Morgunblaðið - 03.02.2003, Blaðsíða 18

18 MÁNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÓHEFT samkeppni milli fyrirtækja sem stunda viðskipti á
almennum markaði skilar neytendum að jafnaði betri vöru
og þjónustu á lægra verði. Því eru flestir sammála um ágæti
hennar.
Kostir
Reynslan sýnir að þeir sem bjóða þjónustu í samkeppni
við aðra leggja sig að öðru jöfnu meira fram við að veita
betri þjónustu en ella. Þegar um er að ræða skóla í sam-
keppni njóta bæði kennarar og nemendur góðs af þessu því
að keppikefli hvers skóla hlýtur að vera að laða til sín hæf-
ustu kennarana og nemendurna. Þetta á ekki síst við þegar
fjárframlög til skólanna miðast við fjölda nemenda og ár-
angur þeirra í námi. Þá er líklegt að fé það sem skólarnir fá
til ráðstöfunar nýtist betur ef þeir þurfa að keppa við aðra
skóla. Ennfremur hvetur samkeppnin starfsmenn skólanna
til meiri dáða, t.d. til þess að brydda upp á nýjungum í
kennslu og skila meiri árangri í rannsóknum, svo að dæmi
séu nefnd.
Til þess að samkeppnin sé virk verður hins vegar að reka
hana á jafnréttisgrundvelli. Það liggur í augum uppi að ekki
er um eiginlega samkeppni að ræða á milli tveggja kaup-
manna sem reka verslun hlið við hlið ef annar þeirra má
ekki breyta um verð á vörunum sem hann selur, en hinn má
lækka eða hækka vöruverð að vild. Sama gildir um skóla á
háskólastigi. Það er ekki hægt að tala um eiginlega sam-
keppni þeirra á milli ef skólar sem reknir eru af ríkinu, t.d.
Háskóli Íslands, hafa minni fjármuni til ráðstöfunar, eins og
nú er, en svonefndir einkaskólar.
Gallar
Sú staðreynd að ríkið greiðir, ýmist beint eða óbeint (með
lánum úr LÍN), mestallan kostnað við rekstur skóla á há-
skólastigi hér á landi hlýtur að móta alla umfjöllun um sam-
kepppni milli skólanna. Fjármunirnir eru að langmestu leyti
komnir frá skattborgurunum og því hljóta þeir að hafa skoð-
un á því hvort þeim er vel varið.
Samkeppni milli skóla býður heim þeirri hættu að þeir
eyði meira fé en góðu hófi gegnir í auglýsingar og alls kyns
umbúðir utan um námið í stað þess að verja því til þess að
efla og bæta námið sjálft. Til þess að skila meiri árangri á
pappírnum og fá þannig meiri fjármuni til ráðstöfunar er sú
hætta einnig fyrir hendi að skólarnir geri ekki nægar kröfur
til nemenda. Við þessu þarf að bregðast með viðeigandi
hætti, t.d. þarf að fylgjast mun betur með gæðum kennslu
og rannsókna á vegum einstakra skóla. Ennfremur að nám
sem veitir tilekin starfsréttindi rísi undir nafni.
Stærsti gallinn við takmarkalausa samkeppni milli skóla á
háskólastigi hér á landi er að námið er kostnaðarsamt, ekki
síst rannsóknatengt nám á meistarastigi. Það stafar m.a. af
því að háskólanám útheimtir aðstöðu sem er fjárfrek, svo
sem vel búin bókasöfn og rannsóknastofur, svo að dæmi séu
nefnd. Vegna fámennis eigum við Íslendingar fullt í fangi
með að koma upp einni slíkri grunnaðstöðu á hverju sviði,
hvað þá fleiri, ef við eigum að geta staðið okkur í samkeppni
við aðrar og fjölmennari þjóðir á því sviði.
Til þess að skýra mál mitt frekar vil ég taka
hvernig nám í lögfræði, sem ég þekki best til, k
hér á landi á næstu árum ef ekkert verður að g
Lögfræði hefur verið kennd við Háskóla Ísla
ár. Við lagadeild HÍ er boðið upp á alhliða lagan
ættisprófs. Rekstur deildarinnar kostar um þa
kr. á ári. Frá deildinni hafa útskrifast um 50 lög
ári, eftir strangt nám í fimm ár. Þetta eru ívið f
ingar miðað við íbúatölu en útskrifast hafa í nág
um okkar undanfarin ár.
Það er engin launung á því að lagadeild er þr
stakkur fjárhagslega í samanburði við sambær
skóladeildir erlendis. Þó hefur tekist að byggja
marksaðstöðu til sérhæfðs laganáms við deildin
nokkuð vel búið bókasafn í lögfræði á vegum L
bókasafns Íslands - háskólabókasafns. Jafnfram
uppi kennslu og rannsóknum í öllum aðalgreinu
og mörgum af undirgreinum hennar. Slíkt er n
þess að standast alþjóðlega samkeppni og hing
lenskir lögfræðingar staðist samanburð við erl
inga, bæði í framhaldsnámi og störfum, svo sem
þjóðastofnanir.
Ef svo heldur sem horfir verður lögfræði ken
skólum á háskólastigi næsta vetur. Svo virðist
inn í Reykjavík stefni að því að koma á fót alhli
samkepppni við lagadeild HÍ þar sem útskrifað
ættisgengir lögfræðingar eftir fimm ára nám. (
að í Danmörku þar sem íbúar eru tuttugu sinnu
hér á landi eru slíkar deildir aðeins tvær talsins
grónu háskóla í Kaupmannahöfn og Árósum.) E
fram að ganga þarf ríkið að leggja fram 300 mi
stað 100 millj. kr. til kennslu og rannsókna í lög
reiknað með því að rekstur lagadeildar Háskól
vík kosti jafn mikið og rekstur lagadeildar HÍ k
rekstur lagadeilda við Háskólann á Bifröst og H
Akureyri helming af þeirri fjárhæð.
En eru líkur á að fjárframlög ríkisins til eins
verði margfölduð með þessum hætti á næstu ár
verður að telja ólíklegt. Þess vegna er sú hætta
að því fé sem er til ráðstöfunar verði dreift í þes
staði. Þetta gæti leitt til þess að engin fullburða
yrði starfandi hér á landi eftir tíu til tuttugu ár,
væri verið að hverfa marga áratugi aftur í tíma
Samkeppni milli skóla á háskólastigi hefur s
ýmsa kosti í för með sér. Takmarkalaus samke
milli getur hins vegar leitt til ófarnaðar. Því þar
henni í hóf og haga málum þannig að skólarnir
þar sem það á við, öllum til hagsbóta.
Óheft samkeppni milli háskóla í svo fámennu
sem því íslenska þar sem menntunin er beint o
uð af ríkinu er því engin töfralausn – og getur j
þess að við Íslendingar verðum undir í hinni alþ
keppni sem fer sífellt harðnandi á þessu sviði s
Er samkeppni milli
háskóla töfralausn?
Eftir Eirík Tómasson
E
VRÓPA er nú á miklu og sögu-
legu breytingaskeiði. Þær
ákvarðanir, sem teknar voru á
leiðtogafundi NATO-ríkjanna
í Prag í nóvember og á leið-
togafundi Evrópusambandsins í Kaup-
mannahöfn í desember, munu leiða til þess,
að frá og með maí 2004 verður álfan samein-
aðari og samvinna ríkjanna nánari en fyrr,
frjálsari og friðsamlegri en nokkru sinni áð-
ur í sögu hennar.
Oft eru menn mjög glámskyggnir á stóra
atburði í samtíma sínum. Við stærum okkur
gjarnan af mikilvægi evrópskrar menningar
fyrir mannkyn allt en gleymum því stundum,
að á síðustu öld færði Evrópa heiminum tvö
heimsstríð og tvö kenningakerfi, sem höt-
uðust við frelsi og mannlega reisn.
Það var fyrst eftir 1989, að unnt var að
byrja fyrir alvöru að vinna að friði og sam-
vinnu í þessari álfu, sem frá fornu fari hefur
einkennst af sundurlyndi og átökum. Með
þeim ákvörðunum, sem teknar voru í Prag
og Kaupmannahöfn, er það starf nú komið á
góðan rekspöl.
Á síðustu öld skildi leiðir norrænu
ríkjanna að nokkru leyti. Sögulegar for-
sendur og augljósir hagsmunir ollu því, að
þær fóru nokkuð hver í sína áttina þegar
kom að þátttöku í evrópsku, vestrænu og al-
þjóðlegu samstarfi. Því meira sem vanda-
málin snertu þau sjálf, því ólíkari voru úr-
lausnirnar, en eftir 1989 hafa þau fengið nýtt
tækifæri til að nálgast hvert annað.
Er Svíar, Finnar og Norðmenn undirrit-
uðu saminga um ESB-aðild 1994 gafst tæki-
færi til nýrrar, norrænnar samvinnu innan
hins evrópska og vestræna ramma en því
miður gekk þetta tækifæri okkur úr greipum
að sumu leyti. Norðurlönd eru enn sá hluti
Evrópu, sem einkennist af undanþágum og
aðstæðum, sem í vaxandi mæli takmarka
möguleika okkar á að taka þátt í mótun okk-
ar eigin framtíðar. Vissulega má tína til sögu-
legar forsendur fyrir öllum þessum und-
anþágum en eftir sem áður binda þær okkur í
báða skó í stefnumótandi ákvörðunum.
Þau ríki, sem nú eru að fá aðild að ESB og
NATO, ekki síst nágrannar okkar við
Eystrasaltið, Pólverjar, Eistar, Lettar og
Litháar, ætla að vera fullgildir þátttakendur í
því samstarfi, sem framundan er. Þar er ekki
minnst á undanþágur og sérstakar aðstæður
og þau verða vafalaust í hópi með þeim ríkj-
um, sem vilja þróa áfram hið evrópska og
vestræna samstarf á komandi áratugum.
Þessi nýju aðildarríki meta líka Atlants-
hafstengslin jafnvel enn meira en tilfellið er
með sum gömlu aðildarríkjanna. Þau vilja
tryggja öryggi sitt í bandalagi við Bandaríkin
og færa út mörk Evrópusambandsins til suð-
urs og suðausturs, ekki síst með það í huga
að styrkja
treysta hi
ímsku rík
Við von
í eigin göt
nýju Evró
verði innt
unum: Öll
þeim sögu
fyrir nýrr
vestræna
Við lítu
Norðurlön
evrópska
eiginlega,
löndunum
lega hagr
okkar sé e
krefjist að
ur aftur á
Við því ve
Veitið Norðurlöndunu
Eftir Carl Bildt og
Uffe Ellemann-Jensen
Anders Fogh Rasmussen, forsætisráðherra Danmerkur,
ismaður ESB í utanríkismálum, kampakátir á leiðtogafu
ember. Þar var ákveðið að taka inn tíu ný aðildarríki. Gr
sem eðlilegan hlut, að öll Norðurlöndin fimm taki fullan
GEIMFERJUSLYSIÐ
Heimsbyggðin var minnt á það álaugardag þegar geimferjanColumbia fórst með sjö manna
áhöfn að geimferðir eru ekki sjálfsagður
hlutur. Slysið vekur óhug og sýnir um
leið að þrátt fyrir stöðugar framfarir í
tækni og vísindum getur alltaf eitthvað
farið úrskeiðis.
Allt virtist vera í lagi í aðflugi geim-
ferjunnar á laugardag þegar samband
við áhöfn hennar rofnaði skyndilega.
Mikil sprenging heyrðist þegar slysið
varð og braki úr geimferjunni rigndi yfir
stórt svæði. Fljótlega varð ljóst að eng-
inn úr áhöfninni, sem í voru fimm karlar
og tvær konur, hefði getað lifað af slysið,
sem átti sér stað ofarlega í gufuhvolfinu.
Ekki er vitað hvað olli slysinu, en það
átti sér stað um 14 mínútum eftir að flug-
ið inn í gufuhvolfið hófst. Það er einn
hættulegasti þáttur geimferðar bæði
vegna þess að þá myndast gífurlegur hiti
og mikið álag verður á geimfarið auk
þess sem alltaf eru einhverjar líkur á því
að það verði fyrir loftsteinum eða að-
skotahlutum í geimnum, þótt litlar séu.
Fyrir nokkrum dögum greindi banda-
ríska geimvísindastofnunin, NASA, frá
því að hluti af einangrun hefði losnað af
eldsneytistanki og farið á væng ferjunn-
ar í flugtaki ferjunnar. Svipað atvik
hefði átt sér stað áður án þess að valda
miklu tjóni. Ekki er talið að svo stöddu
að þetta sé ástæðan fyrir slysinu, en
verkfræðingar hjá NASA sögðu á laug-
ardag að vart hefði orðið óútskýrðra bil-
ana í skynjurum á vinstri hlið geimferj-
unnar skömmu fyrir slysið.
Þetta er í annað skipti, sem bandarísk
geimferja ferst. 28. janúar árið 1986
fórst geimferjan Challenger rétt eftir að
henni var skotið á loft. Eftir það slys fór
fram endurmat á geimferðaáætlun
Bandaríkjamanna og liðu þrjú ár þar til
Bandaríkjamenn skutu næst á loft geim-
ferju. Slysið var rakið til galla í einangr-
unarhringjum í eldflaug, sem notuð var
til að skjóta ferjunni á loft, en eldflaug-
arnar, sem notaðar eru við geimskotið,
voru endurhannaðar auk þess sem
stokkað var upp í NASA eftir að í ljós
kom að hún hafði legið á vísbendingum
um vandamál varðandi hönnun ferjunn-
ar. Eftir slysið á laugardag eiga Banda-
ríkjamenn þrjár geimferjur, Atlantis,
Discovery og Endeavour. Erfitt er að
segja til um hvenær einhverri þeirra
verður næst skotið á loft. Ljóst er hins
vegar að nú vaknar margar spurningar.
Má búast við að Bandaríkjaþing fari
rækilega ofan í saumana á því hvað gerð-
ist og þegar er farið að spyrja hvort
kröfur um sparnað hafi leitt til þess að
öryggi geimfaranna hafi verið stefnt í
hættu. Viðvaranir verkfræðingsins Dons
Nelsons, sem starfaði hjá NASA í 36 ár,
vekja ekki síst spurningar. Samkvæmt
frétt breska blaðsins Guardian lagði
Nelson til við bandaríska forsetaemb-
ættið í bréfi að allar geimferðir yrðu
stöðvar vegna hættumerkja, sem NASA
hefði ekki sinnt. Hvað eftir annað hefðu
komið upp vandamál í sambandi við
geimferðir og lítið hefði mátt út af bera.
Geimvísindastofnunin mun rannsaka
slysið, en einnig mun óháður aðili gera
sjálfstæða rannsókn á því, og segir það
ef til vill sína sögu um það traust, sem
NASA nýtur.
Í fjölmiðlum og sjónvarpi sérstaklega
er iðulega dregin upp glansmynd af
geimferðum án þess að hætturnar, sem
að baki liggja, séu tíundaðar. Geimferj-
urnar eru sennilega einhver flóknustu
tæki, sem maðurinn hefur smíðað og gef-
ur því augaleið að gríðarlegs eftirlits er
þörf eigi að gæta fyllsta öryggis. Mað-
urinn hefur hins vegar allt frá upphafi
horft upp í geiminn og viljað vita meira.
Geimrannsóknum verður að halda áfram
þrátt fyrir áfallið á laugardag, en um leið
hlýtur slysið að verða til þess að Banda-
ríkjamenn rannsaki og endurmeti vinnu-
brögð sín frá grunni.
STAÐA SAMFYLKINGARINNAR
Skoðanakönnun Gallup á fylgi stjórn-málaflokkanna staðfestir þær vís-
bendingar, sem fram hafa komið síðustu
vikur í könnunum Fréttablaðsins, DV og
Talnakönnunar um sterka stöðu Sam-
fylkingarinnar. Alls sögðust 38% að-
spurðra í nýrri könnun Gallup ætla að
kjósa Samfylkinguna en 36,5% hugðust
kjósa Sjálfstæðisflokkinn.
Fylgisaukning Samfylkingarinnar
virðist fyrst og fremst endurspegla til-
færslur á vinstri væng stjórnmálanna.
Fylgi Sjálfstæðisflokksins sveiflast eitt-
hvað milli kannana en ekki meira en við
er að búast. Vinstri-grænir mælast nú
aftur á móti með 8% fylgi en voru með
18% fylgi í könnun Gallup í október er
Samfylkingin mældist með 27% fylgi. Þá
segjast 14% kjósenda styðja Framsókn-
arflokkinn, sem er svipað og í október.
Að sjálfsögðu er alltof snemmt að
segja til um, hvort þessar kannanir gefi
eitthvað til kynna um niðurstöður kosn-
inga. En yrðu kosningaúrslit í svipuðum
dúr er komin upp ný staða í íslenskum
stjórnmálum þar sem hægt yrði að
mynda tveggja flokka ríkisstjórn án þátt-
töku Sjálfstæðisflokksins. Það vekur
ýmsar spurningar um hver yrði stefna
slíkrar stjórnar í viðkvæmum málum.
Jafnframt blasir við að eftir því sem mál-
efnastaðan skýrist, getur sú mynd
breyst, sem nú blasir við í skoðanakönn-
unum.
Næstu ríkisstjórnar bíða mörg um-
fangsmikil verkefni, ekki síst á sviði ut-
anríkis- og varnarmála. Síðar á þessu ári
mun væntanlega liggja fyrir hvort sam-
komulag náist um áframhaldandi sam-
starf Íslands og Bandaríkjanna á grund-
velli varnarsamningsins eða hvort stefna
Íslands í öryggismálum verði endurskoð-
uð frá grunni. Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra benti á í áramótagrein sinni hér
í Morgunblaðinu að breyttar aðstæður í
heiminum þýði „ekki að nokkur þjóð telji
sér vera óhætt án grundvallarvarna“.
Margir af helstu forystumönnum Sam-
fylkingarinnar eiga sér pólitíska fortíð í
Alþýðubandalaginu og voru þar talsmenn
þeirra sjónarmiða, að Ísland þyrfti ekki á
vörnum að halda. Í ljósi skoðanakannana
nú gætu umræður um stefnuna í öryggis-
málum þjóðarinnar orðið meiri en talið
hefur verið hingað til. Og ekki er ólíklegt
að stór hópur kjósenda telji mikilvægt að
Sjálfstæðisflokkurinn verði í ríkisstjórn
til þess að koma í veg fyrir að afdrifarík
mistök verði gerð í þessum málaflokki.
Þá er ljóst að sá hugsanlegi möguleiki
að til yrði ríkisstjórn Framsóknarflokks
og Samfylkingar með aðild að Evrópu-
sambandinu á stefnuskrá sinni, gæti orð-
ið til þess að andstæðingar slíkrar aðildar
mundu fylkja sér um Sjálfstæðisflokkinn
eða Vinstrihreyfinguna-grænt framboð.
Ennfremur er ekki ólíklegt að vinstri-
grænir eigi eftir að fá aukinn liðsstyrk
frá andstæðingum Kárahnjúkavirkjunar.
Allt eru þetta vangaveltur á þessu stigi
enda sýnir reynslan að miklar breytingar
verða yfirleitt á fylgi flokka í skoðana-
könnunum, þegar nær dregur kosning-
um.
Höfundur er forseti lagadeildar Háskóla Íslands.