Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 4

4 B SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MIKIL er gæfa þessfólks sem tekst aðsnúa óláni sínu upp ísitt mesta lán – umþetta er ég að hugsa
meðan ég hlusta á Ronald D. Davis
tala um Davis-kerfið sem hann fann
upp gegn lesblindu og þróaði síðan
ásamt ýmsum sérfræðingum. Það
kom ekki til af góðu að hann hóf þetta
starf, það var neyðin sem knúði hann
til þess.
„Læknunum leist þannig á mig í
frumbernsku að ég væri alvarlega
einhverfur. Slík börn voru þá kölluð
„Kanners-börn“ eftir dr. Leo Kanner
sem fyrstu greindi einhverfu upp úr
1940. Læknar sögðu móður minni að
ég væri ekki líklegur til þess að geta
lært neitt sem ekki væri hægt að
kenna simpansa, heldur ekki að tala
og einnig að ég myndi ekki verða
gamall, Kanners-börn yrðu sjaldnast
eldri en 30 ára,“ segir Ron Davis.
„Ég var mjög einkennilegt barn,
þoldi m.a. svo illa snertingu að móðir
mín gat varla haldið á mér. Fjöl-
skylda mín lærði að það þýddi ekkert
að snerta mig, þá öskraði ég tímunum
saman.
Þegar ég fæddist 8. ágúst 1942
bjuggu foreldrar mínir í Salt Lake
City í Utah en faðir minn var þá kom-
inn í herþjónustu. Þegar hann kom
heim komst hann að því, sér til furðu,
að hann ætti þriggja ára vangefinn
son. Undrun hans snerist þó fljótlega
upp í skömm og síðan hatur. Hann
skammaðist sín fyrir að vera faðir
slíks drengs og skammaðist sín líka
fyrir að skammast sín fyrir mig. Fað-
ir minn var vélvirki, hann varð síðar
verkstjóri á sínum vinnustað og enn
síðar varð hann deildarstjóri þar.
Hann var af mormónaættum en ég
varð ekki mormóni, þótt nærri lægi,
vegna þess að móðir mín var ekki
mormóni. Hún var af þýskumælandi
foreldrum og það var töluð jafnt
enska og þýska á heimilinu, en ég
lærði hvorugt málið. Ég lærði ekki að
tala í setningum fyrr en ég var 17
ára,“ segir Ron.
Átti erfiða æsku
Mig setur hljóða nokkra stund.
„Hvernig æsku áttir þú þá,“ segi
ég.
„Erfiða, nema hvað mamma var
minn góði engill. Þegar ég komst á
skólaaldur tók hún alveg fyrir að ég
yrði settur á stofnun eins og skóla-
yfirvöld lögðu til og faðir minn vildi
endilega. „Hann er kannski seinn en
hann á rétt á skólagöngu og þið verðið
að taka hann,“ sagði mamma við
skólayfirvöldin og við það sat. Ég fór í
skóla þar sem við bjuggum, í litlu
þorpi um 60 til 80 kílómetra frá Salt
Lake City, en skemmtileg var sú
skólavist ekki. Ég var látinn vera í
einu horninu og snúa andlitinu inn í
hornið og hafa vasklút á höfðinu,
sennilega til þess að ég hreyfði mig
síður eða hlypist á brott. Ef klúturinn
datt þá var mér refsað með barsmíð-
um.
Ég var svo sem ekki óvanur refs-
ingum. Faðir minn var mjög refsi-
glaður við mig. Hann barði mig jafn-
vel mörgum sinnum á dag, enda varð
mér margt á sem ástæða þótti til að
refsa börnum fyrir í mínu umhverfi,
raunar var ég heppinn – hefði ég
fæðst 50 árum fyrr hefði ég verið bor-
inn út.
Ég lenti í miklum útistöðum því ég
þoldi ekki minnstu snertingu þá ærð-
ist ég, sló og beit jafnvel frá mér. Þeg-
ar ég sló eða beit önnur börn eða
gerði eitthvað annað af mér þá barði
pabbi mig. Ég beinbrotnaði iðulega
við þessar refsingar allar, þegar ég
var skoðaður síðar komu í ljós 36
gömul og gróin beinbrot. Ég var líka
oft með glóðarauga og það blæddi úr
eyrunum á mér eftir höfuðhögg.
Vegna þessarar refsinga allra hataði
ég föður minn og hann mig sem fyrr
sagði. Fyrsta tilfinningin sem ég man
var hatur.
En þrátt fyrir allt þetta var fram-
ferði föður míns ekki ólöglegt, heldur
það sem tíðkaðist á þessum tíma á
þessum stað. Honum bar að aga mig
fyrir brot og þetta var uppeldisað-
ferðin. Bræður mína hirti hann líka –
en miklum mun sjaldnar en mig og
vægar, enda voru þeir ekki einhverfir.
Man ekki eftir fyrstu
níu árum ævinnar
Ég er miðjubarn, á tvo bræður,
eldri og yngri, þeir voru báðir látnir
líta eftir mér og voru verulega þreytt-
ir á mér. Ég finn stundum til sektar
þegar ég hitti þá og hugsa til þeirra
erfiðleika sem það er fjölskyldu að
hafa slíkan einstakling sem ég var
innan sinna vébanda. Vegna þess
hvernig ég var fékk ég fátt eitt af því
sem þeir fengu, svo sem armbandsúr
og vasahníf. Mér þótt þetta mjög leitt
og reyndi að búa mér til þessa hluti úr
leir eða leðju, en þeir duttu fljótt í
sundur. Ég tók einu sinni vasahníf
bróður míns og skar í vísifingur minn,
svo illa að bróðir minn hljóp til
mömmu og sagði að ég hefði skorið
fingurinn af mér. Vegna þessa fékk
ég ekki leyfi til að stunda listgreinar
eins og útskurð eða teikningu. Mér
var ekki trúað fyrir verkfærunum.
Raunar á ég ekki margar endur-
minningar frá æsku minni. Fyrstu níu
árunum man ég ekkert eftir en frá níu
ára til 12 ára á ég fáein minningaleift-
ur. Ég fór ekki að muna samfellt eftir
mér fyrr en eftir 12 ára aldur.
Níu til 12 ára tók ég út þroska sem
venjuleg börn taka út frá fæðingu til
tveggja ára. Á árunum 12 til 15 ára
tók ég svo aftur út þroska tveggja til
fjögurra ára barna og þannig gekk
það. Ég vissi t.d. ekki að fólk gæti log-
ið fyrr en ég var tvítugur. Enginn veit
af hverju ég var svona, enginn læknir
hefur enn getað skýrt það fyrir mér.
Ég stundaði og studdi um tíma rann-
sóknir á einhverfu og tel að mínar
rannsóknir séu miklu lengra á veg
komnar en aðrar rannsóknir á því
efni. Þetta starf lagði ég á hilluna þeg-
ar Davis-lesblindu kerfið komst á
skrið hjá mér en hef hug á að taka það
upp síðar. Ég var forríkur á þeim
tíma sem ég byrjaði á þessum rann-
sóknum og sem betur fer skiluðu þær
árangri áður en ég varð uppiskroppa
með fé.
Ég veit að mamma reyndi mikið til
þess að fá mig til að þekkja stafina
þegar ég var lítill, hún kunni þýskan
söng um stafina og reyndi víst nær
daglega um tíma að fá mig til að læra
að syngja hann, en það gekk ekki.
Ég lærði að mynda nokkur hljóð en
ég gat ekki talað neitt fyrr en um 12
ára aldur og ekki talað í setningum
fyrr en ég varð 17 ára gamall, þegar
mér var kennt það.
Það var heldur ekki mikið reynt til
þess að hjálpa mér í skólanum. Það
var gengið út frá því að ég væri van-
gefinn.
Ég fór ekki í raunverulegt greind-
arpróf fyrr en ég var 17 ára og þá
kom í ljós að ég hafði háa greindar-
vísitölu, 137 stig (meðalgreindur mað-
ur hefur greindarvísitöluna 100 til
110, simpansar hafa greindarvísitöl-
una 60). Við þessa niðurstöðu gerðu
menn sér grein fyrir að þeim hefðu
orðið á mistök og var ég settur í sér-
stakan skóla þar sem reynt var að
kenna mér að tala.
Þú verður að tala sjálfur
Það var kona sem kenndi mér að
tala, mér finnst hún hafa með því
bjargað lífi mínu. Ég strauk þó úr tal-
kennslunni tvisvar, mér fannst hún
svo erfið. Í fyrra skiptið var ég burtu í
mánuð en kom til baka, af því mig
langaði svo innilega að læra að tala. Í
seinna skiptið strauk ég þegar ég átti
að tala við sjálfan mig fyrir framan
spegil. Það þótti mér afar erfitt við-
fangsefni og stökk út. Talkennarinn
reyndi þá að stoppa mig svo ég ýtti
við henni og hún datt, meiddist á
handlegg og var með hann í fatla þeg-
ar ég kom aftur – þá skammaðist ég
mín sárlega.
Þessi kona sagði við mig það sem
skipti sköpum fyrir mig. Hún sagði:
„Ég get kennt þér hvernig á að fara
að, en þú verður sjálfur að tala. Ég
get ekki talað fyrir þig.“ Þegar ég
loks áttaði mig hvað gera skyldi þá
var ég aðeins tvo daga að komast upp
á lagið með að tala í setningum. Svo
talaði ég og talaði og þurfti ekki að-
stoð frá talkennaranum framar.
Eigi að síður er öll hugsun mín
ennþá í myndum en ekki í talmáli. Ef
ég á í vandræðum eða þarf að leysa úr
málum þá fer ég afsíðis og tala og tala
við sjálfan mig upphátt, ég get ekki
hugsað í orðum þegjandi.
Á árabilinu frá 17 ára til 27 ára tók
ég milli 200 og 300 greindarpróf og
fékk hátt á þeim – mishátt þó, það er
nefnilega hægt að læra á greindar-
próf og einnig fer árangurinn svolítið
eftir því hvernig maður er fyrir kall-
aður.
Hefur sérgáfu á sviði
stærðfræði og tónlistar
Frá því ég man fyrst eftir mér
hafði ég sterklega á tilfinningunni að
ég væri öðruvísi en annað fólk, ég
hugsaði sem fyrr sagði eingöngu í
myndum en ekki orðum. Ég hafði
hins vegar sérgáfu hvað snertir tölur
og einnig tónlist. Stærðfræði er í mín-
um augum yndislegust af öllu, svo
einföld og falleg. Ég var dæmi um
einhverfan einstakling með „snilli-
gáfu“.
Ég varð sjálfmenntaður verkfræð-
ingur og fékk leyfi til að starfa sem
slíkur án þess að hafa nokkurn tím-
ann farið í háskóla. Ef ég hefði átt að
læra verkfræði í háskóla þá væri ég
þar enn. Ég veitti forstöðu mörgum
verkfræðideildum ýmissa opinberra
stofnana á sviði hernaðartækni.
Þegar ég lærði að tala í setningum
17 ára var jafnframt reynt að kenna
mér að lesa en það reynist þá lífsins
ómögulegt. Þegar þarna var komið
sögu hafði ég fengið þá hugmynd um
sjálfan mig að ég væri ekki raunveru-
leg manneskja, heldur eitthvað
ómerkilegra, en ég tók meðvitaða
ákvörðun um að látast vera eðlilegur,
gera mitt besta í þeim efnum. Það var
æðsta ósk mín þá; að vera eðlilegur.
Með þessu fyrsta greindarprófi fór ég
úr því að vera minna, upp í það að
vera meira, en venjulegur maður, frá
því að vera örviti upp í það að vera
gæddur afburðagreind.
Ég er þó hinn sami í raun, ég er
einfaldrar gerðar, hugsa einfaldar
hugsanir – hef að vísu stálminni sem
hefur þó látið undan síga með aldr-
inum.
Þegar ég var 18 ára og mér hafði
ekki tekist að læra að lesa sögðu
læknar mér að ég hefði verið tekinn
með töngum í fæðingu og sá hluti
heilans sem stjórnar lestri hefði skað-
ast. Þessu var auðvelt að trúa þar sem
ég hafði lagt hart að mér við lestr-
arnámið en án árangurs. Ég lærði
ekki að lesa fyrr en ég var orðinn 37
ára gamall. Fyrst gekk það nám sem
fyrr ekki neitt en svo fór ég að þróa
með mér aðferð sem í dag er Davis-
kerfið, þ.e. að móta tákn fyrir stafi og
tengja táknið við þá. Ég var afskap-
lega lengi að lesa þegar ég loks komst
upp á lagið við það – fékk oft höf-
uðverk og þurfti að hætta, en tók svo
til aftur. Það sem venjuleg manneskja
les á innan við fimm mínútum las ég á
klukkutíma. Fyrsta bókin sem ég las
var Art of War og það tók mig 12 ár
að lesa hana og ég varð fyrir miklum
vonbrigðum, mér þótti hún ekki
skemmtileg.
Næstu bók las ég á einu ári, hún
var skemmileg enda var þetta vís-
indaskáldsaga, þá lét ég mig hafa að
lesa þrátt fyrir höfuðverkinn.
Það var mér mikill léttir að vera
loksins orðinn læs, því það var mér af-
skaplega erfitt að vera ólæs þótt ég
hefði eigi að síður getað unnið fyrir
mér á ýmsan hátt.
Eftir að ég fann upp Davis-kerfið
hef ég getað lesið eina bók á dag. Ég
losnaði líka við minnimáttarkenndina
þegar ég lærði að lesa. Eftir að ég
varð læs hefur mér fundist ég eins og
annað fólk. Ég átti það til að hætta að
tala við vini mína ef mig grunaði að
þeim fyndist ég eitthvað öðruvísi en
fólk er flest. Þetta geri ég ekki lengur
og það er líka löngu að baki að ég þoli
ekki að vera snertur. Nú get ég faðm-
að fólk að mér.
Verkfræðin er runnin
mér í merg og bein
Áður en ég varð „snillingur“ vann
ég ýmis verkamannastörf, m.a. við
járnbrautir og sem námuverkamað-
ur. Það var gaman, þar fékk ég að
sprengja dínamítsprengjur – ég sem
ekki fékk einu sinni að eiga vasahníf á
mínum yngri árum. En eftir að ég var
úrskurðaður með sérgáfu þá fékk ég
störf sem verkfræðingur, mikill
skortur var á þeim á þessum tíma.
Þeir sem höfðu hæfileika og þekkingu
fengu opinbert leyfi til að starfa sem
slíkir. Ég gat lært þetta fag af teikn-
ingum, ef allt var lagt myndrænt fyrir
mig þá var þetta ekkert mál. Mér er
verkfræðin runnin í merg og bein. Ég
varð fljótt vellríkur af verkfræðistörf-
um.
Sonur Rons lærði að
lesa 3 ára af sjálfum sér
Ég gifti mig kornungur fyrstu kon-
unni minni en það hjónaband var gert
ógilt fyrir tilstuðlan foreldra hennar.
Nokkru síðar gifti ég mig aftur, afar
vel greindri konu sem varð síðar
framkvæmdastjóri tryggingarfélags.
Með henni átti ég tvo syni. Annar
þeirra er með væga lesblindu. Hinn
lærði að lesa þriggja ára gamall af
sjálfum sér. Hann lá á gólfinu og las
fyrir litla bróður sinn teiknimynda-
sögur úr dagblaði. Konan mín bað
mig að sækja myndavél til þess að
mynda þessi litlu krútt. Svo rann upp
fyrir henni að drengurinn væri að
lesa, hún trúði þessu varla og fór að
láta hann lesa framan á dagblaðið.
Orðið sem hann staldraði við og sagð-
ist ekki skilja var „economic“. Þetta
var hápunktur gleðinnar í uppeldi
drengjanna hjá konunni minni en hjá
mér varð þetta algjör martröð. Ég
var ekki sjálfur orðinn læs þegar
þetta var og konan mín vissi það ekki.
Mamma var
minn góði engill
Einhverfa og lesblinda mótuðu æsku og upp-
vaxtarár Ron Davis verkfræðings, sem er höfundar
Davis-kerfisins gegn lesblindu. Hann segir hér
Guðrúnu Guðlaugsdóttur frá lífi sínu og barátt-
unni við að læra að tala og lesa og verða „eðlileg-
ur“ maður, eins og hann orðar það.
Morgunblaðið/Arnaldur
Ron Davis með leirtákn, námstæki lesblindra.