Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 B 13
ÞEGAR Edna Mikaelsdóttir var tíu ára fékk hún
stundum að vera inni með vinum elsta bróður
síns, hippum með langt hár og fléttur. Hún
greiddi á þeim hárið, hlustaði á þá spila á bongó
og ræða náttúrufræði, jóga, hugleiðslu, tónlist og
fleira. Tólf ára fór hún í fyrsta skipti í hugleiðslu.
Sama ár fékk hún að fara á hátíðina í Saltvík
gegn því að vinkona elsta bróðurins gætti henn-
ar. Fimmtán ára sótti hún hippastaðinn Tjarnar-
búð, vann í bakaríinu á Hótel Vík og bjó þar líka.
Átján ára fór hún til Svíþjóðar með vinkonu sinni.
Þær einsettu sér að vinna sér fyrir mótorhjóli og
aka á því til Indlands. Það var á leiðinni til Sví-
þjóðar sem Edna kom til Kristjaníu í fyrsta skipti.
Það var árið 1976.
– Kristjanía var alveg eins og mig hafði dreymt
um, segir hún brosandi.
Lifðu á loftinu
Eins og nærri má geta voru hugsjónir hippa-
tímabilsins ofarlega í huga þessarar ungu stúlku
og hin nána samvist við fallega náttúruna í
Kristjaníu höfðaði til hennar. En förinni var heitið
til Svíþjóðar. Þar settust vinkonurnar að í Haga,
ævagömlum bæ við Gautaborg, byggðum af
efnafólki og sum húsin allt frá 15. öld. Þar var
stemningin keimlík, sömu hugsjónir haldnar í
heiðri, og hipparnir lifðu á loftinu, – þeir seldu
gamla antíkmuni sem þeir fundu á loftum gömlu
húsanna. Mörgum árum síðar ákváðu sænsk yf-
irvöld að hreinsa til í Haga, ekki ólíkt því sem nú
stendur til í Kristjaníu.
– Þetta var einhvers konar samfélagstilraun,
að herða lögreglueftirlit, rífa húsin og reka fólk í
burtu, segir Edna. Það voru bókstaflega
sprengdar heilu húsaraðirnar í loft upp. Hvert
sem maður fór var spurt um skilríki. Ef fjórir
stóðu í hnapp var hópurinn leystur upp. Áfengi
hvarf úr búðunum og ef áfengi sást á fólki var
það stöðvað af lögreglunni. Fyrir vikið hætti
unga fólkið í hassi og fór yfir í harðari efni, eins
og amfetamín. Og ýmsar sælkerabúðir, s.s. kjöt-
og ostabúðir, hurfu alveg úr Gautaborg. Mannlífið
varð dauft og einlitt. Mikið af fólki dó upp úr
þessu – eins og það hryndi með húsunum. Þegar
aðgerðirnar hófust ofbauð mér alveg og ég flutti
til Kristjaníu.
Skúr án vatns og klósetts
Edna flutti til Kristjaníu fyrir jól 1985. Þá hafði
hún oft farið þangað í heimsókn, þá yfirleitt á
sumrin. Fyrsta árið bjó hún í steinhúsi, gesta-
herbergi í gömlum herskála. Hún hafði selt bú-
slóðina, antík sem hún hafði viðað að sér í Haga,
og í farteskinu var aðeins eitt gólfteppi, spegill,
málverk og föt í bakpoka. Eftir ár varð hún sér
úti um skúrvagn og bjó þar í þrettán ár.
– Skúrvagninn var án rafmagns, vatns og kló-
setts, segir hún og brosir. Vagninn var lýstur með
kertaljósum og það var ekkert sjónvarp. Ég átti
þó útvarp með batteríum síðustu árin. Á þeim
árum voru margir skúrvagnar í Kristjaníu þannig,
en þeir sem eftir eru eru eiginlega allir með raf-
magni.
Íslendingar vinnusamir
Fyrir sjö árum varð Edna ófrísk af Evu dóttur
sinni, og þá vildi hún skipta vagninum út fyrir
annan betri íverustað.
– Ég leitaði víða en fann hvergi nógu góðan
vagn. En ég rakst á auglýsingu á bjálkahúsi á 37
þúsund danskar krónur. Við fórum upp í sveit til
að skoða húsið og ég var óskaplega hrifin. Á
meðan ég átti skúrvagninn borðaði ég úti, vann
úti og kom aðeins heim til að sofa. Þetta þýddi
hins vegar að ég gat farið að njóta þess að vera
heima hjá mér.
Þegar Edna flutti til Kristjaníu var þar mikið af
Íslendingum, þar á meðal vinkonur sem útveg-
uðu henni vinnu. Enda segir hún að Íslending-
arnir hafi alltaf verið vinnusamir og getið sér
gott orð fyrir það. Hún vann fyrst á veitingastað,
síðan í bakaríi, sem var fínt þó hún segist ekki
hafa smakkað á öllum kökunum, og loks yfirtók
hún ásamt þremur konum flóamarkað sem var
starfræktur um helgar. Á virkum dögum vann
hún í þvottahúsinu.
– Þangað kom fólk með fulla poka af þvotti,
sem voru vigtaðir, fötin þvegin, þurrkuð og brotin
saman. Stundum blöskraði manni þegar stúlk-
urnar komu með 30 gallabuxur og 100 nær-
buxur. Við urðum stundum að senda fólk heim
með nokkra af pokunum, því við önnuðum ekki
eftirspurn.
Óttast ekki breytingar
Elstu Kristjaníubúarnir tóku Ednu opnum örm-
um og urðu vinir hennar, en hún segir að fáir séu
eftir á lífi af þeim. Þannig varð hún hluti af sam-
félaginu í Kristjaníu og fór raunar sárasjaldan út
fyrir fríríkið fyrstu árin. Hún segist ekki óttast að
Kristjanía verði leyst upp, þó hún sé vantrúuð á
það.
– Sumir hræðast það, en ég hef áður flutt land
úr landi og alltaf komið niður á fótunum. Ég
myndi bara flytja eitthvert annað, t.d. slást í lið
með Regnbogafólkinu.
Henni er hins vegar ósárt um Pusherstreet.
– Ég veit ekki hvað verður um hasssöluna og
mér stendur á sama. Ég hætti í hassinu fyrir átta
árum, nennti því ekki lengur. Kristjanía hefur
breyst alveg rosalega mikið að því leyti. Hér var
líf 24 tíma á sólarhring þegar fólk flutti hingað
fyrst, en nú er orðið svo mikið af eldra fólki sem
hefur stofnað fjölskyldur og vill lifa í friði og ró, –
ekki alltaf vera að berjast. Nú hef ég búið hérna í
átján ár. Ég flutti hingað 28 ára og er orðin 45.
Ég á tvö börn til að hugsa um, Evu, sem er sex
Maður getur vart annað en hlegið
Horft úr eldhúsinu hjá Ednu Mikaelsdóttur út á vatnið.
verugrundvellinum undan okkur þegar mönnum
dettur í hug. Yfirvöld eru alltaf að breyta regl-
unum og maður veit aldrei hvar maður stendur.
Hverju skyldu þau taka upp á næst? Kristjan-
íubúar hafa reynt samvinnu og verið fúsir til
samninga, en allt virðist það hafa verið blekking.
Það kemur bara ungt fólk á þing, sem var ekki
einu sinni fætt þegar fyrstu Kristjaníubúarnir
settust hér að, og það ætlar að stroka allt út.
Tökum slaginn
Vegna þess hversu framtíðin er óljós má
hvergi byggja eða stækka húsin í Kristjaníu, að
sögn Ednu, og íbúunum fjölgar því lítið.
– Það má ekki einu sinni reisa brenniskúr. Ég
hef staðið í ótrúlegu stappi vegna hússins sem
ég reisti fyrir fjórum árum. Þó stendur það þar
sem skúrvagninn stóð áður. Það hafa aldrei verið
settar ákveðnar reglur um hvernig skipta mætti
gömlu í nýtt. Og ég hafði fengið álit hjá arkitekti,
sem taldi ekki mikinn mun á stoðum og hjólum.
Þannig er allt orðið í Kristjaníu – það má ekki
skipta um lit á húsum án þess að allt fari í upp-
nám. Þetta er farið að ganga svo langt að maður
getur vart annað en hlegið. Enda hafa Kristjan-
íubúar komið málinu í hendur lögfræðinga, sem
ætla að taka slaginn gegn yfirvöldum. Einhvern
rétt hljótum við að hafa eftir að hafa búið hér í
rúma þrjá áratugi. Það er ekki eins og við tökum
enga ábyrgð. Við höldum húsunum í lagi, borg-
um reikninga, gerum ný þök, höldum umhverfinu
við, önnumst garðyrkju og sorphirðu, rekum tvö
barnaheimili og dagheimili, læknamiðstöð og
fleira og fleira. Þetta litla þjóðfélag hefur verið að
byggjast upp í 32 ár. Pusherstreet er bara í einu
horninu – og passar sig sjálft.
Litlu stúlkurnar hennar Ednu leika sér með
vinkonu sinni í balabaði í garðinum. Húsið
stendur á gróðursælum reit við vatnið.
ára, og Ástu, sem er þriggja ára. Og Sarí, elsta
dóttir mín, er 25 ára og á tvö börn. Mér finnst
ekkert sjálfsagt að hægt sé að kippa til-
að teknar séu myndir. Ef menn freistast til þess
hika sölumennirnir ekki við að rífa filmuna úr
vélinni. Þessi „félagslega tilraun“ hefur verið í
gangi í þrjá áratugi. Ef til vill er hún að renna
sitt skeið.
Sögur frá Kristjaníu
Í allri umræðunni um hasssöluna í Kristjaníu
má þó ekki gleymast að síðustu þrjá áratugi hef-
ur þrátt fyrir allt myndast nokkuð heilsteypt
samfélag og heilu fjölskyldurnar skotið rótum,
oft með ærnum tilkostnaði. Þar á meðal eru fjöl-
skyldur með þremur kynslóðum, þar sem tvær
yngri kynslóðirnar hafa alið allan sinn aldur í
Kristjaníu. Þetta gerðist með leyfi yfirvalda og
þau standa frammi fyrir spurningunni um hvort
kasta eigi fjölskyldunum á götuna.
Menningin er einstök – um það verður ekki
deilt. Póstur til allra íbúanna sendist á sama
heimilisfang, Bådsmannsstræde Kaserne 43,
1470, Kbh. K. Baðhúsið er sameiginlegt fyrir
karla og konur. Fjölskyldur fara þangað á
Kristjaníuhjólunum sínum, allt upp í þrjú börn-
in í kassanum framan á hjólunum. Í heilsuhús-
inu fæst fótanudd fyrir 300 ísl. krónur og skórn-
ir eru pússaðir á meðan. Listaverk eru sköpuð
úr járni í kvennasmiðjunni. Og í næsta húsi eru
gamlir ofnar gerðir upp á listilegan hátt. Þegar
Kristjaníubúi er jarðsunginn er blómum fleytt
út á vatnið og íbúarnir fjölmenna í Frelsiskirkj-
una. Þegar „djasspabbinn“ Jens Bloch lést
mættu 1.300 manns í Frelsiskirkjuna við Prins-
essugötu og haldnir voru tónleikar í Kristjaníu
frá því í býtið til 6 morguninn eftir. Jes Harpsø
stóð á sviðinu og söng í tíu tíma. Þannig eru sög-
urnar endalausar sem sagðar eru af þessu litla
samfélagi. Þær eru enn að verða til. Og verða
sagðar áfram þó að Kristjanía líði undir lok.
Morgunblaðið/Pétur Blöndal
Tónlistarmenn taka lagið á brúnni. Kristjaníubúar notuðu Baðhúsið mikið áður fyrr, en nú eru flestir komnir með baðaðstöðu heima.
Minnisvarði um „djasspabbann“ Jens Bloch. Hann lést þegar húsið hans sprakk vegna gasleka. pebl@mbl.is