Morgunblaðið - 24.09.2002, Síða 33

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 2002 33
EIN af staðreyndum
lífsins er að sagan end-
urtekur sig uppstyttu-
laust. Stefnur í þjóð-
málum ryðja sér til
rúms og hverfa jafn-
harðan, en ganga síðan
jafnan aftur undir nýj-
um nöfnum en sama
eðlis. Nærtækt dæmi
núlifandi mönnum er
tilurð kommúnismans
og fall hans.
Hin marxízka hug-
myndafræði var um
margt aðlaðandi enda
urðu margir til að
ánetjast. Í örstuttri
blaðagrein er þess eng-
inn kostur að gera þeim kenningum
skil, enda óþarft. Aðalatriðið er:
Hver varð reynslan af hinu marxízka
kerfi í framkvæmd? Hvað vilja sér-
fræðingar í sovétmálum segja okkur
um það?
Við blasir hrun þess skipulags og
algert gjaldþrot svo engu verður við
jafnað. Og örlagaríkustu afglöpin
voru framkvæmd efnahags- og
markaðsmála eftir mótun marxism-
ans.
En – skyldi kommúnisminn hafa
gengið aftur í einhverri mynd eða
efnahagsstefnur með álíka afleiðing-
um?
Í Morgunblaðinu 24. ágúst sl. birt-
ist þýðing á grein eftir þekktan
breskan prófessor, John Grey að
nafni. Greininni lýkur með þessum
orðum:
,,Hinn alþjóðlegi frjálsi markaður
er um það bil að taka sæti við hlið
kommúnismans í safni sögunnar yfir
afskrifaðar ,,útópíur“ (fyrrur).
Hvernig skyldi aðalritara íslenzku
ráðstjórnarinnar, lærisveini Hann-
esar Gissurarsonar, lítast á?
Að vísu hefir framkvæmd hins
frjálsa markaðar á Íslandi, undir for-
ystu Sjálfstæðisflokksins, verið
meiri í orði en á borði í
flestu falli. Allar reglur
hins frjálsa markaðar
og hinnar frjálsu sam-
keppni hafa verið þver-
brotnar af ráðstjórn
síðustu 11 ára, þegar
hún hefir þurft að
hygla sér og sínum.
Það fer lítið fyrir frjáls-
um markaði í höndum
manna, sem taka aðal-
auðlind þjóðarinnar og
rétta hana örfáum út-
völdum að gjöf. Einka-
væðingunni á ríkiseign-
um er handstýrt af
Sólinni Miklu og sálu-
félögum hennar. Nýj-
asta dæmið er sala á veigamiklum
þætti í rekstri Landsbankans til aft-
urgenginna SÍS-ara sömu dægrin og
þeir voru í viðræðum við væntanlega
kaupendur um sölu alls fyrirtækis-
ins.
Skyldu það vera fleiri fyrirbæri í
stjórnarháttum á Íslandi, sem minna
ónotalega á vinnubrögð aðalritara í
Kreml á sínum tíma?
Hvað segja Orca-hópsmenn um
það, sem unnu sér það til óhelgi hjá
aðalritaranum að kaupa hlut í Ís-
landsbanka að honum forspurðum?
Hvað segja SPRON-menn um
það, sem seldu Orca-mönnum hlut-
ina í Íslandsbanka án leyfis Stóra
bróður?
Eða ættu Baugs-menn kannski að
ugga að sér?
Sú saga var sögð af Stalín heitnum
sáluga að hann hefði látið skjóta
menn þegar í stað sem létu sér um
munn fara tvíræða glettni um aðal-
ritarann. Mikið má séra Örn Bárður
Jónsson, fyrrum ritari kristnihátíð-
arnefndar, þakka sínum sæla að svo-
leiðis aðferðir tíðkast ekki ennþá á
Íslandi.
Eða skyldi einhver saga vera að
endurtaka sig í kotríkinu íslenzka?
Eigum við kannski von á nýju
gerzku ævintýri?
Ráðstjórn
Sverrir
Hermannsson
Höfundur er alþingismaður.
Stjórnmál
Allar reglur hins frjálsa
markaðar og hinnar
frjálsu samkeppni,
segir Sverrir Her-
mannsson, hafa verið
þverbrotnar af ráð-
stjórn síðustu 11 ára.
UNDANFARINN áratug hefur
stöðnun og kyrrstaða ríkt í mennta-
stefnu stjórnvalda. Menntastefna
meðalmennskunnar
hefur ráðið ríkjum í
stað metnaðar og kraft-
mikillar framtíðarsýn-
ar. Ekki hefur verið
tekist á við þær áskor-
anir sem nýir tímar
bera með sér. Íslensk
skólastefna hefur stað-
ið í stað og því fer fjarri
að kalli margs fram-
sýns skólafólks um rót-
tækar breytingar á
skólakerfinu hafi verið
sinnt að nokkru marki.
Stytting
framhaldsskólans
Meðal þess sem
brýnast er að taka til athugunar er
stytting skólagöngunnar. Mikilvægt
er að útskrifa nemendur fyrr úr
framhaldsskólanum með því að
stytta grunnskólann og framhalds-
skólann. Það er óþolandi staða fyrir
íslenska námsmenn að útskrifast
seinna og eldri en evrópskir nemend-
ur úr framhaldsskólum og að geta
ekki hafið nám á háskólastigi fyrr en
um tvítugt. Það hljóta að felast í því
mörg tækifæri fyrir
bæði einstaklinginn og
samfélagið að hann geti
hafið háskólanám eða
störf á vinnumarkaðin-
um talsvert fyrr en nú
er. Hvort heldur er eft-
ir starfsnám í fram-
haldsskóla eða háskóla.
Fjárfest í
framtíðinni
Ekki þarf að tíunda
hve oft hefur verið sýnt
fram á að markvissar
fjárfestingar í menntun
skila sér margfalt til
baka inn í samfélagið. Í
launum starfsfólks, að-
búnaði, rannsóknum, þekkingu
hverskonar og framsókn innan kerf-
isins. Við ættum að vera að byggja
upp til lengri tíma hagkerfi sem er
drifið áfram af þekkingu og hugviti,
til jafns við frumframleiðslu, iðnað og
útgerð. En það er hinsvegar ekki
verið að framkvæma slíkar fjárfest-
ingar af stjórnvöldum. Slíka sýn er
ekki að finna í framtíðarmúsík
stjórnarflokkanna. Þeir dansa eftir
öðrum nótum en þeim að Ísland verði
mekka og miðstöð þekkingar, mennt-
unar og mannvitsiðnaðar ýmiskonar
eftir misseri og áratugi.
Samsetning atvinnulífsins
Spurningin snýst um samsetningu
atvinnulífsins. Hvernig viljum við að
karfan líti út? Ál og útgerð eingöngu
eða fjölbreytt atvinnulíf þar sem fara
saman vitleg auðlindanýting, iðnað-
aruppbygging og þekkingariðnaður
hverskonar? Það á að vera sú fram-
tíðarsýn sem fjárfest er í af krafti.
Það skortir tilfinnanlega þróttmikla
og framúrskarandi stefnumörkun
um nám Íslendinga frá vöggu til
grafar. Þar sem allt er samofið inn í
markmið um þá þjóðfélagsgerð sem
við viljum ná í gegnum slíkar fjár-
festingar. Hvernig þjóðfélag við vilj-
um að næstu kynslóðir taki við.
Stjórnvöld hafa þess í stað í stigið
niður vaxtasprotana í þekkingariðn-
aðinum með dæmalausri hagstjórn
sem byggir á svimandi háum vöxtum,
gengisfellingum og metnaðarleysi í
menntamálum.
Annað tækifæri í námi
Það er ekki eingöngu um að ræða
markvissa uppbyggingu skólastigs-
ins frá leikskóla til háskóla. Mjög
brýnt er að opna dyrnar, og halda
þeim opnum, fyrir þá sem hafa horfið
frá námi ungir eða vilja bæta við
menntun sína. Annað tækifæri í námi
er mjög mikilvægt. Það á að byggjast
á aðgengilegu framhaldsnámi fyrir
fólk, sem mest þarf á námi að halda,
og helst í heimabyggð þess. Mennt-
unarátak af þessu tagi þarf að vera
samvinnuverkefni sveitarfélagsins,
skólanna, fyrirtækja, samtaka, stofn-
ana og síðast en ekki síst fólksins
sjálfs. Með því að stuðla að fjöl-
breyttara námsframboði er verulega
verið að styrkja atvinnulífið og auka
fjölbreytni þess, og síðast en ekki
síst, bæta kjör og auka velferð fólks-
ins í landinu.
Menntastefna
meðalmennskunnar
Björgvin G.
Sigurðsson
Menntamál
Ekki hefur verið tekist
á við þær áskoranir,
segir Björgvin G.
Sigurðsson, sem nýir
tímar bera með sér.
Höfundur er félagi í Samfylk-
ingunni.
FYRIR meir en 25
árum, þá nemandi við
Myndlista- og handíða-
skólann, leit ég upp til
þeirra sálufélaga Ein-
ars Hákonarsonar,
Kjartans Guðjónssonar
og Braga Ásgeirssonar.
Þetta voru úrvalskenn-
arar í vinnubrögðum
við teikningu, mynd-
byggingu, litafræði og
pensilnotkun. Ég var
fljótur að skilja að þeir
væru sporgöngumenn
svokallaðra módernista
(eða afstraktmálara
sem e.t.v. fleiri skilja)
og að þeir kenndu
vinnubrögð þeirra. Mér varð ljóst að
þeir væru ekki kyndilberar eins og
Hörður Ágústsson og Björn Th. svo
dæmi séu tekin um andans menn
þessa tíma við skólann. Þeir voru
kennarar í tækni og verklegri fram-
setningu. Þeir félagar kalla þennan
hluta undirbúningsmenntunar „hefð-
bundna myndlistarkennslu“ en hún
er núna víðast hvar í mikilli sókn í
framhaldsskólakerfinu. Alltaf þegar
kom að umræðunni til hvers listin
væri fóru þeir félagar á flótta og
misstu við það trúverðugleikann að
mati okkar nemenda. Í mínum huga
er augljóst enn þann dag í dag hvers
vegna þeir hafa ekki enn náð trú-
verðugleika. Það þarf aðeins að horfa
á myndlist þeirra án þess að láta
staðar numið við yfirborð pensil-
faranna og litblæbrigðanna og kíkja
inn fyrir. Þá kemur í ljós andleg fá-
tækt þessara hæfileikaríku manna –
myndmál þeirra er tómt – marg-
tuggnar uppstillingar; kona við
glugga, fugl í fjöru og fígúratífar
stemmningar sem í besta falli eru
boðlegar sem myndskreytingar við
greinar um sambærilegar bók-
menntir eða sem stofupunt. Þarna er
grátlega farið með þeirra hæfileika.
Á hverju ári koma nýir afburða-
teiknarar úr framhaldsskólunum í
Listaháskóla Íslands, ekkert síðri í
tæknilegri getu en þeir félagar ef út í
það er farið. Þeir eru ásamt mörgu
öðru áminntir um að fara vel með
þessa hæfileika – rækta þá og nota til
einhvers. Þeir er spurðir að því hvers
vegna þeir séu í listaháskóla og hvað
þeir ætli að gera. Ég tel að velflest
sæmilega upplýst fólk átti sig á því
að listin er ekki svefnmeðal, punt eða
skreyting út í loftið
hvursu vel sem myndin
er byggð upp, teiknuð
og samvalin í lit – held-
ur hljóti hún, eigi hún
erindi, að hafa eitthvert
inntak eða andagift
sem koma þurfi á fram-
færi. Það hlýtur að telj-
ast sanngirniskrafa
listunnenda að það
hangi eitthvað á spýt-
unni. Listin hlýtur að
vera minnisvarði um
tímann og tíðarandann
og sókn í nýja eða end-
uruppgötvaða þekk-
ingu þar sem þessi
tækni eða undirbún-
ingsmenntun er notuð og það sé ein-
mitt verkefni listaháskóla og opin-
berra sýningarsala að takast á við
það og endurspegla. Ég tel augljóst
að enginn eigi erindi í opinbera list-
sýningarsali nema þetta liggi fyrir.
Fyrir aldarfjórðungi var gerjun í
gangi við Myndlista- og handíðaskól-
ann sem gerði það að verkum að
hægt var að efna til kennslu í mynd-
menntum á háskólastigi nú um alda-
mótin. Á þeim tíma var endurvakin
umræðan um samtímamyndlist sem
þessi kynslóð barna módernismans
var búinn að týna niður í yfirborðs-
dýrkun pensilfara og litablæbrigða.
Þeir þrír sálufélagarnir hafa alla tíð
verið fremstir í flokki niðurrifsafla
og notað hvert tækifæri til að vinna
gegn því uppbyggingarstarfi sem þá
hófst með stofnun deildar í nýlist,
undir stjórn Magnúsar Pálssonar,
þar sem menn náðu að sjá lengra en
að yfirborði léreftisins. Það má til
sanns vegar færa að sú gjörð að
stofna þessa deild hafi náð ákveðnum
þroska með stofnun fyrstu deildar
Listaháskóla Íslands. Þeir sálufélag-
ar gráta eigin tíma við MHÍ sem þeir
sjá í hyllingum sem þau hafi verið
einhver gullaldarár – en þau voru í
huga okkar nemenda endapunktur.
Það er kaldhæðnislegt en það þurfti
útlendinga á borð við Dieter Roth til
að kenna okkur að meta það sérstaka
í fari okkar Íslendinga – kenna okkur
að meta íslenskan arf – heimatilbún-
ingin sem hafði svo sterk áhrif á
hann sjálfan. Það voru Hörður og
Björn Th. sem kenndu okkur það
sama en þetta megnuðu sálufélag-
arnir aldrei. Ýmsa forystumenn í
evrópskum listum rak hér á fjörur
okkar. Allir hvöttu þeir okkur til að
vinna með hið íslenska. Glöggt er
gests augað. Hermann Nitsch gerði
til dæmis með okkur heila sinfóníu í
anda heimatilbúnings sem hét „ÍS-
LAND – sinfónía í 10 þáttum“. Lang-
flestir kennarar við þessa sennilega
frjósömustu deildina í samanlagðri
sögu Myndlista- og handíðaskólans
voru með hælana þar sem þessir
ágætu tæknikennarar voru með
tærnar. Enda stóðu þeir beinlínis í
því að láta loka þessari deild.
Það er auðvitað sorglegt hvernig
annars ágætur penni og Bragi Ás-
geirsson, oft fullur af andagift í skrif-
um sínum, misnotar aðstöðu sína við
Morgunblaðið. Hann hefur oft borið
höfuð og herðar yfir þá sem fjalla um
myndlist á síðum blaðanna en stund-
um fellur hann í fúlan pytt eigin dep-
urðar. Hann hamrar á því endalaust
að hinum klassísku gildum hafi verið
kastað á glæ í nýjum listaháskóla.
Það er auðvitað víðs fjarri öllum
sannleika og get ég ekki skrifað
þessar fullyrðingar Braga á nokkuð
annað en það sem menn gleyma svo
oft, en það er takmarkað aðgengi
hans að upplýsingum og því að rætn-
um hugsunum er plantað hjá honum
þegar mikið hefur legið við hjá
menningarpólitískum aðilum. – Já,
ég hef það frá fyrstu hendi og verið
beinlínis vitni að því. Ég tel nú
reyndar að flestir lesendur Morgun-
blaðsins átti sig á því að í listum sem
öðru er vonlaust að heimta virðingu –
hún er áunnin. Þessir málarar sem
fara mikinn á síðum blaðsins þessa
dagana hafa ekki fengið hana – þeir
eru reiðir og skilningsvana. Þeir eru
allir fyrrverandi skólamenn og væri
andúð þeirra á fræðimennsku og
menntun í þeirra eigin fagi óskiljan-
leg nema í þessu ljósi – þeirra eigin
list stenst ekki rannsókn – hún er í
besta falli laglegt punt. En það er
ennþá von og ég bendi á leið fyrir þá
eins og alla aðra: Hættið að væla og
gerið eitthvað með list ykkar sem
skiptir okkur hin einhverju máli og
þá munu allar dyr opnast fyrir ykk-
ur! Lifiði í lausninni en ekki vanda-
málinu!
Til varnar
listmenntum
Guðmundur
Oddur
Listmálun
Þeirra eigin list stenst
ekki rannsókn, segir
Guðmundur Oddur.
Hún er í besta falli
laglegt punt.
Höfundur er prófessor í grafískri
hönnun við Listaháskóla Íslands.