Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 3

Morgunblaðið/Jim Smart
Á kvenréttindadaginn, 19. júní, stóð Femínistafélag Íslands fyrir því að mála bæinn bleikan.
sem skýrist kannski af launamuni karla og kvenna.
Það hefur meiri áhrif á fjárhag fjölskyldunnar ef
karlar eru lengi frá vinnu. Þótt réttindum kvenna
hafi vissulega þokað fram að sumu leyti er eins og
við höfum samt staðið í stað að öðru leyti. “
Guðrún segir að það hljóti að vera mjög erfitt að
vera unglingur nú til dags. Áreitið er gífurlegt frá
markaðsöflunum, lífstílsiðnaðinum, hvort sem um
er að ræða fataiðnaðinn eða tónlistariðnaðinn.
Tíska samtímans gerir mjög miklar og nærgöng-
ular kröfur til ungra stúlkna og mæður þeirra hafa
miklar áhyggjur af þróun mála. Ungum stúlkum
virðist vera skákað í eitthvað kynhlutverk áður en
þær eru fullþroska. Barnungar stúlkur allt niður í
nokkurra ára gamlar ganga í bolum með bert á
milli og ýmsum áletrunum sem þær skilja ekki.
„Að gera börn að neytendum og jafnvel kynver-
um er ákveðinn þrýstingur frá markaðnum sem
leikur sér að börnum og unglingum sem vilja tolla í
tískunni og vera eins og hinir. Þetta er mjög ógeð-
fellt og hættulegt. Sem betur fer geta þó margir
spjarað sig vel og staðið af sér áhrif tískunnar og
allir hafa lent í einhvers konar áhrifum frá skrýtinni
tísku sem þeir hafa síðan hafnað og komist frá því
án þess að skaðast. Núna er bara meiri hraði,
grimmd og neysla og að mörgu leyti erfiðara að
vera ungur en áður. Ofbeldið hefur aukist svo mik-
ið í umhverfi okkar. Þröskuldar gegn ofbeldi hafa
breyst í kjölfar þess að slíku efni er mokað yfir okk-
ur úr ýmsum miðlum, með kvikmyndum, tónlist og
myndböndum. Hver kynslóð verður auðvitað að
mæta því sem að höndum ber, en nú er erfiðara
að standast áreitið því aðgangur að fólki er orðinn
svo auðveldur með nýrri tækni.“
Ákveðin niðurlæging á konum af hálfu markaðarins
Guðrún veitir forstöðu Neyðarmóttöku vegna
nauðgunar á Landspítalanum í Fossvogi. Hún segir
að tveir þriðju þeirra sem þangað koma séu undir
25 ára og 30–40% undir 18 ára. Oft tengist af-
brotið skemmtun og áfengisneyslu. „Flestir gera
sér grein fyrir að ofbeldi leiðir af sér ofbeldi. Ofbeldi
getur verið mjög lævíst, ekki endilega líkamlegt og
stundum erfitt að skilgreina það strax sem slíkt. Í
raun er það ákveðið ofbeldi ef fólk fær ekki að njóta
lýðræðislegra réttinda. Ungu konurnar á póstlista
Femínistans upplifa sterkt ákveðna niðurlægingu á
konum af hálfu markaðarins. Að baki markaðarins
standa einhverjir sem hafa fjárhagslegan ávinning
af þessari ákveðnu ímynd kvenna. Þetta unga fólk
finnur að það vill ekki láta stjórnast af þessu og
skynjar að það vantar ákveðin réttindi. Það er ósátt
við að konur skuli ekki eiga fulltrúa víðar en raun er.
Ég held að vald nútímans hafi færst úr hinum svo-
kallaða stjórnmálaheimi yfir í fjármálaheiminn og
þar eru mjög fáar konur í forsvari og sannarlega
mjög fáar konur sem lifa af í þeim heimi á sínum
eigin forsendum. Ég styð hreyfingu eins og Fem-
ínistafélag Íslands. Ég veit ekki hvernig hún mun
þróast en framtakið er jákvætt og þess virkilega
þörf í okkar þjóðfélagi nú. Ég hef verið í hópi
kvennabaráttukvenna, fyrrum Kvennalistakvenna,
sl. vetur. Við höfum hist í heimahúsum og fengið til
okkar aðrar konur til að halda erindi um ákveðin
efni, einkum konur úr Háskólanum.
Allt í einu var komin þessi hugmynd um að
stofna femínistafélag og hún var rædd en lá svo og
gerjaðist um hríð. Síðan sprettur þessi áhugi upp í
Háskólanum og að því er virðist víða í þjóðfélaginu,
sennilega vegna þess að leiðir kvenna hafa ekki
verið nógu greiðar. Það er eins og tíminn hafi verið
réttur fyrir aðgerðir og þegar opnaður var póstlisti
varð þessi bylgja til og Femínistafélagið stofnað.
Þessi hreyfing sprettur upp beinlínis af þörf. Fólk er
að leita að sameiginlegri rödd sem lætur til sín
heyra og ber hugmyndirnar áfram og krefst breyt-
inga á samfélaginu. Ég er sannfærð um að þetta er
að einhverju leyti uppskera þeirrar hugmynda-
fræðilegu umræðu sem Kvennalistinn stóð fyrir í
þjóðfélaginu á sínum tíma. Þarna eru mestmegnis
konur og mikið af ungum konum en einnig ungum
körlum sem eru að leita að umræðu- og aðgerða-
vettvangi, skemmtilegur og kraftmikill hópur, fullur
af góðum hugmyndum.
Femínistar mynduðu stórt og myndarlegt bleikt
skott í göngunni 1. maí sl., fullt af fjöri og góðum fyr-
irheitum. Þetta var í raun stór hluti göngunnar en
fékk samt litla athygli fjölmiðla. Það er enginn vafi í
mínum huga að hér er á ferðinni mikilvægt, jákvætt
pólitískt afl þó að það sé alls ekki flokkspólitískt og
það á eftir að láta mikið að sér kveða á næstunni.
Það verða skemmtilegir tímar framundan.“
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
GUÐRÚN AGNARSDÓTTIR „Tilvist kvenna
sem tala máli kvenna og kvenfrelsis og sýnileiki
þeirra á vettvangi þjóðmálanna skiptir miklu
máli fyrir allar konur, hvort sem þær sjálfar
kjósa þessa málsvara sína eða ekki.“
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 B 3
Morgunblaðið/Árni Sæberg
GÍSLI HRAFN ATLASON „Ég held að við séum
búin að fá nóg af klámvæðingunni sem blasir
alls staðar við og jafnvel meiri kvenfyrirlitningu
en áður hefur sést.“
G
ÍSLI Hrafn Atlason segist vera femínisti
og segir að allir hljóti að vera femínistar
inn við beinið. „Hver er ekki fylgjandi
launajafnrétti eða hver er fylgjandi ójöfn-
uði, nauðgunum eða öðru ofbeldi á konum?“ spyr
hann. Gísli Hrafn heldur að það sé frekar hræðsla
við að vera stimplaður femínisti sem fælir fólk frá
því að taka meiri opinberan þátt í umræðu um
femínisma. Hann stundar nám við Kaupmanna-
hafnarháskóla og segist hafa tekið eftir því að í
umræðum um þessi mál byrji fólk gjarnan á því að
segja: „Ekki af því að ég er femínisti, en…“ „Það er
tilhneiging til að gera lítið úr femínisma, en í raun
hafa mál sem femínistar hafa komið í gegn í þjóð-
félaginu orðið öllum til góðs. Tökum sem dæmi
leikskólamál. Á árum Kvennalistans voru þau
flokkuð undir mjúku málin og jafnvel nefnd b-mál.
Nú er ekki til sá stjórnmálaflokkur sem ekki hefur
leikskólamál á oddinum í kosningabaráttunni eins
og dæmin sönnuðu í síðustu sveitarstjórnarkosn-
ingum. Auðvitað er það hagur allra að vel sé stað-
ið að þessum svokölluðu femínistamálum. Um leið
hafa karlar fengið fleiri tækifæri til að gera hluti
sem þeir höfðu ekki tækifæri til áður, eins og að
sinna börnum sínum og taka fæðingarorlof. Við
þurfum að breyta þessu viðhorfi til hugtaksins og
vera stolt af því. Þannig getum við ef til vill haft
áhrif á almenning.“
Gísli Hrafn segir það reyndar hafa komið sér
skemmtilega á óvart hve geysivinsæll póstlisti
femínistanna varð á augabragði. „Síðustu ár hefur
verið mikið bakslag í femíniskri umræðu og fólk
feimið við að koma fram og tjá hug sinn. Með þess-
um póstlista og stofnun Femínistafélags Íslands
held ég að það sé að takast að virkja almenning.
Þarna fara fram opin samskipti á einfaldan hátt
sem einungis er unnt að ná fram vegna tilvistar
Netsins. Við heyrum viðhorf frá ýmsum löndum
víða um heim því margir á listanum búa í útlönd-
um. Þetta er einnig kjörinn vettvangur fyrir þá
sem búa erlendis til að fylgjast með því sem er að
gerast heima á Íslandi.“
Hann hefur mikinn áhuga á málefninu, en nú í
sumar er hann að ljúka framhaldsnámi í mann-
fræði við Kaupmannahafnarháskóla og fjallar rit-
gerð hans um viðskiptavini vændiskvenna. Hann
hélt erindi um málið á málþingi sem Stéttarfélag
íslenskra félagsráðgjafa hélt í janúar síðastliðnum
undir yfirskriftinni „Bakhlið borgarinnar“. Hann
stýrir líka karlahópi í hinu nýstofnaða Femínista-
félagi Íslands. „Já, ég er „ráðskona“ karlahópsins,
en allir sem stýra hópum í félaginu ganga undir því
nafni. Ég er reyndar eini karlinn sem stýrir hópi og
er bara nokkuð stoltur af því að vera ráðskona,“
segir Gísli Hrafn.
„Svo virðist vera sem mörg okkar sem erum á
póstlistanum starfi á einhvern hátt í tengslum við
femínismann. Ég er einnig í hópi hér í Kaupmanna-
höfn sem fjallar um karlarannsóknir. Þar ræðum
við karlmennskuímyndir, karla í kvennastörfum og
margt fleira. Í hópnum er jafnt hlutfall kvenna og
karla sem flest eru fræðimenn eða stúdentar.
Utanaðkomandi áhugafólki fer þó fjölgandi og er
það vel því það er ekki gott að málefni sem þessi
lokist inni í háskólasamfélaginu.“
Kynferðislegar kröfur má rekja til klámsins
Um ástæðu þess að ný bylgja femínisma virðist
nú vera að skella á segir Gísli Hrafn að frá sínum
bæjardyrum sé hún alveg ljós. „Ég held að við
séum búin að fá nóg af klámvæðingunni sem blasir
alls staðar við og jafnvel meiri kvenfyrirlitningu en
áður hefur sést. Unglingsstúlkur hafa tjáð sig um
að kærastar þeirra hafi hótað að segja þeim upp
vilji þær ekki stunda með þeim endaþarmsmök.
Þeim líði mjög illa vegna þess að krafist er af þeim
að gera eitthvað sem þær eru ekki sáttar við.
Þessar kröfur strákana held ég að megi rekja beint
til klámsins. Og sumar stelpur láta sig hafa margt
til að teljast gjaldgengar. Klámið hellist yfir okkur
og það þarf að hafa meira fyrir því að sjá það ekki
en að sjá það.“
Gísli Hrafn segir gott dæmi um þetta að viðtal
hafi verið tekið við hann á sjónvarpsstöð hér á
landi um erindi hans um vændiskúnna. Sjónvarps-
stöðin notaði tækifærið og myndskreytti viðtalið
með myndum af berrössuðum konum á súlustað
og fáklæddum konum undir hinum ýmsu kringum-
stæðum. Hann segir þetta dæmi um kvenfyrirlitn-
inguna því ekki hafi verið birt mynd af vændis-
kúnna sem fréttin hafi þó fjallað um. Hann sagði
að vel hefði verið hægt að birta slíkar myndir með
andlitið ruglað svo ekki sæist hver ætti í hlut, slíkar
myndir hlytu að vera til. „Hugmyndir fólks um kyn-
líf og stöðu kynjanna og sérstaklega ungs fólks
verða ekki eðlilegar þegar klámið er alls staðar
sýnilegt. Þetta skapar líka rugling í sambandi við
hvað sé frelsi og hvað ekki.“
Hann segist oft ræða þessi mál við aðra karl-
menn og þeirra afstaða er oft ekki ljós. Stundum
er talað um tepruskap þegar verið er að fetta fing-
ur út í klámvæðinguna. Er málin eru rædd í minni
hópum kemur oft önnur afstaða fram. Í karlahópi
Femínistafélagsins eru karlmenn sem ekki eru
feimnir við að vera femínistar og hafa látið að sér
kveða á ýmsum sviðum. Sumir stóðu m.a. fyrir
undirskriftum gegn launamisrétti fyrir skömmu.
Gísli Hrafn segist vera mjög óánægður með hlut
kvenna eftir kosningarnar í maí. „Ég varð auðvitað
fyrir miklum vonbrigðum að konum skyldi hafa
fækkað á Alþingi,“ segir hann. „Þetta kom reyndar
ekki á óvart enda kom í ljós í prófkjörum og upp-
stillingum flokkanna að konum myndi líkast til
fækka. Í sumum flokkum virðist hreinlega ekki
vera pláss fyrir eldklárar konur og mér finnst það
sorglegt að í stærsta stjórnmálaflokki landsins
skuli aðeins vera fjórar konur af 22 þingmönnum.
Það er smánarlegt hvort sem fólk styður flokkinn
eða ekki. Ég er hræddur um að þetta hafi í för með
sér að enn minni áhersla verði lögð á mjög mikil-
væg mál, til dæmis jafnréttismál, heilbrigðismál,
velferðarmál og fleiri. Í stað ákveðinna þingkvenna
sem duttu út af þingi fáum við einstakling sem tel-
ur að sala áfengis í matvörubúðum sé grundvallar-
atriði fyrir íslenskt samfélag. Nú er ég ekki að
leggja dóm á það tiltekna mál heldur aðeins að
benda á að hér er forgangsröðunin svolítið brengl-
uð að mínu mati. Flokkarnir lögðu nánast allir
nokkra áherslu, og sumir mikla, á jafnréttismál í
kosningabaráttu sinni. En ég er hræddur um að
þetta hafi aðeins verið innihaldslaust tal hjá sum-
um þeirra. Sérstaklega í ljósi úrslitanna og fækkun
kvenna á Alþingi. Það er alveg ljóst að þessi fem-
íníska vakning hafði áhrif á kosningabaráttuna en
ég er hræddur um að hún hafi eingöngu haft áhrif
á sumt fólk í kosningabaráttunni sjálfri en ekki til
lengri tíma litið.
Sorglegast þótti mér að fylgjast með hvernig
fjallað var um kvenkyns frambjóðendur fyrir kosn-
ingarnar. Oft var talað um konur, gjarnan í hópum,
með mikilli fyrirlitningu. Allt í einu var það ekki per-
sónan sem skipti máli heldur kynið. Einhverjir
sögðust fegnir því að „tími slæðukvenna“ væri lið-
inn. Svona umræða sannar enn og aftur að allt of
margir sjá fyrst og fremst kynið þegar þeir sjá
kvenkynsframbjóðanda en ekki persónuna. Sú
staðreynd að svo margir tali á þessum nótum
ítrekar að áfram er litið á karla sem „normið“, ein-
stakling eða persónu, en konan er fyrst og fremst
kyn og um leið hið óæðra kyn. Þetta er einmitt það
sem ég og fleiri viljum ekki láta bjóða okkur. Þess
vegna stöndum við í þessari baráttu.“
Fleiri karlmenn til liðs við femínistahreyfinguna
Gísli Hrafn telur mikilvægt að fá fleiri karlmenn
til liðs við femínistahreyfinguna. „Við þurfum að
geta haft áhrif á aðra karlmenn og vera fyrir-
myndir, ekki síst fyrir unga menn, til að reyna að
breyta hugarfarinu. Ég er mjög bjartsýnn á að
þessi vakning sem orðið hefur muni hafa áhrif. Á
póstlistanum eru yfir 500 manns og fjölmiðlar
hafa verið duglegir við að greina frá honum og
nýja félaginu. Við þurfum að vera stolt af því að
vera femínistar og þá tekst okkur vonandi að
breyta hugarfarinu. Ég veit að það gerist ekki
strax, en hægt og sígandi.“
Allir hljóta að
vera femínistar
inn við beinið