Morgunblaðið - 24.11.2002, Síða 26

26 SUNNUDAGUR 24. NÓVEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÁÞESSU ári fagnar Ferða-félag Íslands 75 ára af-mæli, en það var stofnað27. nóvember 1927 íReykjavík. Hugmyndin
mun hafa verið sótt til hinna Norður-
landanna, en álíka félög höfðu starfað
þar um árabil. Þetta framtak var í
samræmi við takt tímans því þjóðin
var óðast að breyta um lífshætti og
semja sig að siðum og venjum annarra
þjóða á flestum sviðum. Á árum áður
var fátítt að menn ferðuðust um landið
sér til skemmtunar. Lífsbaráttan var
hörð og lítið tóm til slíkra ferða. Þekk-
ing almennings á landinu var af skorn-
um skammti og töldu menn verðugt
verkefni að efla hana sem kostur var.
Í 2. gr. laga félagsins sem voru sam-
þykkt á stofnfundinum segir: „Til-
gangur fjelagsins er að stuðla að
ferðalögum á Íslandi og greiða fyrir
þeim.“ Í 3. grein sömu laga er nánari
skýring: „Vekja skal áhuga lands-
manna á ferðalögum um landið, sér-
staklega þá landshluta, sem lítt eru
kunnir almenningi en eru fagrir og
sérkennilegir, að gefa út ferðalýsingar
um ýmsa staði, gera uppdrætti og
leiðarvísa, að beita sér fyrir byggingu
sæluhúsa í óbyggðum, stærri og full-
komnari en nú tíðkast hér á landi, að
ryðja og varða fjallvegi og hafa gát á
að slíkum leiðum sé við haldið, að
kynna mönnum jarðfræði landsins og
jurtaríki og sögu ýmsra merkra staða
og síðast en ekki síst að gefa út bækur
og ritlinga um náttúru landsins, at-
vinnuvegi, sögu og þjóðarhætti.“
Og hvernig hefur gengið að fram-
fylgja þessum markmiðum?
Fyrir 75 árum var samgöngukerfi
landsins afar bágborið. Akvegir lágu
að vísu víða um láglendi frá þéttbýlis-
stöðum, en aðeins reiðgötur milli
landshluta. Ferðalög varð að miða við
þessar aðstæður. Nota bíla þar sem
hægt var, en annars sigla, ferðast á
hestbaki eða fótgangandi. Því fóru
forráðamenn félagsins rólega af stað.
Mjór er mikils vísir segir máltækið og
hvergi sannaðist það betur en hér.
Árin 1927—1940
Á stofnfundinn mættu 63 sem
skráðu sig í félagið. Hin nýkjörna
stjórn hófst þegar handa. Fyrsta
verkefnið var að gefa út ársrit og kom
fyrsta árbók félagsins (um Þjórsárdal)
út árið eftir. Árbókin jók mjög vin-
sældir félagsins og fjölgaði fé-
lagsmönnum jafnt og þétt. Voru þeir
um 2.800 í lok ársins 1940.
Stjórnin taldi eitt brýnasta verkefni
félagsins að reisa sæluhús. Reið viku-
blaðið Fálkinn á vaðið 1928 og gaf
1.000 kr. „til stofnunar sjóði, sem
verja skal til bygginga á sæmilegum
sæluhúsum á helstu ferðamannaleið-
um í óbyggðum“. Sæluhúsasjóður fé-
lagsins var þá stofnaður og bygging
húss í Hvítárnesi, við hinn forna Kjal-
veg, undirbúin. Árið eftir var hafist
handa og húsið fullbyggt sumarið
1930. Flutningaleiðir voru ekki greið-
ar. Flytja varð allt járn og timbur á
hestum, um 50 km leið, frá Gýgjarhóli
í Biskupstungum inn í Hvítárnes. Þá
var Hvítá óbrúuð. Á næstu árum voru
reist sæluhús í Kerlingarfjöllum, á
Hveravöllum, í Þjófadölum. Þá keypti
félagið hús sem stóð á Jökulhálsi við
Snæfellsjökul.
Markvisst var unnið að bótum sam-
gangna. Akvegir voru lagðir og ár
brúaðar. Í lok 4. áratugarins var unnt
að aka á bifreið frá Reykjavík norður
og austur um land til Reyðarfjarðar
og að sunnan austur á Síðu. Þá var ak-
fært að Hveravöllum og um Kaldadal.
Fyrsta skipulagða skemmtiferðin
var farin sunnudaginn 21. apríl 1929
suður á Reykjanes. Þátttakendur
voru 31. Sama ár bauð félagið skóla-
börnum í Reykjavík til skemmtiferðar
að Kolviðarhóli. Ferðum fjölgaði í
samræmi við bættar samgöngur og
þátttakan óx. 1933 voru ferðirnar 14,
þremur árum síðar 33 og þátttakend-
ur þá um 1.380. Það ár fóru 352 með
félaginu í skemmtiferð að Gullfossi og
Geysi. Sumarið 1932 fór 180 manna
hópur með e/s Selfossi frá Reykjavík
til Snæfellsness í helgarferð og árið
eftir var farin fyrsta sumarleyfisferð-
in. Þá var ekið allt austur að Fossi á
Síðu. Eftir að hafa skoðað sig þar um
var haldið til baka. Í Skaftártungu var
stigið á hestbak og farið um Land-
mannaleið að Galtalæk þar sem bíllinn
beið. Í lok ferðar var gengið á Heklu.
Þórsmörk hefur löngum verið hug-
leikin Ferðafélagsmönnum. Fyrsta
ferðin var farin sumarið 1933. Þá var
ekið austur að Dalsseli. Þaðan var far-
ið ríðandi inn í Mörk. Upp frá því hóf-
ust skipulagðar helgarferðir til Þórs-
merkur. Var þá farið eftir hádegi á
laugardegi frá Reykjavík á bíl að
Múlakoti í Fljótshlíð. Morguninn eftir
var farið á hestbaki yfir Markarfljót,
inn í Mörk. Síðan haldið sömu leið til
baka og komið til Reykjavíkur seint
um kvöld.
Átak var gert í útbreiðslumálum.
Félagið hafði fyrir reglu í nokkur ár
að bjóða efstu bekkjum í Barnaskóla
Reykjavíkur í skemmtiferð, í og með
til að kynna unga fólkinu starfsemi fé-
lagsins. Var þá jafnan farið á Heng-
ilssvæðið. Slíkar ferðir voru farnar af
og til, sú síðasta 1938.
Árin 1941—1950
Segja má, að um miðja öldina hafi
félagið verið búið að festa sig örugg-
lega í sessi og öðlast vinsældir hjá
þjóðinni. Að baki stjórnar stóð traust-
ur hópur sjálfboðaliða sem vann félag-
inu allt það gagn sem hann mátti. Fé-
lagslífið blómstraði. 6–8 skemmti-
fundir voru haldnir á veturna. Þar
voru haldin erindi, sýndar skugga-
myndir og dansað á eftir. Skemmti-
ferðir voru um 30 hvert sumar. Mark-
visst var unnið að byggingu sæluhúsa.
Hús var keypt við Kaldadalsveg ná-
lægt Brunnum 1944, húsið
á Jökulhálsi endurbyggt
1946 og hús voru byggð
við Hagavatn 1942 og í
Landmannalaugum 1950,
en á það svæði fjölgaði
ferðamönnum mjög eftir
að vað (Hófsvað) fannst á
Tungnaá og Landmanna-
leið varð ökufær. Tala fé-
lagsmanna óx ört og voru
þeir í lok þessa áratugar
um 6.300 alls.
Árin 1951—1960
Nú hafði orðið bylting í samgöngum
því öflugir bílar með drifi á öllum hjól-
um voru komnir til sögunnar og ger-
breyttu öllum ferðamáta. Ýmsar
öræfaslóðir voru kannaðar og nú var
unnt að aka um grýttar óbyggðaleiðir
og yfir stór jökulfljót. Þátttaka í
skemmtiferðum óx mjög. Ferðir til
Þórsmerkur urðu leikur einn og félag-
ið ákvað að byggja þar sæluhús. Smíði
hússins lauk 1954. 1950 fékk félagið
reit í Heiðmörk til skógræktar. Var
þegar hafist handa við plöntun trjáa
og aðra gróðurrækt.
1952 var Guðmundi Einarssyni frá
Miðdal falið að gera tillögu að nýju
merki fyrir félagið. Hugmynd hans
var grjótvarða í fornum stíl og við hlið
hennar fangamark FÍ á bláum grunni.
Tillagan var samþykkt og hefur verið
merki félagsins síðan.
Árin 1961—l970
Á þessum árum voru flestar öku-
slóðir um öræfin sem við nú þekkjum
gerðar bílfærar. Því fylgdi mikil aukn-
ing ferðamanna, sem aftur kallaði á
aukna þjónustu. Ferðafélagið reyndi
að sinna því kalli, eins og kostur var.
Sæluhúsið í Þórsmörk (Skagfjörðs-
skáli) var stækkað 1964 og hafin bygg-
ing sæluhúsa í Veiðivötnum í sam-
vinnu við veiðifélag Landmanna og við
Nýjadal á Sprengisandsleið 1967.
Húsið í Landmannalaugum, sem nú
stendur, var reist 1969 og lögð í það
hitaveita. 1970 tók félagið að sér
rekstur sæluhússins við Hlöðufell,
sem það keypti helmings-
hlut í nokkrum árum síðar.
1965 komst félagið í eigið
húsnæði þegar keypt var
hæð í húsinu á Öldugötu 3.
Árin 1971—1980
Bygging og endurnýjun
sæluhúsa í óbyggðum hélt
áfram af fullum krafti.
Skagfjörðsskáli var enn
stækkaður 1972 og ári síð-
ar var hafin bygging húss
nr. 2 við Nýjadal. 1980
voru byggð tvö hús í
tengslum við gönguleiðina Hveravell-
ir–Hvítárnes, annað á Hveravöllum og
hitt við Þverbrekknamúla. Undirbún-
ingur að skipulagningu gönguleiðar-
innar milli Landmannalauga og Þórs-
merkur, Laugavegarins svonefnda,
hófst 1975. Sæluhús á Emstrum var
reist 1976, hús við Hrafntinnusker
1977 og tvö hús við Álftavatn 1979. Ári
fyrr var göngubrú byggð á Syðri-
Emstruá og var þá stærsta farartálm-
anum rutt úr vegi á þessari leið. Jafn-
framt var unnið að því að merkja leið-
ina með stikum. Allt það verk unnu
sjálfboðaliðar.
Árið 1977 átti félagið 50 ára afmæli.
Af því tilefni voru skipulagðar yfir 20
ferðir á Esju, sem nutu mikilla vin-
sælda. Það ár tók 8.021 farþegi þátt í
ferðum félagins. Það met hefur ekki
verið slegið enn.
Árin 1981—1990
Meginverkefni þessa áratugar var
að greiða fyrir ferðum göngumanna.
Auk þess að halda við áður merktum
gönguleiðum voru merktar nýjar leið-
ir, m.a. á Kili. Tvær brýr voru byggðar
á „Laugaveginum“, á Ljósá 1981 og
Kaldaklofskvísl 1985. Ári síðar var
Krossá brúuð undan Valahnúk. Var
það mikil samgöngubót og skapar ör-
yggi þeirra sem dvelja í Þórsmörk.
Tvær aðrar brýr voru reistar, önnur á
Fúlukvísl við Þverbrekknamúla 1982
og hin á Farið við Hagavatn 1984. Á
áratugnum voru tvö sæluhús seld.
1982 keypti skíðaskólinn í Kerlingar-
fjöllum hús félagsins sem þar stóð og
1986 keypti Veiðifélag Landmanna
sinn hluta í húsinu við Veiðivötn. Er
leið á áratuginn átti félagið kost á lóð
til húsbygginga. Ákveðið var að grípa
tækifærið og 1989 hófst bygging húss-
ins í Mörkinni 6.
Árið 1988 voru skráðir félagar í FÍ
um 8.200, og hefur sú tala ekki hækk-
að síðan.
Árin 1991—2002
Eftir að bygging félagsheimilisins í
Mörkinni 6 hófst liðu þrjú ár þar til
flutt var í húsið. Gjörbreyttist þá öll
aðstaða félagsins. Mest allt handbært
fé fór þangað í nokkur ár, en strax og
um hægðist var ráðist í önnur stór
verkefni. Mikil umferð um „Lauga-
veginn“ sýndi að nauðsynlegt væri að
bæta aðstöðuna við Hrafntinnusker.
Hafinn var undirbúningur að bygg-
ingu stærra húss þar og 1994 reis það
af grunni og var vígt um haustið. Það
er hitað upp með jarðvarma og raflýst.
Eldra húsið var flutt á Emstrur. Í árs-
byrjun 1996 keypti félagið jörðina
Norðurfjörð II á Ströndum og inn-
réttaði íbúðarhúsið þar með þarfir
ferðamanna í huga.
Á þessu ári (2002) seldi félagið
Svínavatnshreppi í A-Húnavatnssýslu
eignir sínar á Hveravöllum en keypti í
Ferðafélag Íslands 75 ára
Ferðafélag Íslands hefur nú
verið starfrækt í 75 ár, en
hugmyndin var á sínum
tíma sótt til hinna Norður-
landanna. Margt hefur
breyst á þessum árum og
stiklar Tómas Einarsson hér
á stóru í sögu félagsins.
Gönguhópur á Kerhólakambi á Esju í nóvember 1984.
Gönguhópur á Kili, Hrútfell í baksýn 1995.
Titilblað fyrstu Árbókar FÍ 1928, um
Þjórsárdal.
Hringsjár Ferðafélags Íslands
Staður Ár
Valhúsahæð 1938
Vífilsfell 1940
Vesturbarmur Almannagjár 1943
Kambabrún 1950
Svignaskarð 1953
Kjalvegur (á Geirsöldu) 1961
Valahnúkur í Þórsmörk 1970
Veiðivötn 1973
Esja (Þverfellshorni) 1994
Uxahryggir 1996
Forsetar Ferðafélags Íslands
Jón Þorláksson fv. ráðherra
1927–1929
Björn Ólafsson fv. ráðherra
1929–1933
Gunnlaugur Einarsson læknir
1933–1935
Jón Eyþórsson veðurfræðinur
1935–1937
Geir G. Zoëga vegamálastjóri
1937–1959
Jón Eyþórsson veðurfr.
(annað sinn) 1959–1961
Sigurður Jóhannsson
vegamálastjóri 1961–1976
Sigurður Þórarinsson
jarðfræðingur 1976–1977
Davíð Ólafsson
seðlabankastjóri 1977–1985
Höskuldur Jónsson
forstjóri 1985–1994
Páll Sigurðsson prófessor 1994–1997
Haukur Jóhannesson
jarðfræðingur 1997–
Sæluhús FÍ og deilda þess
Sæluhús FÍ
Staður Fjöldi næturgesta
Álftavatn (tvö hús) 58
Emstrur (tvö hús) 40
Hagavatn 12
Hlöðuvellir 15
Hrafntinnusker,
„Höskuldsskáli“ 36
Hvanngil (tvö hús) 70
Hvítárnes 30
Landmannalaugar 75
Nýidalur (tvö hús) 120
Þjófadalir 12
Þórsmörk,
„Skagfjörðsskáli“ 75
Þverbrekknamúli 20
Norðurfjörður,
„Valgeirsstaðir“ 20
Sæluhús deilda
Barkárdalur, „Baugasel“ 10
Ódáðahraun, „Bræðrafell“ 12
Dyngjufjöll, „Dreki“ 20
Dyngjufjalladalur 16
Geldingafell 16
Breiðavík 33
Húsavík 33
Austurdalur, „Hildarsel“ 36
Lambahraun, „Ingólfsskáli“ 30
Kollumúlavatn, „Egilssel“ 22
Glerárdalur, „Lambi“ 6
Laugafell 35
Múladalur, „Leirás“ 6
Lónsöræfi, „Múlaskáli“ 25
Kverkfjöll, „Sigurðarskáli“ 82
Snæfell 62
Tröllabotnar, „Trölli“ 15
Víðidalur, „Þúfnavellir“ 12
Á Tungnahrygg 10
Herðubreiðarlindir,
„Þorsteinsskáli“ 30
Suðurárbotnar, „Botni“ 16