Vísir - 22.11.1980, Side 2

Vísir - 22.11.1980, Side 2
2 Laugardagur 22. nóvember 1980 VÍSIR Tom Stoppard/ höfundur Nætur og dags# er einn þeirra ungu og efnilegu leikritahöfunda sem fram komu í Englandi fyrir rúmum áratug eöa svo — auk hans má nefna Simon Gray/ Alan Ayckbourn/ Christopher Hampton, David Hareo.fl. Fyrsta leik- rit Stoppards sem vakti veruiega athygli, Fallinn er Rósinkransog Gullinstjarna, fékk mikið lof og þótti mörgum sýnt að upp væri risinn nýr snillingur. Á eftir hafa svo fylgt verk eins og Stökkvararnir og Otúrsnúningar sem siður en svo hafa rýrt orðstir hans. Fólk flykkist á leikrit hans og hlær sig þar máttlaust, gagnrýnendur láta heillast af fílósóf ísk- um orðaleikjum, allir eru glaðir. Að tékka á Tékka Oröaleikir, eitt helsta einkenni Stoppards sem leikritaskálds er feikilegt vald hans á enskri tungu. ViB borö liggur aö hann geti látiö tungumáiiö stökkva hæö sina I fullum herklæöum, hringsnúast og dansa, allt eftir duttlungum sinum og ýmist til aö fá fólk til aö hlæja eöa til aö leggja einhvers konar áherslu á þaö heimspeki- legt ellegar listrænt atriöi sem hann veltir fyrir sér þá og þá stundina. Þrátt fyrir þetta er Tom Stoppard hreint ekki Englending- ur, hann er fæddur i Tékkóslóvaklu og uppalinn i Singapore, kom ekki til Englands fyrr en nær tiu ára gamall. Faöir hans, læknirinn Eugene Strauss- ler, fíuttist frá heimsborginni Zlin i Tékkóslóvakiu áriö 1938 en þá var Tom litli eins árs. Straussler fór meö fjölskylduna til Singa- pore en þaöan flýöi móöir Toms meö hann og bróöur hans til Ind- lands þegar Japanir nálguöust áriö 1941. Straussler varö eftir i borginni og fer ekki frekari sög- um af honum, hann mun hafa látist meöan á hernámi Japana stóö. Ekkjan gekk þvi undir lok striösins aö eiga breskan liösfor- ingja sem þjónaöi i Indlandi, sá hét Stoppard og var frá Miö-Eng- landi. í fyllingu timans tóku bæöi Tom og bróöir hans upp þetta Stoppard-nafn stjúpfööurins. Ungur setti Stoppard sér þaö markmiö aö veröa besti blaöa- maöur I heimi og aöeins 17 ára gamall komst hann á ritstjórn dagblaös I Bristol. A árunum 1960-63 var hann svo „free-lance” blaöamaöur I London en var þá hættur viö aö veröa besti blaöa- maöur i heimi og þess i staö far- inn aö reyna fyrir sér viö ritstörf. Hann byrjaöi rólega, skrifaöi nokkur útvarpsleikrit en fyrsta leikrit hans sem sýnt var á sviöi, Gönguferö á vatninu var frum- sýnt i Hamborg 1964. Tveimur ár- um siöar var frumsýnt I ofurlitiö styttri mynd i Edinborg verk sem hann kallaöi Fallinn er Rósin- kransog Gullinstjarna, þegar þaö vartekiötilsýningai'London áriö eftir og þá i upprunalegri mynd — þá var isinn brotinn. Hann varö viökunnur, virtur og vel metinn, fékk ýmis verölaun, lofsamlega gagnrýni og mikla aösókn. Fallinn er Rósinkrans og Gull- instjarna fjallar, eins og nafniö bendir til, um aukapersónurnar tvær i leikriti Shakespeares, Hamlet Danaprins: hirömennina sem allir höföu aö leiksoppum. Þeir eru seinheppnir og klunna- legir,menn eru gjarnir á aö rugla þeim saman og sjálfir eru þeir enn gjarnari á þaö. Samræöur þeirra eru oftast innantómt þvaöur en stundum þrungiö ein- hverri meiningu, margir tengdu Stoppard viö þaö sem Esslin kall- ar „absúrdleikhúsiö” vegna álit- legs skyldleika þeirra Rósinkrans og Gullinstjörnu viö umrenning- ana I Beöiö eftir Godot. Þaö er firra þvi Stoppard á ekkert skylt viö þennan hatt Esslins þó e.t.v. hafi hann eitthvaö lært i sam- ræöulist af fyrmefndu leikriti og Rúmenanum Ionesco. Auk þess sem Stoppard lýsir i þessu leikriti örlögum hirömann- anna grunlausu varpar hann fram ýmsum spurningum um eöli og tilgang leikhússins, leik- sýningin I höllu Kládiusar, hiö fræga „pUy within the play” veröur þungamiöja verksins. Heimspekilegar, listfræöilegar og jafnvel pólitlskar vangaveltur einkenna tiöum verk Stoppards þó jafnan reyni hann aö hafa þær i skemmtilegra tagi, fyndnar. „Ég hef aldrei lagt stund á heimspeki formlega”, sagöi hann eitt sinn, reyndar um annaö verk sitt, Stökkvarana, „og ég ætla bara aö vona aö heimspekingar og rökfræöingar séu öllu djúp- hugulli en ég. Min heimspeki er af þvi taginu sem menn velta fyrir sér meöan þeir liggja I baökerinu en máski á ég auöveldara meö aö koma þessum spekúlasjónum fyrir i samræöum og likingum en flestir aörir”. Hinn rétti Hundur lögregluforingi. Næsta verk Stoppards á eftir Rósinkrans og Gullinstjörnu hét Hinn rétti Hundur lögregluforingi og nálgast farsaformiö mun meira en flest önnur verk hans. Aö sönnu felst I þvi ádeila eöa öllu heldur paródia á gamaldags „þriliera” og jafnframt paródia, eöa öllu heldur ádeila á leiklistar- gagnrýnendur, en fyrst og fremst er leikritinu ætlaö aö vera skemmtilegt og fyndiö. Þar segir frá tveimur leiklistargagnrýn- endum sem fylgjast meö sýningu leikflokks á „þriller” I stll Músa- gildrunnar og er sýningin hin ruglingslegasta og fáránlegasta. Þar kemur aö leiklistargagnrýn- endurnir blandast inn í atburöa- rás „þrillersins” og fá sig ekki lausa: eftir ógnarlegt uppgjör i lok beggja leikritanna eru þeir báöir dauöir. Þarna sýnir Stopp- ard geysilegt vald yfir leikhúsinu og um leiö njóta hæfileikar hans til skemmtilegheita sln aö fullu. Næsta leikrit var svipaös eölis en þaö heitir Eftir Magritte og I þvi tekur hann sér fyrir hendur aö lýsa hvernig málverk eitt eftir Rene Magritte heföi getaö oröiö til, þaö er sú sitúasjón sem lýst er á léreftinu. Svo komu Stökkvararnir, þaö leikrit var frumsýnt I London áriö 1972. Þaö er mun háfleygara, ef svo má segja, en fyrri verk hans og hann reynir eins og hann frek- ast getur aö brjóta nokkur heim- spekileg vandamál til mergjar, svo sem eins og tilveru Guös. Þaö er gegnsýrt af Wittgenstein en segir auk þess frá Kaptein Scott á tunglinu og framhjáhaldi og partistandi eiginkonu George Moore, heimspekiprófessors. Farsinn er ekki fjarstaddur en sagt er aö hin heimspekilega yfir- bygging sé of hátimbruö til aö unnt sé aö njóta kætinnar til hins ýtrasta. útúrsnúningar frá árinu 1974, er aö margra dómi eitthvert besta verk Stoppards en þaö er, eins og Stökkvararnir,mjög flókiö og margslungiö. Svo mjög aö mörgum þykir nóg um en þó er öllu léttara yfir þvi en hinu fyrra leikriti. „Plot” leikritsins byggist á þvi aö I fyrri heimsstyrjöldinni bjuggu þeir allir i Zurich, Lenin, James Joyce og Tristan Tzara, upphafsmaöur DADA. Þessa þrjá áhrifamenn hvern á sinu sviöi leiöir Stoppard saman en kýs sér aö aöalpersónu Henry nokkurn Carr sem vann I breska konsúlatinu og vann sér þaö til frægöar aö veröa ein persónanna i Ulysses eftir Joyce. Þaö vildi Tom Straussler-Stoppard, leikritahöfundur. HEIM- SPEKI I BAÐ- KARINU Um Stoppard, höfund Nætur 09 dags Sjá bls. 18—19 Tom Stoþpard ROSEHC 11 I\ Úr leikritínu Fallinn er Rósinkrans og Gullinstjarna: þeir eru aö falla. þannig til aö hann lék eitt hlut- verkanna I The Importance of Being Earnest sem Joyce átti þátt i aö setja á sviö i Zurich en lenti I deilumviöilrannút af fjár- málum. Stoppard notar tækifæriö og snýr út úr þessu leikriti Wildes á ýmsan máta, margar senur útúrsnúninga eru teknar beint (meö ýmsum mikilvægum breytingum) upp úr þvi. Aörar senur eru teknar upp úr ritum Lenins og konu hans eöa þá byggöar á Irskum limrukveöskap og delludada Tristan Tzaras. Hlutverk listamannsins i þjóö- félaginu er svo undirtónn þessa leikrits auk þess sem Stoppard aö vanda skýtur glaöhlakkalega I ýmsar áttir. Maddie Go-to-bed Siöan þetta geröist hefur Stopp- ard skrifaö fjölmörg leikrit, þáö næsta á eftir hét Dirty Linen en inn i þaö var skotiö stuttu leikriti ööru, New-Found-Land. Dirty Linen er um þingnefnd sem er aö rannsaka ásakanir um hórdóm og annaö þvilikt meöal þingmanna. Ritari nefndarinnar, Maddie Gotobed, stendur reyndar I sam- bandi viö alla meölimi nefndar- innar, bæöi karlkyns og kvenkyns og er leikritiö fullt af beinum eöa óbeinum kynferöislegum oröa- leikjum. Varö enda vinsælt meö eindæmum. Næst kom svo Every Good Boy Deserves Favour en þar notar Stoppard heila sinfóniu- hljómsveit á sviöinu. Þaö mun hafa veriö Andre Previn sem samdi tónlistina sem er óaöskiljanlegur hluti leiksins en i þvi tekur Stoppard i fyrsta sinn á málefni sem æ síöan hefur veriö honum hugleikiö, þ.e.a.s. baráttu andófsmanna i Sovétrlkjunum og Austur-Evrópu. Leikritiö segir frá manni sem lokaöur er inni á geöveikrahæli, aö ástæöulausu náttúrlega en bæöi vanalegir snúningar og ruglingar Stoppards gefa ásamt auövitaö tónlistinni leikritinu mikinn svip. Um svipaö leyti skrifaöi Stoppard sjónvarpsleikritiö Professional Foul um ámóta efni nema hvaö þar færir hann sig til heimalands slns Tékkóslóvakiu. Segir leikritiö frá breskum heimspekiprófessor sem fer til Prag til aö horfa á fótboltaleik og fylgjast meö ráöstefnu I fagi hans, gamall nemandi hans setur sig i samband viö hann og biöur hann aö smygla úr landi ritgerö um heimspekilegt efni. Fjöldi persóna kemur viö sögu, heim- spekingar, tékkneskir lögreglu- menn, fótboltakappar og blaöa- menn. Misskilningur og oröaleik- ir, heimspekihugleiöingar og andófsmenn, þetta er likastil i hópi skemmtilegri sjónvarpsleik- rita. Svo kom Nótt og dagur, Night and Day áriö 1978. Þaö er ekki nærri eins gáskakennt og ýmis fyrri verk Stoppards, i staöinn tekur þaö á ýmislegum vanda blaöa og blaöamanna. Varla rétt aö fjölyröa um þaö... Nýjasta leikrit Stoppards „Dogg’s Hamlet, Cahoot’s Mac- beth, var svo frumsýnt I fyrra. Þar skemmtir hann sér viö ýmis- legt þaö sem heillaö hefur hann lengi, útúrsnúningur á þekktum bókmenntaverkum, andófsbar- áttan i austri og tungumáliö sjálft. I leikritinu veltir hann m.a. fyrir sér samhengi hljóöa og merkingum oröa og setur saman nýtt tungumál úr enskum oröum sem þó þýöa eitthvaö allt annaö en venjulega. Fyrri hlutinn fjall- ar um skóladrengi sem tala þetta ágæta tungumál en eru aö setja upp, I mjög styttu formi, Hamlet Danaprins. Til þeirra villist Eng- lendingur nokkur og leiöir af þvi mikinn og góöan misskilning jafnframt þvl sem mönnum er faliö aö ihuga dálitiö tungumál. Seinni hlutinn er byggöur á styttri gerö af Macbeth sem tékkneski rithöfundurinn Kohout sýndi i heimahúsum i Prag vegna þess hann fékk ekki leyfi yfirvalda. Stoppard hefur búiö til sina eigin styttingu á Macbeth og blandaö inn i þaö leynilögreglumanni yfir- valda og loks Englendingnum fyrrnefnda sem nú talar allt I einu mál skóladrengjanna. Eftir hæfi- legan rugling er svo komiö aö siöasti hluti Macbeths er fluttur á þessu tungumáli og skilst væntanlega fáum.

x

Vísir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.