Morgunblaðið - 19.01.2004, Page 16

LISTIR
16 MÁNUDAGUR 19. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
EKKERT leikhúsform er eins háð ímynd-
unarafli áhorfandans og brúðuleikhúsið. Fyrir
vikið er fátt eins gefandi og vel heppnuð brúðu-
leikhússýning því að áhorfandinn veit hversu
stór hans hluti er í að láta sýninguna lifna við –
það er beinlínis á hans ábyrgð að blása lífi í
leikarann. Vitaskuld með dyggri hjálp brúðu-
stjórnendanna, en hlutur áhorfenda er aldrei
meiri en í brúðuleikhúsi.
Rauðu skórnir hans H.C. Andersens eru
kjörið viðfangsefni fyrir brúðuleikhús að
mörgu leyti. Saga sem gengur út á hreyfingu
og hluti með sjálfstæðan vilja býður upp á
snjallar lausnir fyrir leikhúsform sem blæs lífi í
dauða hluti. Innihaldslega hefur hún kjarna
sem á erindi á öllum tímum, kannski samt aldr-
ei eins og nú; hvernig eftirsókn eftir hégóma
getur leitt okkur inn í aðstæður sem við höfum
enga stjórn á. Fíkn af öllu tagi og blinda á hvað
skiptir raunverulega máli fær skýra táknræna
meðferð í sögunni um stúlkuna sem missti
stjórn á lífi sínu á vald skónna sinna sem ekki
vildu hætta að dansa.
Leikhópurinn velur þá leið að segja alla sög-
una með látbragði. Það útheimtir talsverða
einföldun, og án þekkingar á hvað gerist í sög-
unni er hætt við að fyrri hluti sýningarinnar
valdi ruglingi – svo var allavega með mig, sem
hélt að verið væri að segja sömu söguna tvisv-
ar, sem alls ekki er raunin. Það sem einna helst
verður út undan úr sögunni er hin trúarlega
vídd hennar, sem hverfur nánast alveg, en er
mjög miðlæg í textanum. Eftir stendur per-
sónuleg þroskasaga sem spannar allt frá fyrstu
meðvitund brúðunnar um sjálfa sig og líkama
sinn þar til hún hefur þurft að fórna hluta
þessa líkama til að öðlast frelsi undan afleið-
ingum eigin ástríðna.
Brúðan sem fer með aðalhlutverkið í Rauðu
skónum er frábær smíð hjá Petr Matásek og
öðlast á köflum nokkuð sannfærandi líf í hönd-
um þeirra Helgu Arnalds og Jóns Páls Eyjólfs-
sonar. Ekki náðist þó nægilega ótrufluð inn-
lifun hjá áhorfendum á frumsýningunni sem
stafaði að mínu viti af tilfinningu fyrir óöryggi
og fumi í vinnu leikaranna. Einu sinni þurfti
reyndar að stöðva sýninguna og hefja leik að
nýju vegna mistaka, nokkuð sem undirritaður
hefur aldrei áður séð í leikhúsi. Slík afmörkuð
atvik skipta þó minna máli en tilfinningin fyrir
því að leikararnir hvíli ekki í verkefni sínu sem
aftur stendur í vegi fyrir því að ímyndunarafl
áhorfandans geti unnið sína vinnu. Þetta sama
fum einkenndi líka sviðsetninguna sjálfa og
hreyfingar leikaranna í rýminu og hin glæsi-
lega brúða, gamla konan, virtist þvælast nokk-
uð fyrir Hallveigu Thorlacius. Vinna með
skuggaleikhús og tjald var ekki nægjanlega
örugg til að ná fullum áhrifum og of oft var
klaufalega staðið að því að fela hluti sem ekki
máttu sjást.
Mikið af þessum aðfinnsluatriðum eiga vafa-
laust eftir að pússast af sýningunni. Og vita-
skuld eru einstök atriði ágætlega leyst, til
dæmis upphafsatriðið þar sem brúðan verður
til og uppgötvar líkama sinn. Þá er öll vinna
með hina mjög svo sýnilegu mekanísku um-
gjörð brúðunnar, og hvernig hún er látin bera
hluta merkingar sýningarinnar, skýr og snjöll.
Hljóðmynd Ragnhildar Gísladóttur er um
margt ágæt en skil milli „laga“ voru sum dálítið
brött. Úr því tónlistin er undir nánast allan
tímann hefði farið betur á að láta mismunandi
stemningar renna hverja inn í aðra.
Það er svo sem betur fer í hápunktinum sem
sýningin er sterkust. Rauðu skórnir sjálfir eru
ansi hreint mögnuð smíð, og sterkasti hluti
hljóðmyndarinnar er danstónlistin. Martraðar-
kennt Techno-afbrigðið er svo hárrétt að eig-
inlega skilur maður ekki annað en einmitt
svona hafi Andersen hugsað sér þetta. Dans
dúkkunnar er áhrifaríkt ferðalag frá gleðilegu
algleymi yfir í óstöðvandi hrylling, sem nær
hámarki í hrottalegri lausninni sem var jafn
sláandi þrátt fyrir að auðvelt væri að sjá hana
fyrir. Lokamyndin lýsir bæði kyrrð og sorg.
Það sem er lærdómsríkast við að horfa á
brúðuleikhús er að uppgötva hversu tjáning-
arríkar brúður geta verið. Augu brúðunnar í
Rauðu skónum breytast aldrei sjálf, andlitið er
skorið í tré. Samt tjáir svipur hennar fyrir-
hafnarlaust undrun, gleði, ótta, hrylling og
sársauka, kyrrð og spennu. Það er samhengið,
sagan og tilfinning áhorfenda sem býr til þessa
tjáningu. Og jafnvel þó fyrrgreint óöryggi
standi í vegi fyrir innlifuninni náði brúðan tals-
verðum tökum á okkur. Þau tök munu verða
sterkari eftir því sem tök þeirra þremenninga
styrkjast.
Dansi dansi
dúkkan mín
LEIKLIST
Leikhópurinn Rauðu skórnir
Leikgerð Helgu Arnalds, Hallveigar Thorlacius og
fleiri á sögu H.C. Andersens. Leikstjóri: Benedikt
Erlingsson. Brúður og leikmynd: Petr Matásek. Tón-
list: Ragnhildur Gísladóttir. Lýsing: Elfar Bjarnason.
Búningar: Helga Arnalds. Leikendur: Hallveig
Thorlacius, Helga Arnalds og Jón Páll Eyjólfsson.
Borgarleikhúsið, litla svið, 17. janúar 2004.
RAUÐU SKÓRNIR
Morgunblaðið/Ásdís
„Það sem er lærdómsríkast við að horfa á brúðuleikhús er að uppgötva hversu tjáningarríkar
brúður geta verið,“ segir Þorgeir Tryggvason meðal annars í umsögn sinni um Rauðu skóna.
Þorgeir Tryggvason
Við eigum frábært Borgarleik-hús. Af hverju er það ívanda? Jú vegna þess að því
er gert að skipuleggja starf sitt eins
og þar væri starfandi verksmiðja. Sí-
fellt heyrast þær raddir frá ráða-
mönnum að forráðamönnum leik-
hússins hafi nú farið fram í rekstri
og þar séu hlutirnir nú að gera sig.
En hvaða hlutir? Er það fagfólk sem
þar starfar ánægt og finnst það vera
að blómstra sem listamenn? Finnst
því það fá tækifæri til að takast á við
ögrandi verkefni án þess að þurfa að
hafa sífelldar áhyggjur af því hvað
selst af miðum? Eða er það kvíðið og
niðurbeygt vegna þess að hæfni
þeirra og þörf til skapa fær ekki not-
ið sín?
Í liðinni viku lagði minnihlutinn í
borgarstjórn fram tillögu í borg-
arráði um aukafjárveitingu til Borg-
arleikhússins, sem vakti athygli
mína og annarra sem er umhugað
um að þar séu málin í lagi og að það
hæfa fólk sem þar er að búa til leik-
hús fái til þess svigrúm og skilning á
því að menningarstofnanir lúta öðr-
um lögmálum heldur en fyrirtæki á
markaði.
„Fyrirtæki á markaði“
Það er ekki bara orðin tilhneiging
heldur regla þegar fjallað er um eitt-
hvað sem kostar fjármagn að reka
að þá er talað um „fyrirtæki á mark-
aði“ og er þá alveg sama hvort átt er
við hefðbundið fyrirtæki sem er að
framleiða áþreifanlega vöru, tónlist-
arskóla eða leiðandi menning-
arstofnanir á borð við Sinfón-
íuhljómsveit eða Borgarleikhús.
Þetta held ég að sé kolvitlaus nálgun
og leiði aðeins af sér vanda eins og
þann sem hefur verið um nokkurt
skeið í Borgarleikhúsinu.
Skoða verður hvert fyrirbæri fyrir
sig í sínu samhengi. Fyrirtæki sem
framleiðir vöru hefur það eina mark-
mið að ná fram sem mestri fram-
leiðni og hagnaði og getur þá talist
farsælt. Menningarstofnun sem ekki
hefur tækifæri til að þess að takast á
við ögrandi verkefni án tillits til þess
hvort það skili hagnaði eða ekki, að
minnsta kosti stundum, né fram-
kvæmt faglegar hugmyndir sínar af
listrænum metnaði, getur ekki notið
sín. Þarna er mikill munur á og það
skýtur skökku við þegar ráðamenn
ætla sér oft án faglegrar þekkingar
að ákveða hvað leikhús þarf mikið
fjármagn til að geta starfað, út frá
lögmálum vöruframleiðandans í
verksmiðjunni. Það kann ekki góðri
lukku að stýra.
Auðvitað er það æskilegt alls stað-
ar að fjármagni sé vel varið hvort
sem það er í rekstri heimilis, skóla,
fyrirtækis eða menningarstofnunar.
Það er samt einhver falskur tónn í
því þegar talað er t.d. um að skera
niður í menningarmálum á sama
tíma og talað er um gróskuna í ís-
lensku lista- og menningarlífi og
sjóðir settir á laggirnar til að flytja
þessa blómlegu útflutnings „vöru“
til annarra landa. Er þar ekki á ferð-
inni sama viðhorfið; að listin sé ekki
styrkjavæn nema að hún skili um-
svifalaust arði í peningum? Auður
menningarinnar verður ekki veginn
og metinn eingöngu í þeim gjald-
miðli. Því er ekki hægt að líta fram
hjá.
Réttur fólks
Það er réttur fólks að eiga aðgang
að bestu list og menningu. Virða
verður þau verðmæti sem menning-
arstofnanir láta okkur í té þótt þau
séu ekki áþreifanleg. Þessi verð-
mæti eru engu að síður til staðar og í
miklum mæli í Borgarleikhúsinu. Að
gera þá kröfu til fagleikhúss að það
hafi það eitt að markmiði að ná fram
hagræðingu og setja upp „vinsæl“
verk er eins og að biðja píanóleikara
að spila „allt í grænum sjó“ við öll
tækifæri. Það er lítilsvirðing við
hæfni viðkomandi aðila og einkenn-
ist af litlum skilningi á því hvað þarf
til að listamenn njóti sín og menning
fái þrifist. Ég vona að mig hafi ekki
bara dreymt það, en mig minnir að
ég hafi lesið hér í blaðinu fyrir
nokkru að oddviti vinstri grænna í
borgarstjórn hafi getið þess að verið
gæti að þeir styddu tillögu minni-
hlutans um þetta mikilvæga mál og
það væri í sjálfu sér aukaatriði
hvernig sá meirihluti væri sam-
ansettur. Ef þetta var bara draumur
þá vona ég sannarlega að hann ræt-
ist og að Borgarleikhúsið verði leyst
úr gíslingu hið fyrsta.
Af bestu list
Eftir Steinunni
Birnu Ragnarsdóttur
Vonandi verður Borgarleikhúsið leyst úr gíslingu hið fyrsta.
FJÖLMENNI var í Hafnarborg í
gær við opnun minningarsýningar
á verkum Elíasar Hjörleifssonar
sem lést fyrir aldur fram árið
2001. Ólafur Elíasson, myndlist-
armaður og sonur listamannsins,
hafði veg og vanda af uppsetn-
ingu sýningarinnar ásamt Gunn-
ari Erni myndlistarmanni sem var
náinn vinur Elíasar. Á myndinni
ræða Ólafur og systir hans, Anna
Victoría, við Þórólf Árnason,
borgarstjóra í Reykjavík.
Ólafur stóð í ströngu um
helgina en sem kunnugt er var
sýning á verkum hans sjálfs, Frost
activity, opnuð í Listasafni
Reykjavíkur – Hafnarhúsi á laug-
ardag.
Morgunblaðið/Einar Falur
Fjöldi manns
við opnun í
Hafnarborg
N er aðeins bókstafur nefnist ný
ljóðabók eftir Geirlaug Magnússon.
Fyrsta ljóðabók
höfundar kom út
1974 og því á
skáldið 30 ára
skáldaafmæli í
ár. Silja Að-
alsteinsdóttir
segir m.a. á bók-
arkápu: „Rödd
Geirlaugs hefur
verið hávær en
orðið áleitnari og sérstæðari með
hverri bók. Ljóð hans eru þó aldrei
einræð, þar á sólin það til að dansa,
duna og hlæja, og ljóðsögur hans af
fólki geta verið fyndnar, óhugnan-
legar, heimspekilegar, glöggar, og
stundum allt þetta í senn.“
Útgefandi er Lafleur útgáfan. Bókin
er 60 bls., í kiljuformi. Prentun: Há-
skólafjölritun ehf.
Ljóð