Morgunblaðið - 17.08.2003, Blaðsíða 12

12 B SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þetta var bara þak þegar ég flutti hingað, en nú
er þetta íbúð. Samt á ég bara afnotaréttinn, seg-
ir hann daufur.
Harkan fer vaxandi
Á jarðhæðinni rekur hann Café Oasen og
helstu viðskiptavinirnir eru sölumennirnir við
Pusherstreet. Í hillunni yfir afgreiðsluborðinu
er morgunkorn og írskt viskí. En kaffið er vin-
sælast. Jes segist óttast um framtíð Kristjaníu.
Samningaviðræður séu í gangi við varnar-
málaráðuneytið og niðurstöðu sé að vænta á
næsta ári. Á sama tíma fari harkan vaxandi sem
lögreglan beiti; hingað til hafi hún þó að mestu
verið fyrir utan hliðið í Prinsessugötu, þar sem
leitað sé á gangandi vegfarendum og bílar
stöðvaðir. Einu sinni til tvisvar í mánuði geri
lögreglan áhlaup inn fyrir hliðið.
– Þá ryðjast inn tugir lögreglumanna; sölu-
mennirnir hlaupa niður götuna og skilja allt eft-
ir. Hættan er aldrei meiri í Kristjaníu heldur en
þegar lögreglan ryðst inn, því þá getur komið til
átaka. Oft eru saklausar manneskjur hand-
teknar. En alla jafna er Kristjanía mjög örugg-
ur staður og næstum engir þjófnaðir. Ef ein-
hver dirfist að stela í Pusherstreet, segir hann
grafalvarlegur. Bamm, Bamm, hann er barinn,
jafnvel klæddur úr fötunum og öllu rænt af hon-
um, og svo er honum kastað út um hliðið.
Gömul saga og ný
Jes segist ekki trúa því að íbúar Kristjaníu
verði reknir þaðan og aðspurður hversu lengi
hann ætli að búa þar, svarar hann:
– Til æviloka.
Þetta svar verður að teljast nokkur bjartsýni.
Þótt hann lýsi þessari skoðun sinni hefur lengi
staðið styr um sjálftöku hóps utangarðsfólks og
hippa á gömlu herbúðunum við Prinsessugötu,
sem hófst árið 1971. Þó að íbúunum hafi tekist
að koma skikki á þetta þúsund manna samfélag
með því að kjósa „borgarstjórn“ og koma á fót
lágmarks þjónustu, s.s. barnaheimilum og
vöggustofu, matvörubúð, grænmetisbúð, bað-
húsi, heilsuhúsi, verkstæði og mörgu fleira, þá
eru margir ósáttir við tilvist fríríkisins.
Þau sjónarmið hafa m.a. verið uppi að það
verði að framfylgja lögum hér eins og annars
staðar í Danmörku og stöðva hasssölu í Pusher-
street. Þá er Kristjanía risastórt landsvæði,
gróðursælt og fallegt, í hjarta Kaupmannahafn-
ar og margir hafa viljað finna betri not fyrir það
en að gefa það „fáeinum“ hippum. Til dæmis er
bent á að þetta sé eitt verðmætasta byggingar-
land í Danmörku. Ríkisstjórnin hefur markað
þá stefnu að Kristjanía eigi að verða hluti af
Kristjánshöfn og til afnota fyrir alla Kaup-
mannahafnarbúa.
Aðgerðir á næsta leiti
Fram kom í dönskum fjölmiðlum fyrir
skemmstu að lögreglan fyrirhugar meiriháttar
aðgerðir í Kristjaníu og hyggst uppræta sölu
fíkniefna í eitt skipti fyrir öll. Aðgerðirnar eru
sagðar verða umfangsmiklar og að fjölmennt
lögreglulið eigi eftir að taka þátt í þeim. Ráð-
gert er að slá hring um svæðið umleikis Pusher-
street þegar af aðgerðunum verður, enda búist
við því að nokkur fjöldi mótmælenda og óróa-
seggja mæti á staðinn til að mótmæla. Lög-
reglan hefur ekki gefið upp hvenær ráðist verði
í aðgerðirnar, einungis að þær séu á næsta leiti.
Þessar aðgerðir gætu orðið reiðarslag fyrir
Kristjaníu. Ekki vegna þess að Kristjaníubúar
séu svo háðir hassverslun, heldur vegna þess að
fjölmargir ferðamenn leggja leið sína í Kristj-
aníu fyrst og fremst til að skoða þessa alræmdu
götu, – Pusherstreet. Aðdráttaraflið verður
minna ef þar verða aðeins tugir lögreglumanna,
gráir fyrir járnum. Kristjanía hefur verið annar
fjölsóttasti ferðamannastaður í Danmörku á eft-
ir tívolíinu. Verksmiðjur, verslanirnar og lista-
smiðjur reiða sig á aðsókn ferðamanna. Ef hass-
salan verður upprætt gæti það því haft
víðtækari afleiðingar fyrir þetta litla samfélag,
en blasir við í fyrstu.
Vilja byggja húsin sjálf
Víst er að margir Danir standa með Kristjan-
íubúum. Í símakönnunum og kosningum meðal
Kaupmannahafnarbúa hefur Kristjanía jafnan
fengið stuðning rúms meirihluta. Margvísleg
rök liggja að baki því. Sumir vilja halda hasssöl-
unni á afmörkuðu svæði. Kaupmannahafnar-
búar, einkum í hverfunum í grennd við Kristj-
aníu, meta þessa útivistarperlu mikils, enda
yndislegir göngustígar meðfram vatninu og
húsin hvert öðru skrautlegra. Margir Kristjan-
íubúar ala nefnilega með sér þann sérkennilega
draum að reisa sitt hús sjálfir, spýtu fyrir spýtu,
jafnvel fólk sem aldrei hefur neglt nagla í spýtu.
Sumir Kaupmannahafnarbúar óttast að ráðist
verði í stórtækar byggingarframkvæmdir á
þessu græna svæði, sem myndi rýra gildi þess.
Og ef til vill er ein helsta ástæðan fyrir stuðn-
ingi Dana við Kristjaníu sú að þeim líður eins og
þeir séu pínulítið frjálslyndari en nágrannaþjóð-
irnar af einni saman tilvist Kristjaníu.
Vaktmenn við inngangsleiðir
Nú skipuleggur lögreglan innreið sína í
Kristjaníu og nefnd á vegum ríkisstjórnarinnar
smíðar framtíðarskipulag svæðisins, reyndar í
samráði við Kristjaníubúa, þar sem ákveðið
verður hvaða hús fái að standa og hver verði rif-
in. Á sama tíma er unnið að skipulagningu
stuðningshátíðar fyrir Kristjaníu og mótmæla-
fundum gegn áætlunum ríkisstjórnarinnar. Ef-
laust verður því mikið um herlegheit í Kristjan-
íu 30. ágúst. Einnig eru undirskriftasafnanir í
gangi til stuðnings fríríkinu.
Hasssalan heldur áfram. Sölubásar standa í
röðum í Pusherstreet með hassútstillingar.
Hassið fyrir allra augum. Vaktmenn sitjandi á
reiðhjólum gæta allra helstu leiða að Pusher-
street. Ekki ólíkt því sem tíðkaðist í gömlu her-
búðunum. Þeir eru með símann í hendinni og
fingurinn á takkanum. En jafnframt reiðubúnir
að stíga hjólfákinn í skyndingu ef lögreglan hef-
ur innreið sína. Hvarvetna eru skilti sem banna
Morgunblaðið/Pétur Blöndal
Krakkar í galsafullum leik við einn af leikskólunum í Kristjaníu.
Póstkassi Kristjaníubúa, sem nota sín eigin frí-
merki ef pósturinn fer ekki út fyrir svæðið.
ÞAU eru ófá kaffihúsin við Strikið og allt um
kring. Fólk sötrar kaffi; svelgir það í sig ef það
er að flýta sér. Það verður að fá kaffið sitt. En
Bergur Thorberg finnur önnur not fyrir kaffið.
Hann notar kaffi í myndir sem hann selur á
kvöldin á Strikinu; dregur upp skissur af mann-
lífinu með lekandi útlínum og Eydís Ólafsdóttir,
kona hans, málar í myndirnar.
Myndir úr kaffi
– Ég hef málað í 25 ár, jafnvel lengur, segir
hann. Fyrsta kaffimyndin varð til fyrir 15 árum.
Ég teikna á hverjum degi. Eins og píanóleik-
arinn sem æfir sig á tónstiganum. Svo gerðist
það að ég hellti kaffi á borðið og heillaðist af
litabrigðunum. Ég blandaði því saman við akr-
ýlolíu og prófaði að láta það leka. Þannig hafa
myndirnar þróast. Fólk hefur alltaf hrifist af
kaffimyndunum, en ég hef gert lítið af þeim.
Þetta eru fyrstu vinnuformin í nokkur ár; það
var eitthvað eftir og ég ákvað að klára það.
Mér líkar vel að vinna í seríum, yfirgefa þær og
byrja á þeirri næstu.
Bergur er ekki í Kaupmannahöfn í fyrsta
skipti. Hann var nefnilega einn af fyrstu íbúum
Kristjaníu.
Einn alfyrstu í Kristjaníu
Bergur flutti þangað eftir að hafa lokið
stúdentsprófi árið 1971 og bjó þar í tæpt ár.
– Ég fór utan með félögunum og fljótlega
barst okkur sú fregn að við gætum búið í
Kaupmannahöfn og þyrftum ekkert að greiða
fyrir það. Þetta var voðalega skemmtilegur
tími. Maður hjálpaði sér sjálfur og lifði pínulítið
á listinni. Það var ekki eins og við segðum okk-
ur til sveitar. Það var mikið pælt í tónlist. Og
reykt hass. Ég held við höfum svo sem ekki
beðið skaða af því – við komumst út úr því
flestir. En við drukkum aldrei brennivín eða
vorum til vandræða. Svo fór ég heim til Íslands
um vorið og þekki lítið til Kristjaníu eftir það.
– Samfélagið var impróvíserað, en við tók-
um það alvarlega. Við vildum spjara okkur.
Kristjanía var tímanna tákn. Þar gætum við lif-
að í miklu betra samlyndi við náttúruna. Það
skipti ekki máli hvernig við værum klædd. Við
vildum brjóta niður múra. Snýst ekki listin um
það – að trufla aðeins? Samfélagið gengur
eins og smurð vél; við verðum vélgeng ef við
stöldrum ekki aðeins við annað veifið og fáum
fram nýjar hliðar á tilverunni.
Innblástur í listinni
Til að byrja með bjó hann í litlu húsi með
kamínu og eldiviði, varð sér úti um ódýran fisk
og borðaði kartöflur, sem uxu víða villtar í
Kristjaníu. Fljótlega settist hann að í Ljónahús-
inu.
– Ég bjó þar í nokkra mánuði og það var
góður tími. Þarna giltu ákveðnar húsreglur. Við
sem komum þarna fyrst áttum miðhæðina al-
veg og réðum herbergjaskipan. Annars vorum
við sem fjölskylda og húshaldið nálægt komm-
únulífi, sameiginleg eldamennska, hjálpast að,
brallað. Þar var gestkvæmt og mikið af Íslend-
ingum og útlendingum. Oft voru gestirnir
inspírerandi, amerískir þjóðlagadansarar og
annað listafólk. Kynnin við þá voru mér dýr-
mæt, því þau færðu mér meira þor og kjark
sem listamanni.
– Stunduðuð þið frjálsar ástir?
– Það er ein goðsögnin og alveg furðuleg.
Það bar ekkert á því. Vantaði alveg. Ég lifði
nánast hreinlífi. Það voru engar frjálsar ástir
eða hipparómantík. Maður lokaði bara aug-
unum og hlustaði á Janis Joplin. Ef til vill var
ég í raun fyrir utan þessa veröld, því ég var að
skapa mína eigin. Ég var alltaf að spyrja um
sjálfan mig – svo hætti ég því og skildi að það
kom af sjálfu sér. Ég tilheyrði ekki því himin og
jarðar gleymda fólki, sem hlustaði á sýrupopp
og tók LSD. Þá var ég búinn að yfirgefa stað-
inn.
Jákvæður í garð Kristjaníu
Og lífið var ekki tekið alltof alvarlega, sem
sést á því hvernig Bergur fékk viðurnefnið
Hesturinn.
– Það kom þannig til að í göngutúr heyrðum
ég og Karl Júlíusson vinur minn færeyskan
kór syngja. Mér fannst það svo hugljúft og fínt
að ég fór að herma eftir hesti.
– Viltu varðveita Kristjaníu?
– Mér finnst ágætt að lofa þeim að leika sér
í þessu, segir hann. Ég er jákvæður í garð
Kristjaníu. Nú hefur verið ákveðið að stöðva
hasssöluna í Kristjaníu, en á sama tíma hef ég
heyrt að reynsla Hollendinga sé sú að frjáls
hasssala leiði til fækkunar glæpa á öllum svið-
um og að neytendur sterkra efna séu færri og
ekki eins ungir. Þessi stranga pólitík sem nú á
að taka upp í Danmörku hefur verið rekin í
Ósló og Stokkhólmi og ömurlegt að horfa upp
á það.
Á næsta ári heldur Bergur sýningu í Lissab-
on í Portúgal á kaffimyndum á stórum strigum
og segir að kaffimyndirnar hafi fallið vel í
kramið þar í landi. Tilgangurinn með dvölinni í
Kaupmannahöfn sé að vinna upp í sýninguna.
Og líka að njóta þess að selja kaffimyndir í
mannhafinu á Strikinu. – Í svarta hafinu.
Tókum samfélagið alvarlega
Bergur Thorberg á kaffihúsi í Fjólustræti.