sem hefur sig ekki mikið i frammi i orð- ræðum eða i blöðum, leggur ekki undir sig menningarfélög eða samtök margvisleg til að geta I krafti þeirra notað aö- stöðu sina til að efla andófið gegn vestrænni samvinnu. Á móti honum stendur hávær minnihluti, einkum svonefndra vinstri manna, þ.e. gamalla fé- laga úr Kommúnstaflokki ts- lands, menntamanna og hluta Framsóknarflokksins, sem hefur með einum og öðrum hætti tekizt að tengja starfsemi sina norrænni samvinnu á menningarsviðinu I það rikum mæli, að við liggur aö mörgum úr hinum þögla hópi finnist slik samvinna oröin allt að þvi fyrir- litleg. Þau átök, sem þarna eiga sér staö eru pólitisk i eðli sinu, og hafa oft hávært pólitiskt yfir- bragö. Þau hafa einkenni þeirr- ar einföldunar, sem fylgir slik- um hávaðasömum rökræöum. Augljóst er af þessum ástæðum, að norræn samvinna, og Noröurlönd eitt eöa fleiri, eru dregin inn i þessar deilur og jafnvel kölluð til ábyrgðar fyrir þaö, sem kallað hefúr verið ó- rýmilegur stuðningur við annan málsaöila i stjórnmáladeilu. Samskipti Islendinga og ann- arra Noröurlandaþjóða eru orö- in löng. Þótt Norðurlandaþjóðir hafi sýnt þeim margvislega vin- áttu og nokkurt umburðarlyndi, skal hafa i huga, að lengi vel voru Islendingar aldir upp viö grimmileg ártöl úr þjóðarsög- unni, þar sem lltið var gefiö eftir i yfirráðum, sem guð og forsjónin hafði veitt ókunnugum yfir landi og mannllfi. Nær sjö hundruð ára saga erlendra yfir- ráða hefur ekki gert íslendinga ginnkeypta fyrir nýjum yfirráð- um, hvorki úr vestri eða austri, ogkannski má ætla, að enn gæti nokkurrar tortryggni i garö gamalla herraþjóða á Noröur- löndum, einkum þegar svo hrapallega tekst til, að sam- skipti þeirra við okkur virðast ekki vera undir nokkru eftirliti þingkjörinna ráöamanna, þann- ig að pólitiskur minnihluti getur á margvislegum vettvangi not- fært sér þessi samskipti meö dyggum stuöningi jábræöra i viðkomandi löndum. Við erum bvi aftur komin i þá afstööu að burfa aö hlusta á erkibiskupa, sem hafa stuðning af einstökum þáttum hinna rómuðu sam- vinnu. En nokkurrar einbeitni gætir af hálfu tslendinga, aö sú saga endurtaki sig ekki. Pólitisk kerfi takast á Samskipti Islendinga og Bandarlkjamanna hafa ætið verið vinsamleg. Við höfum ef- laust eitthvaö hagnazt á þeim samskiptum, einkum hvað snertir vélar og verkbúnaö, en þarvoru Islendingar hörmulega staddir um það bil sem náin kynni okkar af bandariskri verkmenningu hófst á sumar- mánuðum árið 1941. Andstæð- ingar þessara samskipta hafa auðvitaö alltaf verið uppi, sem er eðlilegt. Hins vegar tók and- staðan á sig nýja mynd á timum kalda striðsins. Þá varð hún pólitiskað inntaki og hefur verið það siðan. Allir vita að kalda striðið stóð milli tveggja stór- velda.og raunar var alveg ljóst, að tvö pólitisk kerfi tókust á, Jika á Islandi, út af hugmynda- fræðum. Islendingar, sem voru i hjarta sinu sannfærðir um, að þeir vildu hasla sér vtfll meðal vestrænna þjóða, en höfðu ekki bolmagn til að verja þá stöðu á eigin spýtur, eins og allt var i pottinnbúið, lýstu aö sjálfsögðu yfir hlutleysi sinu, en kusu að leita til Bandarikjamanna um að gæta hlutleysis landsins. Hvað er amerikanisering”? Égmanaðfyrstþegarég kom til Norðurlandanna sem blaða- maður i fylgd með Asgeiri As- geirssyni forseta, mætti mér og öðrum i minum hópi einhver uppáþrengjandi þörf Noröur- landamanna til að telja okkur trú um að við værum ,,ame- rikaniseraðir”. Ég var stutt- klipptur og blaðakona við Morgenbladet i Osló vék sér að mérogspurði hvort þetta „crew cut” væri ameriska tizkan i Reykjavik núna. Ég gat svaraö henni til, að ég vissi ekki betur en Pasikivii Finnlandsforseti væri svo klipptur og það væri mér nóg. 1 Danmörku var spurt Ræða indriða í SvíDjúð Indriði G. Þorsteinsson, rithöfundur, flutti i gær yfir- gripsmikia ræðu á menning- armálaþingi Norðurlanda i Gautaborg I Sviþjóð, þar sem hann fjaliaöi um menn- ingarlega stöðu islands mitt milli Vesturheims og Norðurlanda. Visir hefur fengið leyfi Indriða til þess að birta ræð- una og er fyrri hluti hennar hér á siðunni i dag, en siöari hlutinn birtist á morgun. að þvi hvort við Islendingar værum ekki voöalega „ame- rikaniseraðir” á meöan okkur voru boðnar sigarettur, fram- leiddar i Danmörku, sem hétu annað tveggja Northern State eða Southern State. Nú virðist það vera skylda að Islendingar tali öll Norðurlandamálin, og vist gera það margir Islending- ar. Menn sem ekki eru lang- skólagengnir og hafa ekki dval- iö við nám I einhverju Norður- landanna, læröu ensku, margir hverjir eiginlega af sjálfu sér. Þetta er kannski okkar stærsta synd. En viö læröum ensku á tima, þegarmálvöndunarmenn, svo að segja á hverju götuhorni, voru að fárast yfir dönskuslett- um i málinu, og þess var svo sannarlega gætt, að halda tung unni hreinni eftir aö Reykjavlk hafði veriö dönskumælandi bær i nokkum tlma á nitjándu öld- inni. Það kom þvi ekki til mála að fara að rugla/" ensku saman viö tunguna. Aftur á móti hlustum viö Islendingar á það með nokkium yfirburða þótta, þegar við heyrum Norðurlandabúa nota \ aðhæfð ensk V. orð i tima °g ótima, og hika ekki við að setja franskan framburð á einstök orð i móðurmáli sinu, séu þeir þess umkomnir Við Islendingar höfum aldrei verið með slikan sperring Norðurlandamenn voru _ sannfærðir um að íslendingar væru aö „amerikaniserast” fram úr hófi. Og til að koma i veg fyrir þessa ósvinnu, hófu þeir sig i eins konar stórveldis- aðstöðu með ensku tökuorðin og franska framburöinn sinn gegn Islandi meö þaö fyrir augum að taka þjóðina undir hinn norræna menningarvæng, svo landið lenti ekki á endanum sem eitt af fylkjum Bandarikjanna. Þegar þessi norræna björgunarstarf- semi hófst sátu I fleti fyrir þeir, sem ekki höfðu náð neinum sér- stökum árangri i afflutningi á samskiptum okkar og Banda- rikjanna meðan á kalda stríöinu stóö. Menn geta gert sér i hug- arlund úr hvaða pólitískum jarðvegi þeir voru runnir. Að visu var Stalln látinn og nokkur endurskoöun hafði fariö fram á rétttrúnaöi, en hin norræna björgunarstarfsemi skyldi not- uðtil hins ýtrasta á menningar- sviðinu heima fyrir, og þjóösög- unni um „amerikaniseringu” Islendinga skyldi haldið við meðal norrænna þjóða. Það var heldur auðvelt verk, af þvi nor- rænar þjóöir höföu alltaf viljað trúa þessari þjóðsögu og vilja trúa henni enn. Islenzk tunga er stærsta sjálf- stæöismál tslendinga. Viö vitum um mannfæö okkar og við vitum af sterkum erlendum áhrifum, sem sækja að okkur bæði úr vestri og austri. Við höfum búið við þessi áhrif og þetta áreiti i allt að þvi mannsaldur, sem er auðvitaö stuttur timi i lífi þjóð- ar. Engu að siður höfum við visaö á bug öllum áhrifum á tunguna af þvi viö vitum, að þar höngum við uppi sem sjálfstæð þjóð meöan stætt er, og aðrar aðstæöur yfirþyrma ekki tung- una og okkur sjálf. Tunga okkar er forntunga norrænna þjóða. Hún verður ekki varin með einskisverðu pólitisku streði og afflutningi um „amerikaniser- ingu”, eða með aðdáun og undirlægjuhætti við Banda- rikjamenn. Norræn samvinna bjargar henni ekki heldur. Þaö verðum við sjálf að gera. Engu aðsiður eru til Islenzkir málvis- indamenn, sem samkvæmt kenningum einstakra norrænna starfsbræðra halda því nú fram, að tungumál eigi að aðhæfast hvert öðru innan ákveðinna menningarsvæða, og manni skilst að þeir áliti að ekkert væri nema gott um þaö aö segja ef svokölluö norræn menningar- heild tæki upp sama tungumálið með tlmanum. Þetta eru fárán- legar kenningar fyrir smáþjóö, sem leggur allt upp úr þvi að halda tungu sinni og sérkenn- um. Þaö er m.a. svona norræn menningarumræöa, sem við Islendingar frábiðjum okkur, eða a.m.k. mestur meirihluti þjóðarinnar. Bandarikjamenn, sem eru með varnarliö á Islandi, og sem fólk á Norðurlöndum uggir að muni gera okkur að Banda- rikjamönnum, hafa aldrei hald- ið þvi fram, aö bezt væri fyrir okkur svona smá og fámenn, að taka upp enska tungu a f þvi það mundi auövelda okkur sam- skipti viö umheiminn. Þeir tala ekkert við okkur um menning- armál. Það er meira að segja dauð þjóösagan um, aö islenzk- ar rikisstjórnir séu myndaðar i bandariska sendiráðinu. Hún dó þegar formanni Alþýðubanda- lagsins á Islandi var falin stjórnarmyndun árið 1978, en Alþýðubandalagið er aö hluta sprottið af islenzka kommún- istaflokknum, sem stofnaður var 1930. Aftur á móti dettur manni stundum I hug, að norræn samvinna á menningarsviðinu sé að mestu I þessu sama Al- þýöubandalagi, en sá flokkur fékk 15% atkvæða i siðustu kosningum. Auðvitað er nor- rænni menningarsamvinnu ætl- uð stærri hlutdeild á Islandi en vera i Alþýðubandalaginu. Henni er væntanlega ætlaö að ná til landsmanna allra með einu eða ööru móti, enda mun hún vega litiö á móti hinni al- ræmdu „amerikaniseringu”, geri hún þaö ekki. En til þess að svo megi veröa, veröa þeir aöil- ar á Norðurlöndum, sem láta sig einhverju varöa hvernig fer um norræna menningarsam- vinnu á Islandi á næstu áratug- um, að sjá til þess, að þessari samvinnu verði eingöngu stjórnaö um höfuðstöövar sem lúti forsjá þjóðþinga á Noröur- löndum. Að öörum kosti kemst ekki rétt skipan á þessi mál, eða súskipan, sem mikill meirihluti Islendinga sættir sig viö i fram- tiðinni. Þetta er mikilsvert að menn athugi.

x

Vísir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.