Morgunblaðið - 24.09.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FALUN Gong er
vaxandi andleg iðkun
upprunnin í Kína og
hefur notið mikilla vin-
sælda á Vesturlönd-
um. Bandaríska þingið
hefur nýlega sam-
þykkt einróma þings-
ályktun til stuðnings
Falun Gong-iðkend-
um. Áður en ég hélt í
ferðalag til Íslands
vöktu fréttir um deilur
vegna komu forseta
Kína til Íslands og
ferðahömlur gegn Fal-
un Gong-iðkendum,
heimsathygli. Látum
mannréttindin liggja
milli hluta en spyrjum: Hvers
vegna er stjórn Jiangs Zemin á
móti Falun Gong? Ég held að til
þess að leiðrétta það sem virðist
tröllaukinn misskilningur þurfi
Vesturlandabúar að taka til greina
þann sögulega grunn sem kín-
verska ríkisstjórnin byggir ótta
sinn á við fjölmennar, andlegar
hreyfingar.
Á starfsferli mínum hef ég m.a.
starfað sem yfirmaður þjálfunar-
sviðs lyfjafræðirannsókna við Har-
vard. Auk lyfjaþróunar hef ég unnið
við þróun nýrra tækja til heilarann-
sókna og starfað við umsóknir um
einkaleyfi. Eins hef ég unnið við
þróun nýrra meðferða við tauga-
sjúkdómum. Þessi reynsla hefur
ekki einungis leitt til skilnings á
kostum og takmörkunum nútíma-
lyfja, heldur einnig á óhefðbundn-
um lækningum. Rannsóknir styrkt-
ar af kínverskum stjórnvöldum sem
leitt hafa í ljós heilsu-
bætandi áhrif Falun
Gong-iðkunar þykja
trúverðugar í Banda-
ríkjunum. Nú fara hér
fram nákvæmar vís-
indarannsóknir til að
skilgreina sameinda-
og lífeðlisfræðilega
ferla sem eiga þátt í
þessum jákvæðu áhrif-
um, t.a.m. gefa fyrstu
niðurstöður rannsókna
Lili Feng, læknis við
Baylor Medical Coll-
ege, til kynna að Falun
Gong-iðkun hafi slá-
andi áhrif á starfsemi
gena sem gegna hlut-
verki í ónæmisviðbrögðum líkam-
ans. Þrátt fyrir að vestrænir
læknar hafi lagt sig fram um að
kryfja til mergjar yfirlýsingar kín-
verskra stjórnvalda um að Falun
Gong hafi neikvæð áhrif á geðheils-
una, verður ekki séð að þær séu á
rökum reistar.
Á bandarískum heilbrigðisstofn-
unum eru iðkanir tengdar fornum
andlegum siðum nú taldar til hins
almenna. Fyrir einstaklinga sem
þjást af of háum blóðþrýstingi eða
öðrum kvillum mæla margir Har-
vard-læknar nú með innhverfri
íhugun sem Maharishi Mahesh
Yogi kynnti á sjöunda áratugnum.
Við Harvard var sett á stofn rann-
sóknar- og fræðsludeild í heildræn-
um og samþættandi læknismeð-
ferðum til að rannsaka rótgrónar
aðferðir eins og kínverskar nála-
stungur og hugsanlega Falun Gong.
Vegna faglegs áhuga á ofan-
greindu hef ég nýlega átt fundi með
Falun Gong-iðkendum í fjórum
löndum að meðtöldum stórum hópi
sem hittist reglulega við MIT-há-
skólann. Með hliðsjón af sambandi
mínu við iðkendur og eftir að hafa
lesið fræði Li Hongzhi ítarlega, met
ég það svo að Falun Gong-hreyf-
ingin sé heilnæm í besta lagi og finn
engin rök fyrir því að hún gæti tal-
ist trúarregla. Í nýlegu viðtali í
tímaritinu Time segist Li Hongzhi
vera venjulegur maður en þó með
ákveðið innsæi. Aðgangur að Falun
Gong-fundum er ókeypis og eru
umræður með lýðræðislegum
hætti. Að þessu leyti samsvarar það
opnum og frjálslegum umræðum í
lúthersku safnaðarstarfi, ólíkt
þrepskiptu strangtrúarlegu vald-
boðskerfi í kaþólskri trú. Siðferð-
islegi kjarninn í fræðum Li
Hongzhi er: Jafnvægi í lifnaðar-
háttum í samræmi við grundvall-
arreglur um sannleika, samkennd
og umburðarlyndi. Gildin samrým-
ast boðum fjallræðu Krists og lífs-
reglum í búddisma. (Li Hongzhi ber
mikla virðingu fyrir kristinni trú og
búddisma). Í Falun Gong-fræðun-
um er gerð grein fyrir hugtakinu
yfirskilvitlegt en þar er hugtakið
notað í tengslum við fyrirbæri og
skyntúlkun sem talið er að muni
fyrr eða síðar verða rannsökuð eða
staðfest með nútíma tæknivísind-
um.
En hvers vegna hafa kínversk
stjórnvöld áhyggjur af Falun
Gong?
Starfsbræður mínir í stjórnmála-
fræðum hafa bent á nauðsyn þess
að Vesturlandabúar geri sér grein
fyrir viðleitni Kínastjórnar til að
breyta andrúmsloftinu í lýðræðisátt
hvað varðar trúarbrögð og andlega
iðkun, m.a. búddisma sem Falun
Gong á margt sameiginlegt með.
Vesturlandabúar bera vissa ábyrgð
á þeim áhyggjum sem kínverska
ríkisstjórnin hefur af andlegum
málum. Til dæmis má nefna að
kristnir trúboðar í Kína hafa verið
álitnir „verkfæri heimsvalda-
stefnu“, þar sem þeir fylgdu bresk-
um kaupmönnum og hermönnum
sem neyddu kínverskan almenning
út í eiturlyfjafíkn í ópíumstríðinu.
Atburðir þessa dagana eru ekki til
að draga úr ótta Kínverja og getur
ríkisstjórn þeirra daglega lesið
fréttir í bandarískum blöðum um
kynferðislega misnotkun kaþólskra
presta á börnum, andvaraleysi
Bernards Law kardinála sem
breiddi yfir hneykslið, sem og að-
gerðaleysi páfans og bandaríska
dómskerfisins. Því er skiljanlegt að
þeir líti ekki á Vesturlönd sem fyr-
irmynd hvað þetta snertir og kjósi
Tröllaukinn misskilningur?
Stan M.
Goldin
Falun Gong
Niðurstaða mín er að
Falun Gong-hreyfingin
sé heilnæm í besta lagi,
segir Stan M. Goldin,
og finn ég engin rök
fyrir því að hún gæti
talist trúarregla.
MIKIL umræða er
nú um heilbrigðismál
og sitt sýnist hverjum
um ríkisrekstur eða
einkarekstur í heil-
brigðiskerfinu. Undir-
rituðum hefur blöskrað
sú einhæfa umræða
sem verið hefur um ný-
útkomna skýrslu Ríkis-
endurskoðunar um
störf og rekstur á heil-
brigðisþjónustu sér-
fræðinga utan stofn-
ana. Mikið er rætt um
himinháar greiðslur
Tryggingastofnunar til
sérfræðinga fremur en
að ræða um þá miklu
þjónustu sem þeir veita. Almanna-
tryggingar eiga að snúast um trygg-
ingar og rétt sjúklinga á þjónustu en
ekki greiðslur til einstakra lækna.
Staðreyndin er að sjálfstæður rekst-
ur sérfræðinga utan stofnana er og
hefur verið einn af aðalhornsteinum
heilbrigðiskerfisins hér á landi. Meg-
inþorri landsmanna eru ánægðir
með þjónustu sérfræðinga, sam-
kvæmt rannsókn Hauks Björnsson-
ar sem 4-árs verkefni við læknadeild
Háskóla Íslands árið 2001. Þar kom
fram að 94% aðspurðra voru mjög
eða frekar ánægð með viðtalið við
lækninn og aðeins 4% aðspurðra
voru neikvæðir gagnvart einkarekn-
um læknastöðvum. Ég vil nota tæki-
færið og benda þeim alþingismönn-
um á, sem hyggja á áframhaldandi
þátttöku í pólitík á Íslandi og hafa
ausið úr viskubrunni sínum í dag-
blöðum að undanförnu, að fylgjast
eilítið betur með augljósum vilja
fólksins í landinu.
Á stofnunum og í heilsugæslu er
úrelt fjármögnunarkerfi eins og allir
landsmenn vita. Sjúklingar komast
ekki til heilsugæslulækna til að fá
þjónustu. Ríkisrekstur í heilsugæsl-
unni hefur beðið skipbrot og heim-
ilislæknar segja nú upp störfum. Á
stofnunum bíða fleiri þúsund sjúk-
lingar eftir stórum aðgerðum. For-
gangsröðun er fínt orð sem þýðir að
þeir sem kvarta mest ganga fram
fyrir hina til að knýja fram þá þjón-
ustu sem þeim ber.
Dæmisaga er Jón Jónsson á eyr-
inni sem hefur alltaf borgað sinn
skatt og aldrei orðið misdægurt á
langri lífsleið. Hann er svo óheppinn
að fá slitgigt í mjöðm, er orðin sjö-
tugur og nýhættur að vinna. Að auki
kvartar hann lítið og fer því aftast í
forgangsröðina, því yngri sjúklingar
og þeir sem kvarta hæst eru teknir
fram fyrir hann. Að lokum kemst þó
Jón í aðgerðina eftir 2-3 ára bið en
hafði að mestu legið fyrir síðasta árið
á biðlistanum. Þá hafði hann misst
þrek og lífsvilja og dó fljótlega eftir
aðgerðina. Þannig hefur kerfið svik-
ið þennan mann um þá einu þjónustu
sem hann þurfti á lífsleiðinni. Þá
leyfði kerfið heldur ekki að hann
hreinlega keypti sér aðgerð sem yrði
framkvæmd án tafar. Hvað haldið
þið, Íslendingar góðir, að verði um
suma sjúklinga á biðlistum fyrir t.d.
kransæðaaðgerðir. Jú, þeir geta
fengið kransæðastíflu og hugsanlega
meiri skaða en ella og í versta falli
deyja þeir einfaldlega á biðlistanum.
Allir landsmenn eiga að eiga rétt á
bestu meðferð sem býðst á mann-
sæmandi tíma sem fólk getur sætt
sig við. Kerfi sem byggt er upp á bið-
listum á ekki lengur rétt á sér. Könn-
un hjá landlækni, birt í nýjasta
læknablaðinu 9/2002, sýnir að mark-
tækur munur er á biðtíma mismun-
andi sjúklingahópa og oft bíða eldri
sjúklingar lengur en þeir yngri.
Flestar rannsóknir sýna að langur
biðtími sé til ills, enda verða sjúk-
lingar á biðlistum í meira eða minna
mæli fyrir andlegum og líkamlegum
óþægindum á biðtímanum.
Þjónusta sérfræðinga utan stofn-
ana er þannig upp-
byggð að allur kostnað-
ur er útreiknaður og
samið við trygginga-
stofnun um öll læknis-
verk. Læknar reka
stöðvarnar í hagkvæm-
um einingum og velja
starfsfólk sjálfir og eru
ábyrgir fyrir rekstrin-
um.
Þjónusta þeirra
byggist á að sjúkling-
urinn ákveði sjálfur t.d.
hvenær honum henti að
fara í aðgerð ef ástæða
er til m.t.t vinnu og að-
stæðna. Þetta kerfi
miðar við að tíminn sé
dýrmætur fyrir báða aðila og þekk-
ing læknanna nýtist sem flestum til
hagsbóta.
Á stöðinni þar sem undirritaður
starfar ásamt fjölmörgum öðrum
bæklunarlæknum eru framkvæmdar
á fjórða þúsund aðgerða á ári. Þetta
eru allt aðgerðir sem voru áður
framkvæmdar með mismikilli bið á
rándýrum skurðstofum sjúkrahús-
anna. Undirritaður hefur nú engan
biðlista í aðgerðir á stofu og allir
sjúklingar sem þurfa á aðgerð að
halda fá ákveðna tímabókun sem
hentar hverjum og einum.
Það kerfi sem verið hefur í gangi
undanfarin ár hefur skilað þjóðinni
15-20.000 aðgerðum á ári utan stofn-
ana og þar eru ekki biðlistar. Tugir
þúsunda sjúklinga koma á stofu til
sérfræðinga árlega. Mikilvægt er að
fólk geri sér grein fyrir umfangi
þessarar þjónustu og að hún sé
þjóðhagslega nauðsynleg og hag-
kvæm. Dæmi um þetta er smiður
sem tognar á öxl og rífur liðpoka.
Hann er ekki það slæmur af verkjum
að hann þurfi bráða aðgerð. Hann
fer í eftirlit til heimilislæknis. Hann
byrjar strax að tapa tekjum vegna
vinnutaps þ.e. hann sjálfur eða
vinnuveitandi hans eða trygginga-
félag. Ef biðin eftir aðgerð verður
meira en 2-3 mánuðir getur orðið ill-
mögulegt að gera við liðpokann. Hjá
þessum einstaklingi er tapið annars
vegar tekjutap á meðan beðið er að-
gerðar og síðan hins vegar varanleg
örorka sem getur í versta falli þýtt
vinnumissi fyrir lífstíð. Þetta eina
dæmi sýnir að milljónir geta sparast.
Tryggingastofnun hreykir sér nú
af því að hún sé loksins búin að koma
böndum á sérfræðinga á stofum með
kvóta og afslátt á vinnu þeirra til að
þeir geti ekki fengið himinháar
greiðslur. Þá verður æ erfiðara að
koma inn nýjum aðgerðum og verk-
um í kvótaskammtinn. Afkastamestu
sérfræðingarnir í hverju fagi eru
stoppaðir af í vinnu sem hefur þær
afleiðingar að biðlistar myndast líka
utan stofnana. Hverjir líða? Það eru
sjúklingarnir sem ekki fá þjónustu
eins og áður.
Ég spyr því fyrir hverja er al-
mannatryggingakerfið? Er ekki
tímabært að Tryggingastofnun for-
gangsraði hjá sjálfri sér og ákveði
sjálf fyrir hvað og hverja hún vill
borga. Hinir verða þá að kaupa þjón-
ustu sjálfir eða tryggja sig á annan
hátt en verið hefur til þessa. Að búa
til nýtt biðlistakerfi með kvóta og af-
slætti á vinnu sérfræðinga utan
stofnana gæti verið undanfari þess
að sérfræðingar segðu sig aftur af
samningi við Tryggingastofnun og
starfi þá alveg á frjálsum markaði
eins og tannlæknar. Þá munu sjúk-
lingar fara með reikninga sína til
Tryggingastofnunar eða annarra
tryggingafélaga sem hljóta að koma í
framtíðinni þar sem Tryggingastofn-
un ríkisins á sífellt minni peninga
fyrir skjólstæðinga sína.
Fyrir hvern er
almannatrygg-
ingakerfið?
Ágúst
Kárason
Heilsuþjónusta
Sjálfstæður rekstur sér-
fræðinga utan stofnana,
segir Ágúst Kárason,
er og hefur verið einn
af aðalhornsteinum
heilbrigðiskerfisins.
Höfundur er bæklunarlæknir.
Í MORGUNBLAÐINU 22. sept-
ember birtist löng grein eftir Mar-
gréti S. Björnsdóttur þar sem gerð
er úttekt á íslensku
heilbrigðiskerfi í þeim
tilgangi að vara við
einkavæðingu í heil-
brigðisþjónustu. Mar-
grét var í eina tíð að-
stoðarmaður heil-
brigðisráðherra og
situr nú í stjórn Land-
spítalans. Því mætti
ætla að hún hefði til að
bera bæði næga þekk-
ingu á heilbrigðismál-
um og ástæðu til að
gæta viðeigandi hófs í
málflutningi sínum.
Svo reyndist þó alls
ekki vera í umræddri
grein þar sem Margrét
eyðir mestu púðri í að
sverta starfsemi sjálfstætt starfandi
sérfræðilækna auk þess sem hún
gerir lítið úr vitsmunum sjúklinga,
sem að sögn Margrétar hafa lítið vit
á sínum eigin þörfum né á færni
lækna sinna.
Það yrði of langt mál að leiðrétta
allar rangfærslur Margrétar og þær
kostulegar ályktanir sem hún dregur
af þeim. Í lok greinarinnar segir hún
hins vegar eftirfarandi: „Ekkert mat
liggur fyrir um það hvort sá hluti ís-
lenska heilbrigðiskerfisins, sem er
einkarekinn, „sérfræðilæknisþjón-
ustan“, sé hagkvæmur eða hver séu
gæði þjónustunnar og árangur. Ekki
liggur fyrir neinn hlutlægur saman-
burður á henni og frumheilsugæsl-
unni varðandi almenn læknisverk
eða á henni og sjúkrahúsunum varð-
andi aðgerðir.“
Þennan kjarna málsins – að ekki
liggi fyrir mat eða samanburður á
starfsemi sérfæðilækna annars veg-
ar og heilsugæslunnar og spítalanna
hins vegar, – hafði Margrét þó fyrr í
greininni alveg látið liggja milli hluta
í röksemdafærslu sinni og væntan-
lega á það þá einnig við í störfum
hennar við mótun íslensks heilbrigð-
iskerfis. Nægur tími hefur gefist til
ofangreinds samanburðar á undan-
förnum árum allt frá því þau Mar-
grét og Sighvatur fóru
hamförum gegn ís-
lenskum sérfræðilækn-
um. Marga grunar
jafnvel að slík athugun
hafi þegar farið fram,
en niðurstaðan ekki
hugnast íslenskum
stjórnmálamönnum,
sem flestir hverjir eru
haldnir miðstýringar-
áráttu í heilbrigðismál-
um.
Til að taka lítið dæmi
um fáránleikann í mál-
flutningi Margrétar má
taka einfalt dæmi. Þeg-
ar einstaklingur með
brjóstsviða eða bak-
verki leitar til sjálf-
stætt starfandi sérfræðings þá borg-
ar hann lækninum 2.473 krónur fyrir
skoðun og viðtal, en Tryggingastofn-
un ríkisins greiðir lækninum að auki
938 krónur. Innifalið í þessum
greiðslum er allur kostnaður sér-
fræðingsins við rekstur stofu sinnar,
sem almennt er áætlaður nálægt
helmingur upphæðarinnar. Kjósi
viðkomandi sjúklingur hins vegar að
leita til heilsugæslulæknis þá greiðir
hann heilsugæslustöðinni 600 krón-
ur, en hið opinbera stendur straum
af afganginum, þ.e. þeirri óþekktu
Skotið áður
en spurt er
Árni Tómas
Ragnarsson
Heilbrigðisþjónusta
Hið opinbera hefur með
skattlagningu reynt
eins og hægt er, segir
Árni Tómas Ragn-
arsson, að stýra veiku
fólki frá sérfræðingum
til heilsugæslulækna.