Morgunblaðið - 29.10.2002, Qupperneq 30

UMRÆÐAN
30 ÞRIÐJUDAGUR 29. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
M
ikið hefur verið
rætt um sjúk-
dómsvæðingu
undanfarnar vik-
ur. Það merki-
lega við þá umræðu er hvað við-
brögð lækna eru í raun lítil. Þeir
hafa varla hreyft mótmælum við
þeim ásökunum sem komið hafa
fram á stéttina (reyndar frá
lækni). Þótt því hafi verið haldið
fram að læknar séu í auknum
mæli að láta fólki líða eins og það
sé veikt, að búa til sjúklinga í
stað þess að einbeita sér að því
að lækna þá sem eru veikir í
raun og veru, hafa ákaflega lítil
mótmæli heyrst úr röðum þeirra.
Ástæðan þarf ekki að vera sú að
þeir álíti þetta vera rétt heldur
að þeir telji
sig vera að
gera rétt, að
þeirra hlut-
verk sé að um-
gangast
mannslíkam-
ann eins og vél sem þarf að hafa
reglulegt eftirlit með, smyrja og
taka upp öðru hverju til þess að
hún gangi nokkuð truflunarlaust.
Í grein sinni, Launhelgar
læknavísindanna og aukaverk-
anir af lækningum, sem birtist í
tímaritinu Skírni árið 1998
fjallar Stefán Hjörleifsson um
það hvernig læknar eru þjálfaðir
sem tæknimenn og hvaða áhrif
það hefur annars vegar á viðhorf
þeirra til starfa sinna og hins
vegar á viðhorf almennings til
lækna. Stefán telur að í krafti
sérfræðiþekkingar sinnar gegni
læknar hlutverki æðstupresta í
óopinberum trúarbrögðum sam-
félagsins, heilbrigðistrúarbrögð-
unum eins og hann kallar þau.
Í grein sinni segir Stefán: „Al-
menningur er ofurseldur sér-
fræðiþekkingu þeirra sem vit
hafa á líkamanum. Í hvert skipti
sem eitthvað fer úrskeiðis í lík-
amsvélinni er þörf fyrir liðstyrk
læknavísindanna. Og þótt maður
kenni sér einskis meins er hann
engu að síður knúinn til að fylgja
lífsreglum heilbrigðispostulanna
og gangast undir læknisskoðun
„til öryggis“, því enginn nema
vísindamaðurinn veit upp á
hverju líkaminn kann að taka
næst. Þannig á sér stað ákveðin
firring gagnvart líkamanum.
Boðskapur læknavísindanna,
sem allar manneldisstofn-
anirnar, öll heilbrigðiskerfin og
allir upplýstir fjölmiðlar breiða
út, er alltaf á sömu leið: Lík-
aminn er ægiflókin vél, fláráður
þjónn sem getur brugðist hús-
bónda sínum á óendanlega
marga vegu. Og þú skalt ekki
láta þér detta í hug að þú getir
séð við brögðum hans án að-
stoðar sérfræðinganna.“
Þegar Stefán skrifaði greinina
var hann á síðasta ári í lækn-
isfræði við Háskólann í Björgvin.
Hann hafði áður tekið BA-próf í
heimspeki við Háskóla Íslands
og þar áður hafið nám við lækna-
deild skólans en hætt því vegna
þess að að honum sóttu efasemd-
ir um að hann ætti erindi í
læknanám, eins og hann rekur í
grein sinni. Fyrst í stað taldi
hann að efasemdirnar stöfuðu af
því að hann var óviss um hvað
hann vildi taka sér fyrir hendur
en síðar meir komst hann á þá
skoðun „að læknaskólinn sé á
ýmsan hátt viðsjárverð uppeldis-
og menntastofnun“.
Í grein sinni dregur Stefán þá
ályktun af námi sínu í lækn-
isfræði að í því sé „fátt gert til að
stuðla að eflingu siðvitund-
arinnar“. Stefán vill halda því
fram að læknum sé ekki kennt að
umgangast fólk eins og skyn-
igæddar verur heldur sem vélar
og það kunni að hafa áhrif á það
hvernig þeir meðhöndli sjúklinga
sína og einnig á það hvernig
samfélagið lítur á heilbrigði.
Stefán segir að ef einblínt sé á
„lífsmörkin – á hjartsláttinn og
blóðþrýstinginn, sem gjörgæslu-
tækin mæla – á lífshorfurnar – á
ævilengdina og faraldsfræðina,
sem landlæknarnir mæla – og á
tæknibrögðin sem beitt er til að
halda mönnum á lífi, er hætta á
að menn missi sjónar á því sem
gerir lífið gott og bærilegt.“
Þetta segir Stefán að geti
hæglega gerst „vegna þess að líf-
ið og heilsan eru augljóslega eft-
irsóknarverð og vegna þess að
menn eru sífellt minntir á hve
stórfenglega megi bæta heilsu
manna og lengja lífdagana með
aðferðum læknavísinda.“
Öll þessi áhersla á mælingar,
lífshorfur, ævilengd og tækni-
legar úrlausnir telur Stefán að
hafi breytt viðhorfi fólks til heil-
brigðis sem meðal annars sjái
stað í fyrirbærum á borð við við-
varandi sjúkdómsótta og líkams-
firringu. Hann bendir á að þrátt
fyrir að ævi manna í vestrænum
löndum hafi lengst og læknar
berjist af æ meiri þekkingu og
hörku gegn fjöldamörgum sjúk-
dómum þá bendi víðtækar kann-
anir til þess að almenningur trúi
því staðfastlega að heilsufari
sínu fari hrakandi. Hann bendir
einnig á að lýsingar á ótal sjúk-
dómseinkennum sem dynja
gegndarlaust á fólki og áminn-
ingar um orsakir sjúkdóma og
tæknibrögðin sem hægt er að
beita líkamann þegar hann bilar
kunni að valda misskilinni firr-
ingu gagnvart líkamanum. Fólk
hættir að treysta á eigið hyggju-
vit og leitar til lækna með alla
hugsanlega smákvilla. Enn al-
varlegra sé þó að „ótal veraldleg,
eða öllu heldur tilvistarleg,
vandamál eru leynt og ljóst
ástæður þess að menn leita sér
læknishjálpar.“ Tæknikunnátta
lækna gagnast hins vegar ekki
hætishót við að greiða úr slíkum
erfiðleikum, segir Stefán. „Okk-
ur er kennt að mæla sjúklinginn
út og taka vandamál hans tækni-
legum tökum, en samfélagið og
jafnvel sjúklingurinn sjálfur ætl-
ast til þess að við hjálpum honum
við að höndla hamingjuna.“
Stefán telur að mjög skorti á
að umræða um heilbrigðismál sé
gagnrýnin. Öll umræðan sé
gegnsýrð af hinni tæknilegu og
líkamlegu orðræðu og aðrar hlið-
ar á heilbrigði komi ekki við
sögu. Af lýsingu Stefáns að
dæma verður umræðunni hins
vegar varla breytt og þá heldur
ekki viðhorfi lækna og samfélags
til heilbrigðis nema lækna-
menntuninni verði breytt.
Læknar
og menn
Stefán telur að í krafti sérfræðiþekk-
ingar sinnar gegni læknar hlutverki
æðstupresta í óopinberum trúarbrögð-
um samfélagsins, heilbrigðistrúarbrögð-
unum eins og hann kallar þau.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
TIL að ná viðunandi árangri í
rekstri framsækinnar fyrirtækja
þurfa stjórnendur að hafa til taks
hágæða upplýsingar og þekkingu,
sem saman mynda traustan grund-
völl til ákvarðanatöku. Hugbúnað-
arlausnir á sviði viðskiptagreindar
miða að því að safna, stjórna og
nota upplýsingar til að öðlast
nauðsynlega yfirsýn.
Viðskiptagreind er með öðrum
orðum nútímalegt stjórntæki til að
stýra fyrirtækjum í átt að vexti og
áframhaldandi velgengni. Tak-
mark viðskiptagreindar er hins
vegar ekki bara að styrkja fyr-
irtækið og markaðsstöðu þess,
heldur einnig að efla starfsfólkið
við vinnu sína og treysta þar með
tekjuöflunina.
Lausnir á sviði
viðskiptagreindar
Viðskiptagreindar er hin ís-
lenska þýðing á hugtakinu „Bus-
iness Intelligence“ á ensku.
Hugtakið viðskiptagreind má í
stuttu máli útskýra sem stuðning
við ferli er leiðir til ákvarðanatöku
og stjórnunarupplýsinga. Við-
skiptagreind felur með öðrum orð-
um í sér:
(a) Vel uppbyggða og samþætta
söfnun upplýsinga
(b) Greiningu, skýrslugerð og
miðlun þekkingar um allt fyrirtæk-
ið
(c) Ákvarðanagrundvöll og
stuðning við ákvarðanir sem leiða
til athafna
Samhæft árangursmat
Aðferðafræðin Samhæft árang-
ursmat flokkast óumdeildanlega
með öflugstu stjórntækjunum á
sviði viðskiptagreindar. Samhæft
árangursmat er aðferðafræði sem
var þróuð af dr. David P. Norton
og dr. Richard S. Kaplan, prófess-
orum við Harvard Business
School.
Aðferðafræði Samhæfðs árang-
ursmats hefur tvíþættan tilgang.
Annars vegar að greina stefnu fyr-
irtækja og stofnana niður í lyk-
ilþætti og mælanleg markmið.
Hins vegar að móta viðeigandi
stefnu og nota síðan öflugar hug-
búnaðarlausnir til að fylgjast ná-
kvæmlega með framgangi hennar í
rekstri.
Þetta er stjórnunaraðferð sem
nær til alls fyrirtækisins og sam-
einar og samnýtir þekktar aðferð-
arfræðir eins og altæka gæða-
stjórnun (TQM),
mannauðsstjórnun, sjálfsmatslíkön
(til dæmis EFQM) og framsækna
stefnumótun (“pro-active plann-
ing“).
Oracle Balanced
Scorecard-hugbúnaður
Það er hugbúnaður á borð við
Oracle Balanced Scorecard sem er
notaður til að fylgjast nákvæmlega
með því hvernig gengur að fram-
fylgja stefnunni og ná yfirlýstum
markmiðum í rekstri. Samhæft
árangursmat miðast við að auka
skilvirkni og gæði í rekstri og
þjónustu og ná fram auknu hag-
ræði.
Innleiðing á samhæfðu árang-
ursmati hefur hafist eða verið
framkvæmd af tæplega 50 pró-
sentum stærstu fyrirtækja Norð-
ur-Ameríku og Evrópu, samkvæmt
alþjóðlega markaðsrannsóknafyr-
irtækinu IDC. Talsverður fjöldi ís-
lenskra fyrirtækja og stofnana
hefur þegar hafist handa við að
innleiða Samhæft árangursmat.
Niðurstöður rannsókna á fyrir-
tækjum sem nú þegar hafa innleitt
samhæft árangursmat sýna slíkan
árangur og ávinning að þessi að-
ferðarfræði er komin til að vera.
Spennandi ráðstefna
Þess má geta að dr. David P.
Norton, sem er annar höfunda að-
ferðafræðinnar á bak við Samhæft
árangursmat eða Balanced Score-
card, er væntanlegur til Íslands á
næstunni. Hann kemur hingað til
ráðstefnuhalds 1. nóvember um
Samhæft árangursmat á vegum
Teymis hf, Oracle á Íslandi,
Landsbankans hf. og samstarfs-
aðila.
Atburðurinn heyrir til stórtíð-
inda í heimi áhugafólks og atvinnu-
manna á sviði fyrirtækjastjórnun-
ar sökum þess að dr. Norton er
einn eftirsóttasti ráðgjafi veraldar
á þessu sviði og afskaplega virtur
fræðimaður í sinni grein.
Viðskiptagreind og
samhæft árangursmat
Eftir Símon
Þorleifsson
„Samhæft
árang-
ursmat er
meðal öfl-
ugustu
stjórntækjanna á sviði
viðskiptagreindar.“
Höfundur er þróunarstjóri hjá
Teymi hf. – Oracle á Íslandi. Net-
fang: simon@teymi.is
ÁHRIFA Norðuráls gætir víða í
samfélaginu á Akranesi. Þrátt fyrir
að einungis sé lokið tveimur áföngum
af (líklega) fjórum í uppbyggingu fyr-
irtækisins er óhætt að segja að stað-
setning verksmiðjunnar á Grundar-
tanga hafi haft í för með sér að
verulega hefur dregið úr atvinnuleysi
hér á svæðinu og í stað fólksfækkunar
fjölgar nú íbúum á Akranesi einna
mest utan höfuðborgarsvæðisins.
Stærstan hluta ástæðunnar má rekja
til uppbyggingar álversins á Grund-
artanga annars vegar en hins vegar
þeim kærkomnu samgöngubótum
sem Hvalfjarðargöngin færðu okkur.
Undanfarna daga hafa raddir and-
stæðinga virkjana og stóriðju endur-
varpast á öldum ljósvakamiðla og
áróður gegn uppbyggingu atvinnulífs
af þeim toga sem hér um ræðir verið
sterkur. Hér verður í örstuttu máli
gerð grein fyrir þeim jákvæðu atrið-
um sem felast í uppbyggingu stóriðju
í næsta nágrenni Akraness og minnt á
að það er stór hópur Íslendinga sem
fagnar því að uppbygging eigi sér
stað á þessum sviðum.
Með tilkomu Norðuráls hefur orðið
umtalsverð breyting á vinnuframboði
á svæðinu norðan Hvalfjarðar enda er
vinnustaðurinn einn sá stærsti hér á
landi utan höfuðborgarsvæðisins. Þar
starfa rösklega 200 manns í dag en ef
allar áætlanir ganga eftir mun þeim
fjölga í u.þ.b. 350 eftir stækkun verk-
smiðjunnar í 180 þúsund tonna árs-
framleiðslu og eftir stækkun hennar í
240 þúsund tonn í 450 starfsmenn
(áætlað árið 2008). Um það bil 63%
starfsmanna álversins búa á Akra-
nesi. Árið 2001 greiddi fyrirtækið
samtals um einn milljarð króna í laun
og launatengd gjöld. Má því áætla að
beinar launatekjur til Skagamanna
hafi verið um 500 milljónir auk skatta
á árinu 2001. Það segir sig því sjálft að
þreyfingar um stækkun verksmiðj-
unnar falla í frjóan jarðveg hjá okkur
sem störfum að sveitarstjórnarmál-
um á Akranesi.
Frá upphafi uppbyggingar Norð-
uráls hefur það komið skýrt fram að
stefna fyrirtækisins er að leggja
áherslu á búsetu starfsmanna í næsta
nágrenni verksmiðjunnar og er Akra-
nes þá helst nefnt. Þá hefur staðsetn-
ing verksmiðjunnar kallað á aukna
eftirspurn eftir vöru og þjónustu á
svæðinu. Það hafa Akurnesingar nýtt
sér nokkuð vel, þó e.t.v. mætti betur
gera á ýmsum sviðum.
Eins og áður hefur verið nefnt gæt-
ir áhrifa stóriðjuveranna á Grundar-
tanga víða og í því sambandi er rétt að
geta hér stofnunar stóriðjubrautar
við Fjölbrautaskóla Vesturlands og
hins vegar þeirra tækifæra sem skap-
ast hafa með tilkomu hafnarinnar á
Grundartanga sem nú þegar er að
verða ein stærsta inn- og útflutnings-
höfn landsins. Gera má ráð fyrir að
ýmis hafnsækin starfsemi eigi eftir að
stóraukast á Grundartanga innan
skamms.
Frekari uppbygging
Norðurál hefur aukið fjölbreytni
atvinnulífs og ekki hvað síst leitt til
hærri launa á svæðinu, enda greiðir
stóriðja á Vesturlandi hæstu laun í
landi. Frekari stækkun á fyrirtækinu
kallar á alvarlegar hugleiðingar um
uppbyggingu svokallaðra kvenna-
starfa. Konum býðst að starfa á
Grundartanga rétt eins og körlum en
einhverra hluta vegna sækja þær ekki
í vinnu þar nema í mjög takmörkuð-
um mæli. Í þessu samhengi má benda
á nauðsyn sveigjanlegs vinnutíma,
góðra samgangna, sveigjanleika í
dagvistunar- og skólamálum og
áfram mætti telja.
Akraneskaupstaður, Norðurál og
fleiri hagsmunaaðilar hafa ákveðið að
taka höndum saman um uppbyggingu
ýmissa stoðkerfa atvinnulífsins á
svæðinu, ekki hvað síst til að nýta sem
best þau tækifæri sem bjóðast sam-
hliða frekari uppbyggingu Norðuráls.
Í því sambandi má nefnda almenn-
ingssamgöngur, sveigjanleika í dag-
vistunarmálum, markaðsmál og
fleira. Í mörgu fara hagsmunir stór-
iðjunnar saman við hagsmuni sveitar-
félaganna á svæðinu og því sjá menn
hag í samstarfi á ýmsum sviðum.
Það er ljóst að fjárfesting af þeirri
stærðargráðu sem brátt fer af stað á
svæðinu hlýtur að gefa Akurnesing-
um og nágrönnum þeirra tilefni til
verulegrar bjartsýni á komandi árum.
Við munum ekki hika við að benda á
hin jákvæðu áhrif stóriðju og virkj-
ana, enda teljum við okkur þar geta
mælt af reynslu.
Við fögnum
stækkun
Norðuráls
Eftir Guðna
Tryggvason
„Norðurál
hefur aukið
fjölbreytni
atvinnulífs
og ekki hvað
síst leitt til hærri launa
á svæðinu ...“
Höfundur er formaður atvinnumála-
nefndar Akraneskaupstaðar.