Morgunblaðið - 24.11.2002, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ALLS ekki er vístað allir Íslend-ingar skilji tilhlítar mikilvægivatnsbúskapar
þegar til þess er litið að við
höfum ómælt magn af renn-
andi vatni fyrir augunum á
degi hverjum. Margar þjóðir
heims gæfu ugglaust mikið
fyrir tæra lindarvatnið í stað
þess að þurfa að brúka
„drullupytti“, sem við mynd-
um kalla, með tilheyrandi
sýkingarhættu og sjúkdóm-
um, sem berast gjarnan við
slíkar aðstæður. Undanfarin
tíu ár hefur Hjálparstarf
kirkjunnar á Íslandi meðal
annars lagt söfnunarfé í að
grafa brunna í Mósambik í
Afríku, sem er eitt af fátæk-
ustu ríkjum heims, og lætur
nærri að heimamenn hafi
verið aðstoðaðir við að
byggja um tuttugu brunna á
ári undanfarin tíu ár. Að
meðaltali eru brunnarnir um
tíu metra djúpir, flestir handgrafnir,
sumir boraðir ef jarðvegur er mjög
harður, en svo virðist sem víða sé
hægt að finna vatn ef vel er gáð.
Að sögn Önnu M. Þ. Ólafsdóttur,
fræðslu- og upplýsingafulltrúa Hjálp-
arstarfs kirkjunnar, dugar einn
brunnur fyrir 600–1.000 manna þorp í
marga áratugi og má því ætla að
brunnarnir 200, sem nú þegar hafa
verið teknir í notkun fyrir söfnunarfé
frá Íslandi, dugi fyrir allt að tvö
hundruð þúsund íbúa í Mósambik, en
geta má þess að einn brunnur kostar
sem svarar til um 90 þús. ísl. kr.
Ákveðið hefur verið að þeir fjármunir,
sem safnast munu í jólasöfnun Hjálp-
arstarfs kirkjunnar í ár, renni til
þessa verkefnis. Í Eþíópíu er því hald-
ið fram að allt að 80% af þeim sjúk-
dómum, sem hrjá fólk, megi rekja til
óhreins vatns. „Þetta eru alls konar
bakteríusýkingar, sem valda m.a. nið-
urgangi og fólk er oft meira eða
minna veikt af einhverju. Auk þess
eru skítug vatnsból góðar klakstöðvar
fyrir skordýr, sem bera með sér sjúk-
dóma, t.d. malaríu. Peningum er þá
eytt í lyf í staðinn fyrir að ráðast að
rótum vandans, eins og við erum að
reyna með því að útvega hreint vatn.“
Samningur við heimamenn
Lútherska heimssambandið, sem
eru alþjóðasamtök lútherskra kirkna
og Hjálparstarf kirkjunnar er aðili að,
hefur yfirumsjón með verkefninu.
Sambandið er öflugt á vettvangi þró-
unarmála og býr yfir mikilli fagþekk-
ingu. Fulltrúi á þess vegum er sendur
inn í þorpin, þar sem hann dvelur í
nokkrar vikur til að virkja sem flesta,
konur, karla og öldungaráðið, og
hvetja til umræðna um hvað brýnast
sé að gera til að bæta hag allra í þorp-
inu. Reynslan hefur nefnilega sýnt að
helsta vandamálið, sem við er að etja
þegar verið er að vinna með fátækum,
er að þeir berjast ekki sjálfir fyrir eig-
in hag ef þeir hafa hvergi vettvang til
að viðra eigin skoðanir og hugmyndir.
Á sama hátt hefur fólk, sem ekki býr
við lýðræði, engan farveg til að berj-
ast fyrir rétti sínum. Eftir að
þorpsbúar hafa verið virkjaðir til að
huga að eigin þörfum og nauðsynjum
fá þeir sjálfkrafa áhuga á eigin um-
hverfi. Ef þeir á hinn bóginn telja að
meiri nauðsyn sé á skólabyggingu eða
bættu vegasambandi til að koma upp-
skerunni í sölu fremur en brunni er
auðvitað farið að vilja heimamanna.
Áður en að framkvæmdum kemur
er gerður skriflegur samningur við
heimamenn um að þeir leggi fram alla
vinnu. Á móti leggur Lútherska
heimssambandið til tækniráðgjöf,
sement, steypumót og vatnspumpu.
Að lokum er þjálfuð upp sérstök
vatnsnefnd í þorpinu, sem fær
fræðslu um smithættu og hreinlæti,
þar sem henni er ætlað að veita öðr-
um þorpsbúum kennslu í fræðunum
auk þess að hafa eftirlit með mann-
virkinu. Anna segir þetta hafa gefist
mjög vel og algjör undantekning ef
brunnur fellur úr notkun.
Hreint vatn er grundvallaratriði
varðandi heilsufar og vinnuálag
kvenna í Afríku, sem hafa það hlut-
verk, ásamt svo fjölmörgum öðrum,
að sækja vatn til heimilisins, að sögn
Önnu. „Þær þurfa oft að ganga lang-
an veg eftir vatni og jafnvel fleiri ferð-
ir á dag, gjarnan með dætrum sínum.
Á meðan eru konurnar hvorki að
hugsa um börnin sín né að rækta ak-
urinn, sem líka er kvennaverk í Afr-
íku, og ekki eru dætur þeirra heldur í
skólanum á meðan þeim er líka ætlað
að sækja vatn.“
Alþjóðaár ferskvatnsins
Sameinuðu þjóðirnar hafa útnefnt
árið 2003 sem alþjóðaár ferskvatns-
ins. Um þriðjungur mannkynsins býr
í löndum, sem glíma við vatnsskort.
Stærst er vandamálið í Afríku og
Vestur-Asíu. Vatnsskorturinn hefur
þegar haft áhrif á iðn- og félagslegan
vöxt í mörgum öðrum löndum, t.d. í
Kína, Indlandi og Indónesíu. Ef dags-
neysla vatns helst óbreytt þurfa tveir
af hverjum þremur að búa á vatns-
skortssvæðum fram til ársins 2025, að
því er fram kemur hjá upplýsinga-
skrifstofu SÞ fyrir Norðurlöndin.
Á leiðtogafundi um sjálfbæra þró-
un, sem haldinn var í Jóhannesarborg
í haust, var samþykkt áætlun um að
fækka þeim, sem ekki hafa aðgang að
Ráðast þarf að rótum vandans
Talið er að ekki verði langt þar til vatn tekur við af
olíu sem mikilvægasta auðlind jarðar. Vatn er tak-
mörkuð auðlind því aðeins 2,5% af öllu vatni á
jörðinni eru ferskvatn og aðeins 0,27% neysluhæf.
Jóhanna Ingvarsdóttir kynnti sér þjóðþrifaverk,
sem Hjálparstarf kirkjunnar hefur unnið að í Mós-
ambik. Það felur í sér að grafa brunna, sem leitt
hafa til jákvæðra þjóðfélagsbreytinga og bætts
heilsufars.
Morgunblaðið/RAX
Anna M.Þ. Ólafsdóttir, fræðslu- og upplýsingafulltrúi Hjálparstarfs kirkjunnar.
Gott er að súpa á hreinu vatni í heitu landi enda
eflir hreina vatnið bæði heilsu og velferð.
Vatn sótt til heimilisins í mishreinar fötur í gruggugt vatnsból, sem búfé hefur
einnig drukkið úr og gengið örna sinna í.
FRÆNDURNIR Páll Tryggvason
og Björn Hermannsson ákváðu fyrir
þremur árum að styrkja gott málefni
á vegum Hjálparstarfs kirkjunnar
með því að fjármagna einn brunn í
Mósambik. Páll, sem er barna- og
unglingageðlæknir á Akureyri, fékk
þá hugdettu að verðugt væri að
leggja málefninu lið og þegar hann
viðraði hugmynd sína við Björn, sem
er fyrrum framkvæmdastjóri Lands-
bjargar og núverandi námsmaður í
Malmö í Svíþjóð, urðu þeir sammála
um að lífið sjálft hlyti að vera góð
fjárfesting og ákváðu að leggja sitt á
vogarskálar til að útvega fátækum
íbúum Catete-þorps í Tete-héraði
hreint vatn.
Páll þurfti ekki að beita frænda
sinn miklum fortölum til þess að ná
athygli hans enda hafði Björn unnið
sem flugvirki í Nígeríu og Líbýu og
hafði auk þess ferðast víða um þriðja
heiminn og séð með eigin augum að-
búnað heimamanna. „Fjölskyldan
ákvað þetta árið að leggja pening í
eitt verkefni frekar en mörg og var
þetta mjög skemmtileg upplifun að
taka þátt í þessari uppbyggingu á
þennan hátt. Við fengum að fylgjast
með frá upphafi, fengum fræðsluefni
um svæðið frá Hjálparstarfinu og
myndir af brunninum fullbúnum.“
Þegar hann er inntur eftir því hvort
fjölskyldan hafi verið dugleg við að
styrkja góðgerðarmál í gegnum tíð-
ina svarar hann því til að líklega megi
segja að báðar fjölskyldurnar hafi í
gegnum tíðina látið gott af sér leiða til
þeirra, sem minna mega sín.
„Hjálparstarf kirkjunnar er að
vinna mjög göfug verkefni og stendur
sig vel að því leyti að mestallt það
söfnunarfé, sem kemur inn til hjálp-
arstarfsins, fer á leiðarenda til þeirra
sem á þurfa að halda, enda er ekki um
stórt skrifstofubákn að ræða þar á
bæ,“ segir Björn, sem sjálfur þekkir
vel til fjáraflana sem framkvæmda-
stjóri Landsbjargar í fimmtán ár. Að-
spurður hvaða fræði hann leggi nú
stund á í Malmö segist hann vera að
nema alþjóðlega þjóðháttafræði, sem
feli í sér samspil ólíkra þjóðflokka og
þjóðhátta, og vonist auðvitað til að
geta látið gott af sér leiða einhvers
staðar að námi loknu.
Frændur
slógu sam-
an í brunn
Hjónin Björn Hermannsson og Berglind Helgadóttir ásamt börnum sínum,
Önnu Regínu, Birnu og Helga Kristni.
ÍSLAND er ferskvatnsauðugasta
land heims með alls 666.667 rúm-
metra af vatni á mann á ári en
þurrasta land heims, Djíbútí, er
aðeins með 23 rúmmetra af vatni
á mann á ári. Þrátt fyrir að fersk-
vatn hafi aldrei verið takmörkuð
auðlind á Íslandi gætu Vest-
mannaeyingar þó munað tímana
tvenna í þessu efni enda hafa
þeir, sjálfsagt einir Íslendinga,
þurft að spara vatnið sitt í áranna
rás.
Ekkert vatn finnst í iðrum jarð-
ar í eyjunum og því urðu Eyja-
menn að reiða sig á rigningar-
vatnið allt til ársins 1968 þegar
tvær plastvatnsleiðslur voru lagð-
ar undan Eyjafjöllum og út í Eyj-
ar og vatnsveita stofnuð um til-
tækið sem nú tilheyrir Hitaveitu
Suðurnesja. Fram að þeim tíma
þurftu íbúar Vestmannaeyja að
gera ráð fyrir 30 tonna brunnum í
húsum sínum, sem söfnuðu rign-
ingu. „Þegar menn urðu svo uppi-
skroppa með vatnið var ekkert
annað í stöðunni en að ná í salt-
vatn og bíða svo eftir næstu rign-
ingu,“ segir Ólafur Guðnason,
kyndistöðvarstjóri hjá Hitaveitu
Suðurnesja í Eyjum.
„Tilkoma vatnsveitunnar olli
byltingu fyrir íbúa hér. Meðal-
notkun á hús er nú 411 lítrar á
sólarhring sem ég tel að sé lítil
notkun miðað við aðra staði á
landinu. Eyjamenn fara spar-
legar með vatnið en aðrir lands-
menn vegna þess að við þurfum
að borga fyrir það samkvæmt
notkun, en hvergi nema í Eyjum
eru mælar á kalda vatninu, ein-
mitt vegna þess að vatn hér er
Eyjamenn kunna
að spara vatnið