Morgunblaðið - 03.02.2003, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 3. FEBRÚAR 2003 19
ÍSLAND á í samkeppni við önn-
ur lönd á mörgum sviðum. Aukið
frelsi í alþjóðlegum viðskiptum
og hin svokallaða alþjóðavæðing
hefur meðal annars leitt til þess
að ríki eiga í harðari samkeppni
en nokkru sinni fyrr, bæði um
fólk og fyrirtæki. Sífellt fleiri
einstaklingar eiga nú raunhæfa
möguleika á að leita sér vinnu er-
lendis og auðeldara er orðið fyrir
fyrirtæki að færa starfsemi sína
yfir landamæri. Þau ríki sem
bjóða ekki upp á viðunandi lífs-
kjör og starfsskilyrði geta átt á
hættu á að hæfustu einstakling-
arnir á vinnumarkaðnum leiti
tækifæra annars staðar og að at-
vinnurekstur leiti annað.
Margir þættir hafa áhrif á
samkeppnisstöðuna. Lífskjör og
lífsskilyrði í víðu samhengi hafa
áhrif, en meðal þeirra þátta, sem
löggjafinn og stjórnvöld geta
haft bein áhrif á eru skattamálin.
Hagstætt skattalegt umhverfi er
til þess fallið að efla atvinnulífið,
fjölga áhugaverðum atvinnu-
tækifærum, laða að erlenda fjár-
festa og draga úr hættunni á að
að fólk og fyrirtæki flytjist úr
landi.
Veigamiklar umbætur hafa
verið gerðar á skattaumhverfi
atvinnulífsins hér á landi á und-
anförnum árum. Tekjuskatts-
hlutfall fyrirtækja hefur verið
lækkað niður í 18%, almenna
eignarskattshlutfallið lækkað úr
1,2% í 0,6% og sérstakur eign-
arskattur afnuminn, og loks má
nefna að margvíslegar tækni-
legar breytingar hafa verið gerð-
ar á skattalögum með það að
markmiði að auðvelda þátttöku
íslenskra fyrirtækja í alþjóðlegu
rekstrarumhverfi. Allt eru þetta
mikilvæg skref sem ber að
fagna. Skattalækkanir rík-
isstjórnarinnar hafa þegar haft
jákvæð áhrif á atvinnulífið og
meðal annars orðið til þess að
fyrirtæki hafa látið af áformum
um að flytja úr landi um leið og
auðveldara hefur verið að vekja
áhuga erlendra aðila á fjárfest-
ingarkostum hér. Eins er ljóst,
að á undanförnum misserum,
þegar tímabundinna samdrátt-
aráhrifa fór að gæta eftir margra
ára uppsveiflu, voru fyrirheit um
skattalækkanir vel til þess fallin
að viðhalda trú fjárfesta og
stjórnenda á tækifærum í ís-
lensku atvinnulífi. Að sama skapi
eru sérfræðingar sammála um,
að skattalækkanirnar muni eiga
þátt í að efnahagslífið nái sér
fyrr á skrið aftur og hjálpi þann-
ig til við að skapa forsendur fyrir
nýju hagvaxtarskeiði.
En þótt mikill árangur hafi
náðst á síðustu árum er verkinu
ekki lokið. 18% tekjuskattshlut-
fall er vissulega hagstætt en
færa má rök fyrir því að gera
þurfi enn betur til þess að laða
hingað til lands nýja atvinnu-
starfsemi. Þegar fyrirtæki
ákveða fjárfestingu á Íslandi
þurfa þau að takast á við ým-
islegt óhagræði, svo sem vegna
smæðar efnahagslífsins, lítils
heimamarkaðar og land-
fræðilegrar stöðu. Til þess að
gera Ísland að álitlegum kosti
þurfa skattaleg skilyrði að vera
verulega aðlaðandi til að yf-
irvinna þessa ókosti. Enn frekari
lækkun á tekjuskatti fyrirtækja
hlýtur því að verða framtíð-
arverkefni stjórnvalda og Al-
þingis, samhliða því sem nauð-
synlegt er að halda áfram
aðlögun íslenskra skattareglna
að alþjóðlegu umhverfi.
Einnig er mikilvægt að af-
nema eignarskattinn með öllu,
enda er þar um að ræða afar
gamaldags skattlagningu, sem
felur í sér að sömu eignirnar eru
skattlagðar hvað eftir annað,
óháð því hvort þær skila nokkr-
um arði. Eignarskattar á fyr-
irtæki eru horfnir eða að hverfa í
öllum helstu samanburð-
arlöndum okkar og því mik-
ilvægt að afnema hann í ljósi
samkeppnisstöðu atvinnulífsins.
Sama er að segja um stimp-
ilgjöld. Þau fela í sér álögur sem
hafa neikvæð áhrif á viðskipti
með margvísleg innlend verð-
bréf í samanburði við erlend og
auka lántökukostnað á inn-
lendum markaði.
Afnám eignarskatts og stimp-
ilgjalda myndi líka koma sér afar
vel fyrir allan almenning. Eign-
arskattar lenda harkalega á fólki
sem á skuldlausar eignir en hef-
ur ekki miklar tekjur, eins og til
dæmis á við um marga eldri
borgara. Stimpilgjöldin auka
hins vegar byrði þeirra sem
skulda, t.d. ungs fólks sem þarf
að fjármagna húsnæðiskaup með
lántökum.
Margvísleg verkefni eru líka
framundan varðandi tekjuskatt
einstaklinga. Á und-
anförnum árum hefur
tekjuskattshlutfallið verið
lækkað í nokkrum áföng-
um, en sú lækkun hefur
hins vegar ekki skilað sér
til skattgreiðenda nema að
litlu leyti vegna hækkunar
á útsvari sveitarfélaga. Það
er bæði eðlilegt og sanngjarnt að
lækka tekjuskattinn enn frekar,
en jafnframt er mikilvægt að
draga úr jaðaráhrifum vegna
samspils skatta og bóta.
Breytingarnar, sem gerðar
hafa verið á skattlagningu ein-
staklinga og fyrirtækja hér á
landi á undanförnum árum, hafa
hvorki gerst af sjálfu sér né verið
óumdeildar. Það hefur þurft
framsýni og pólitískan vilja til að
hrinda þeim í framkvæmd. Sama
á auðvitað við um þær hug-
myndir sem hér hafa verið reif-
aðar um frekari skattalækkanir.
Helstu rökin gegn almennum
skattalækkunum eru að jafnaði
byggð á tekjuöflunarsjón-
armiðum. Í því sambandi verður
að hafa í huga, að lægri skatt-
hlutföll þurfa ekki endilega að
þýða að skattar skili minna fjár-
magni í ríkissjóð. Reynslan af
lækkun tekjuskatts fyrirtækja
er einkar athyglisverð í því sam-
bandi. Á árunum 1991 til 2000
var skatthlutfallið lækkað úr
45% niður í 30%, en innheimtar
tekjur ríkissjóðs af skattinum
tvöfölduðust hins vegar á sama
tíma. Skýringa á því er auðvitað
meðal annars að leita til batn-
andi rekstrarskilyrða atvinnu-
veganna á þessu tímabili, en
lægri skatthlutföll áttu auðvitað
þátt í þeirri þróun. Þá hafa lægri
skatthlutföll einnig í för með sér
aukinn hvata fyrir fyrirtæki til
að ná meiri arðsemi út úr fjár-
festingum og sýna hagnað, hvat-
inn til skattsvika minnkar og
skattstofninn stækkar.
Lágir skattar á einstaklinga
og fyrirtæki þjóna einmitt þess-
um tilgangi. Með hófsemi í skatt-
lagningu ýtir ríkisvaldið undir
aukna verðmætasköpun í þjóð-
félaginu og eflir atvinnulífið
þannig að það verði betur fært
um að standa undir þeim lífs-
kjörum sem við viljum búa við.
Skattamál
í alþjóðlegri
samkeppni
Eftir Birgi Ármannsson
’ Með hófsemií skattlagningu ýtir
ríkisvaldið undir aukna
verðmætasköpun í
þjóðfélaginu ‘
Höfundur er lögfræðingur og
frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins
í Reykjavíkurkjördæmi suður.
dæmi af því
kann að þróast
gert.
ands í rúm 90
nám til emb-
að bil 100 millj.
gfræðingar á
fleiri löfræð-
grannalönd-
röngt sniðinn
rilegar há-
a upp lág-
na, þ. á m.
Lands-
mt er haldið
um lögfræði
nauðsynlegt til
gað til hafa ís-
enda lögfræð-
m fyrir al-
nnd í fjórum
sem Háskól-
iða lagadeild í
ðir verði emb-
(Þess má geta
um fleiri en
s, við hina rót-
Ef þetta nær
illj. kr. á ári í
gfræði, sé
lans í Reykja-
kostar nú og
Háskólann á
s fræðasviðs
rum? Slíkt
a fyrir hendi
ssa fjóra
a lagadeild
, en þar með
ann.
em fyrr segir
eppni þeirra á
rf að stilla
starfi saman
u þjóðfélagi
og óbeint kost-
jafnvel leitt til
þjóðlegu sam-
em öðrum.
a umbótaþróunina í Rússlandi og
in mikilvægu samskipti við músl-
kin.
num, að Norðurlönd leggi ekki stein
tu með því að vera sundruð í hinni
ópu. Þess vegna vonum við, að þetta
takið í umræðunni í öllum lönd-
l norrænu ríkin verða að sigrast á
ulegu hömlum, sem standa í vegi
ri samvinnu innan hins evrópska og
ramma.
um á það sem eðlilegan hlut, að öll
ndin fimm taki fullan þátt í hinu
samstarfi. Við vonum, að hin sam-
, evrópska mynt verði tekin upp í
m öllum og þar með það efnahags-
ræði, sem henni fylgir. Þótt öryggi
ekki ógnað með þeim hætti, að það
ðildar allra að NATO, þá stafar okk-
á móti hætta af vaxandi áhrifaleysi.
erðum við að bregðast með því að
taka fullan þátt í umræðunni um evrópsk ör-
yggismál, ekki síst í viðræðum við Rússa.
Á næstu árum verður krafist nokkurra af-
gerandi ákvarðana:
 Við vonum, að Svíar fari að dæmi Finna
og segi já við evrunni í september.
 Við vonum, að Danir geri það einnig
innan tíðar, og við vonum, að þeir geti staðið
jafnfætis Svíum og Finnum í hinu evrópska
samstarfi með því að kasta fyrir róða úrelt-
um undanþágum varðandi varnar- og dóms-
mál.
 Við vonum, að sú nýja umræða um
varnarmál, sem nú á sér stað í Svíþjóð og
Finnlandi, leiði til þess, að þau skipi sér á
bekk með Danmörku, Noregi, Íslandi, Eist-
landi, Lettlandi og Litháen innan NATO.
 Við vonum, að þau umskipti, sem orðið
hafa á afstöðu Norðmanna, leiði til, að þeir
verði fullgildir aðilar að ESB.
 Við vonum, að Íslendingar verði hluti af
hluti af hinu nýja, norræna samstarfi innan
hins evrópska og vestræna ramma.
Vonandi verður litið á þessi mál sem hluta
af einni heild: Norðurlönd, sem standa sam-
einuð í baráttunni fyrir friði, frelsi og fram-
förum. Reynsla okkar, þjóðanna og ein-
staklinganna, sýnir, að það krefst náins
samstarfs. Við erum líka vissir um, að það
geti orðið til eftirbreytni fyrir ríki í öðrum
heimshlutum.
Líklegt er, að ekki verði unnt að gera
þennan draum að veruleika nema með öflugu
fulltingi forystumanna hverrar þjóðar og að
því tilskildu, að umræðan verði miklu for-
dómalausari og opnari en hún hefur verið til
þessa.
Hér er verið að tala um stefnumótandi
starfsáætlun, sem jafnvel við bestu aðstæður
mun taka sinn tíma. Ef umræðan hefst nú, er
samt ekki útilokað, að öll norrænu ríkin verði
með þegar NATO tekur afstöðu til enn nýrra
aðildarríkja 2006 og að allir norrænir borg-
arar geti tekið þátt í kosningum til Evrópu-
þingsins 2009. Um evruna er það að segja, að
það er hagur okkar allra, að hún verði nor-
rænn gjaldmiðill sem allra fyrst og einnig í
þeim ríkjum, sem taka þátt í Eystrasalts-
samstarfinu.
Enginn skyldi vanmeta þann styrk, sem
felst í norrænni samstöðu. Auðvelt er að sjá,
að fái öll norrænu ríkin fimm fulltrúa í ráð-
herraráðinu, muni þau hafa fleiri atkvæði þar
en stóru ríkin eins og Þýskaland, Frakkland
og Bretland. Nýjar reglur um meirihluta-
ákvarðanir munu einnig gefa norrænu ríkj-
unum mikið vægi saman.
Það er kominn tími til að færa út sjóndeild-
arhringinn í umræðunni á Norðurlöndum um
samstarfið í framtíðinni. Vegna reynslu okk-
ar af alþjóðastarfi vitum við hvar skórinn
kreppir. Það snýst ekki um sérstakar að-
stæður í einstökum ríkjum, heldur er um að
ræða vandamál, sem í ýmsum myndum er
sameiginlegt fyrir okkur Norðurlandabúa.
Við skulum virða þær ákvarðanir, sem af
sögulegum ástæðum leiddu til þeirra und-
anþágna, sem enn eru í gildi. Þær voru marg-
ar eðlilegar miðað við þær forsendur, sem þá
ríktu, en nú erum við að byggja nýja Evrópu
frá grunni. Óttinn við Sovétríkin heyrir sög-
unni til og alþjóðavæðingu efnahagslífsins
fylgja nýir möguleikar og nýjar lausnir í vel-
ferðarmálum. Frelsi og friður standa nú fast-
ari fótum í Evrópu en nokkru sinni fyrr.
Af þessum sökum er það svo mikilvægt, að
norrænu ríkin leggi sitt lóð á vogarskálarnar.
Nú skulum við setjast á rökstóla og ræða um
það hvernig við getum látið hina norrænu
rödd og hina nýju, norrænu samvinnu sem
best til sín taka innan marka hins evrópska
og vestræna samstarfs.
um sinn rétta sess í Evrópu
Reuters
, og Javier Solana, æðsti embætt-
undi ESB í Kaupmannahöfn í des-
reinarhöfundar segjast líta á það
þátt í hinu evrópska samstarfi.
Carl Bildt er fyrrum forsætisráðherra Svíþjóðar
og Uffe Ellemann-Jensen er fyrrum utanrík-
isráðherra Danmerkur. Þessi grein birtist sam-
tímis í nokkrum norrænum dagblöðum.
Í UMRÆÐUNNI um fyrirhugaðar virkjanafram-
kvæmdir á hálendi Íslands er oft vikið að grein-
armuninum á rökum og tilfinningum. Þá er iðulega
gengið að því vísu að þetta tvennt séu andstæður.
Þetta kemur m.a. fram í þeim sterku dómum sem
málsvarar raka annars vegar og tilfinninga hins veg-
ar fella iðulega hvorir um aðra. Þannig telja virkj-
anasinnar að málflutningur þeirra hvíli á traustum
rökum sem yfirvega með hlutlægum hætti stað-
reyndir málsins. Tilfinningar séu hins vegar flökt-
andi, duttlungafullar og huglægar og af þeim sökum
lítt til þess fallnar að komast að hinu sanna í málinu.
Á hinn bóginn halda virkjanaandstæðingar því fram
að afleiðingar framkvæmdanna verði ekki skildar til
fulls nema með því að hlusta einnig á tilfinningarnar
sem tjái umhyggju okkar fyrir þeim náttúrulegu
verðmætum sem í húfi eru. Með því að einblína á rök
og afneita tilfinningum sé beinlínis horft framhjá því
sem máli skiptir.
Tvenns konar tilfinningar
Þótt lítill skilningur ríki oft á milli talsmanna
beggja sjónarmiða fer því í raun fjarri að um ósætt-
anlegar andstæður sé að ræða. Sannleikurinn er
nefnilega sá að rökhugsunin er þrungin tilfinningum
og tilfinningarnar eru röklegar. Um þetta hefur heil-
mikið verið rætt og ritað meðal heimspekinga og
annarra fræðimanna, og ber þar hæst hina svo-
nefndu vitsmunakenningu um tilfinningar (cognitive
theory of emotions) sem fram kom á fyrri hluta 20.
aldar og náði hámarki í lok hennar. Í skemmstu máli
sagt gerir þessi kenning greinarmun á tveimur
merkingum orðsins tilfinning sem okkur er tamt að
blanda saman í daglegu máli. Með „tilfinningu“ eig-
um við annars vegar við einfaldar kenndir, eins og
höfuðverk eða svengd, sem eru ósjálfráð og stefnu-
laus líkamlega skilyrt fyrirbæri. Hins vegar eru eig-
inlegar geðshræringar á borð við reiði, samúð, ótta
eða afbrýðisemi, sem eru vitsmunaleg fyrirbæri í
þeim skilningi að þau eiga sér ákveðið viðfang og
fela í sér yrðanlega skoðun eða afstöðu. Þannig er
reiði ekki ósjálfrátt líkamlegt viðbragð við áreiti,
heldur felur setningin „ég er reiður“ í sér þá skoðun
að tiltekin persóna hafi beitt mig rangindum og verð-
skuldi því makleg málagjöld o.s.frv. Vegna þessa
vitsmunalega inntaks geðshræringa getum við alla-
jafna gert fólk ábyrgt fyrir þeim. Þannig gagnrýnum
við t.d. hinn afbrýðisama fyrir að skoðunin sem
hrærir geð hans sé órökstudd og feli í sér ranglátan
dóm um þann sem hún beinist að og því beri honum
að leiðrétta hana.
Innsæi
Þar með er þó ekki allt talið, því með vits-
munalegu inntaki tilfinninga er einnig átt við að þær
búi yfir innsæi, séu leið til að skynja og skilja sjálf
okkur og heiminn. Þannig ‚sýnir‘ óttinn okkur að
hætta steðji að og ‚segir‘ okkur að leggja á flótta eða
bregðast til varnar. Vissulega er slík vitneskja þó
ekki alltaf undir geðshræringunum einum komin. Við
getum einnig greint yfirvofandi hættu og vitað
hvernig bregðast skuli við henni með röklegri hugs-
un og án þess að finna til ótta. En vitsmunakenn-
ingin um tilfinningar sýnir alltént fram á að rök og
tilfinningar séu ekki ósættanlegar andstæður, heldur
feli hvort tveggja í sér vitsmunalega skoðun eða af-
stöðu, sem getur verið vel eða illa ígrunduð, rétt eins
og allar skoðanir. Þetta er jafnframt ástæða þess að
við getum rökrætt skynsamlega um geðshræringar.
Á sama hátt mætti sýna fram á að sú afstaða sem
kennd er við rökhugsun sé, þegar öllu er á botninn
hvolft, iðulega tilfinningum blandin.
Fegurð
Þegar betur er að gáð má þó finna a.m.k. eina
geðshræringu sem býr yfir innsæi sem rökhugsunin
nær ekki til: Ástina. Þannig geta öll rök hnigið að því
að við teljum tiltekinn einstakling til vina okkar, án
þess að við gerum það í raun. Ástæðan er sú að það
er engin leið að komast að því með skynsemisrökum
einum saman hvern okkur þykir vænt um eða við
elskum, heldur aðeins með ‚rökum hjartans‘ er
þekkja þá sem eru okkur kærir og við höfum yndi af
því að umgangast.
Þetta á einnig við um umhyggju fyrir náttúrunni.
Þegar við erum gagntekin af náttúrunni opinberast
okkur gildi hennar eða verðmæti, sem hvorki verður
sannað né afsannað með öðrum hætti. Þetta verð-
mæti náttúrunnar er í eðli sínu ómælanlegt og því
missa allir tilburðir til að verðleggja það eftir hlut-
lægum mælikvörðum marks. Af þessu vilja sumir
draga þá ályktun að náttúran hafi gildi í sjálfri sér.
Það getur legið milli hluta hér. Því hvort sem náttúr-
an hefur sjálfgildi eða ekki opinberast verðmæti
hennar alltént aðeins í reynslu þeirra sem njóta
þess. Það að verðmæti náttúrunnar opinberist í slíkri
fagurfræðilegri reynslu skýrir einnig hvers vegna
svo margir listamenn eru í hópi náttúruvernd-
arsinna, enda felur menntun þeirra í sér markvissa
þjálfun í að skynja, skilja og tjá fagurfræðileg fyr-
irbæri. Fagurfræðilegt uppeldi er hins vegar að
mestu leyti hornreka í íslensku skólakerfi. Getur
óþroskað fegurðarskyn verið ástæðan fyrir því að
svo mörg okkar loka augunum fyrir þeirri stórkost-
legu eyðileggingu sem áformuð er á hálendi Íslands?
Erum við svo skyni skroppin að við getum ekki
skynjað og skilið hið fagra í náttúrunni og þar með í
lífi okkar sjálfra?
Um rök og tilfinningar í
virkjanaumræðunni
Eftir Magnús Diðrik Baldursson
Höfundur er heimspekingur.