Morgunblaðið - 19.01.2004, Síða 18

UMRÆÐAN
18 MÁNUDAGUR 19. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
NÝLIÐNA deilu milli sjálfstætt
starfandi sérfræðilækna og Trygg-
ingastofnunar ríkisins bar á góma í
Silfri Egils á Stöð 2 laugardaginn
10. janúar sl. Stóryrt-
ar fullyrðingar við-
mælenda Egils í
þættinum afhjúpuðu
mikla fáfræði um
starfsemi og menntun
lækna hér á Íslandi.
Þar má nefna fullyrð-
ingar Guðjóns Ólafs
Jónssonar, varaþing-
manns Framsóknar,
um að íslenska ríkið
hafi kostað sérnám
lækna. Ennfremur
sagði Eiríkur Berg-
mann Einarsson í
Samfylkingunni að læknar séu í
mörgum launuðum störfum í einu
en í raun bara að spila golf í vinnu-
tímanum og að læknisfræði sé hug-
sjónastarf sem læknum beri að
sinna en nú til dags séu læknar full-
ir af græðgi og vilji græða á hugsjón
sinni. Þessi ummæli eru algjör róg-
burður og óhróður í garð lækna.
Enginn var á staðnum til andsvara
fyrir hönd lækna og stjórnandi þátt-
arins varpaði einnig upp neikvæðum
fullyrðingum í garð læknastétt-
arinnar. Ég hélt að þátturinn „Silfur
Egils“ væri vandaðri og mál-
efnalegri.
Ef þessar rakalausu fullyrðingar
endurspegla á einhvern hátt viðhorf
þjóðarinnar er mjög mikilvægt að
leiðrétta það. Í umræðunni kom þó
réttilega fram hjá Guðjóni Ólafi í
Framsókn að sérfræðilæknar hafi
stundað langt og erfitt
nám sem í raun skilar
fyrst rauntekjum í lok
sérnáms, sem er í
kringum fertugt. En
fullyrðingar um að ríkið
hafi aðstoðað læknana
svo mikið í námi sínu að
það réttlætti lægri laun
þau ár sem eftir eru af
starfsævinni að loknu
sérnámi eru byggðar á
mikilli fáfræði.
Allir læknar sem
menntaðir eru á Íslandi
hafa menntað sig á eig-
in kostnað á sama hátt og flestar
aðrar stéttir. Reyndar leggur sam-
félagið til Háskólann og kennsluna
en læknanemar vinna launalaust að
námi sínu í 6–7 ár og sumir lengur.
Þennan tíma eru þeir undir gíf-
urlegu námsálagi og geta vart sinnt
nokkru öðru á meðan þeir vinna að
námi sínu. Flestir læknanemar
þurfa að vinna sem svarar tvöfaldri
dagvinnu allan þennan tíma. Á með-
an á almennu námi stendur við Há-
skóla Íslands (HÍ) geta læknanemar
fengið námslán eins og gildir fyrir
önnur lánshæf nám víð HÍ. Þetta
lán ber að endurgreiða að námi
loknu og hefst sú endurgreiðsla
fljótt eftir að viðkomandi útskrifast.
Að loknu almennu læknanámi
starfa flestir sem unglæknar í nokk-
ur ár hér heima. Launin eru lág
miðað við aðrar séttir með sambæri-
lega skólagöngu en vinnuálagið er
gífurlegt og ábyrgð lækna á verkum
sínum er mun meiri en annarra
stétta. Ég þekki af eigin raun þá
reynslu að standa vakt í sólarhring
án hvíldar og geta ekki farið heim
strax að henni lokinni vegna þess að
veikir sjúklingar biðu eftir lækn-
ishjálp. Þetta var yfirleitt vegna
undirmönnunar. Vaktir urðu þannig
stundum 26 til 28 tímar í raun. Ekki
var ljáð máls á aukagreiðslu. Allir
aukavinnutímar voru strikaðir ein-
hliða út af launagreiðanda ef við
reyndum að fá fyrir þá réttmæta
greiðslu. Flestir voru hættir að
reyna að skrifa á sig yfirvinnu.
Þrátt fyrir launaleysið endurtók
sagan sig, við brugðumst ekki sið-
ferðilegri skyldu okkar sem læknar
og yfirgáfum ekki sjúklinga okkar
fyrr en annar læknir gat tekið við. Í
raun hefur ríkið endurtekið brotið á
unglæknum vegna vinnulöggjafar
um hámarkstíma sem má vinna án
hvíldar frá starfi. Unglæknar
standa enn í harðri baráttu við að ná
fram rétti sínum á þessu sviði.
Læknar verða að sækja nær allt
sérnám til annarra landa og fá ekki
beinan stuðning frá íslensku sam-
félagi. Sérnám er ekki lánshæft hjá
LÍN og læknar greiða af náms-
lánum sínum meðan á sérnámi
stendur. Ríkið veitir ekki styrk til
læknanáms og því síður til sérnáms.
Íslenskir læknar eru eftirsóttir
vinnukraftar í nágrannalöndum
okkar vegna þess að við erum vel
menntuð og vön miklu vinnuálagi
fyrir lítil laun. Þess vegna er yf-
irleitt auðvelt að komast að í sér-
námi en læknar þurfa að leggja hart
að sér í sérnáminu. Sérnám lækna
er starfsnám og launin því lág. Í
raun er mikið vinnuframlag fyrir lít-
il laun það gjald sem við greiðum
fyrir sérmenntun okkar erlendis.
Ég fór til Hollands í sérnám í lyf-
lækningum, tók síðan undirsérgrein
í meltingarlækningum. Ég vann
dagvinnu og þurfti auk þess að
standa sólarhringsvaktir nálægt
fimmta hvern sólarhring. Í byrjun
voru heildarlaunin langt undir
200.000 kr. á mánuði fyrir yfir 250
tíma vinnuframlag en þau hækkuðu
lítillega með tímanum. Þetta tók
átta ár en ég fékk góða þjálfun og
kennslu hjá mörgum færustu sér-
fræðingum Evrópu. Ég fékk tæki-
færi til að gera rannsóknir undir
handleiðslu þeirra og náði að koma
heim til Íslands með doktorsgráðu í
meltingarsérfræði. Ég geri ráð fyrir
að ferill margra sérfræðilækna sé
sambærilegur. Með þessu framlagi
lækna hafa Íslendingar átt kost á
mjög öflugri og góðri sérfræðilækn-
isþjónustu. Eins og fram kemur í
ágætri grein Steins Jónssonar í
Morgunblaðinu þennan umrædda
laugardag (bls. 45) er hún jafnframt
veitt fyrir lægstu taxta sem um get-
ur á Vesturlöndum fyrir sambæri-
lega þjónustu.
Ég tel að flestir læknar og þar
með taldir sjálfstætt starfandi sér-
fræðingar velji starfsvettvang sinn
af hugsjón, í það minnsta þeir sem
vilja starfa á Íslandi. Ástæðan er að
erfitt er að réttlæta á annan hátt
framangreint námsferli í ljósi þeirra
starfskjara sem eru í boði hér á
landi. Sérfræðilæknar eiga flestir
þann draum að geta búið hér á Ís-
landi og notað þekkingu sína til að
sinna þeim löndum sínum sem á
þurfa að halda. Grundvallaratriði
eru þau sömu og annarra starfs-
stétta okkar ágæta lands, að búa við
viðunandi starfsöryggi og launakjör.
Við gerum okkur engar vonir um
gróða í starfi en viljum þó að starfs-
ævin skili okkur eðlilegum ævi-
tekjum miðað við aðrar starfsstéttir
og þá miklu ábyrgð sem við berum í
starfi. Miðað við yfirlýsingar í Silfri
Egils vantar mikið uppá að þetta
sjónarmið mæti skilningi. Einnig
veldur það áhyggjum að viðmæl-
endur Egils í þættinum voru stjórn-
málamenn en maður skyldi ætla að
einmitt slíkir þjóðfélagsþegnar ættu
ekki að fara með fleipur eða for-
dóma opinberlega og alls ekki koma
með stórar fullyrðingar sem ekki
byggjast á rökum eða góðri þekk-
ingu um málefnið.
Svar við ummælum í garð
lækna í Silfri Egils
Sunna Guðlaugsdóttir
skrifar um starfsemi og
menntun lækna ’Grundvallaratriði eruþau sömu og annarra
starfsstétta okkar
ágæta lands, að búa við
viðunandi starfsöryggi
og launakjör.‘
Sunna Guðlaugsdóttir
Höfundur er læknir.
MIKIÐ hefur að undanförnu ver-
ið fjallað um, hvernig rita eigi ævi-
sögur frægra manna, hvernig vísa
beri í heimildir og hvenær það skuli
yfirleitt gert. Ég tel Guðjón Frið-
riksson bera hálft höfuð eða vel það
yfir aðra núlifandi ævisöguritara
hér á landi. Ég dreg
því ekki í efa að mis-
munamat Sigurðar
Gylfa Magnússonar,
sagnfræðings, á þeim
Guðjóni og Hannesi
Hólmsteini Giss-
urarsyni í Morg-
unblaðinu 12. janúar
sé rétt. Mér þykir
samt verulegur ljóður
vera á vinnubrögðum
Guðjóns Friðrikssonar
vegna þess, hve oft
hann lætur eftir sér að
setja á svið atburði,
ekki sjaldan lítilvæga
eða ómerkilega í sam-
hengi sögunnar, enda
þótt þeir gætu í sjálfu
sér farið að líkum. Í
ævisögu Einars Bene-
diktssonar eru einmitt
ærið margar slíkar
sviðsetningar. Eftir að
hafa við lestur ævisög-
unnar velt vöngum yfir allmörgum
sviðsetningum af þessu tagi, er ég
samt á þeirri skoðun, að höfundur
hafi í öllum tilvikum „sloppið fyrir
horn með Einar Benediktasson“! Í
þessum efnum er meðalhófið engu
að síður vandratað og lítið má út af
bregða, svo að frásögnin verði ekki
líkt og þráður spunninn í skáldsögu.
Ég las fyrir skemmstu síðara
bindi ævisögu Jóns Sigurðssonar
eftir Guðjón Friðriksson. Bókin er
vissulega vel skrifuð og atburðir
settir vel í tímalega röð. Þá finnst
mér sér í lagi Guðjóni takast vel að
koma því til skila, hve Jón Sigurðs-
son var í metum meðal fyrirmanna í
Danmörku. Einn í þessum hópi var
A.F. Krieger, lagaprófessor og
dómsmálaráðherra.
Krieger boðaði Jón á sinn fund að
ræða málefni Íslands að kvöldi dags
í febrúar 1871. Krieger bjó í Kaup-
mannahöfn á Rosenvængets Hoved-
vej 23, en „...leikkonan fræga og
prímadonnan Johanne Louise Hei-
berg...“ bjó í húsinu nr. 20 (bls. 439).
Síðar á sömu bls. segir: „Frægt er
vináttusamband hennar og Krieg-
ers.“ Hér eru engar tilvitnanir sjá-
anlegar. Ef samband þeirra var svo
frægt og af er látið, hljóta að vera til
einhverjar bitastæðar heimildir um
það. Ella er um að ræða slaður, sem
þar á ofan tengist ekki
sögu Jóns Sigurðs-
sonar, um löngu látið
fólk!
Á næstu bls. (bls.
440) er því lýst, að
svartklædd þjón-
ustustúlka færir þeim
Jóni og Krieger port-
vínsglös á bakka og
„...vindlareykur liðast
um stofuna og verður
að kófi.“ Kvöldið leið og
Jón kveður og „...geng-
ur út á rökkvaða göt-
una. Hann sér álengdar
að Heiberg leikkona
kemur gangandi með
sjal yfir herðum sér.
Hún er á leið til ráð-
herrans. Jón tekur inn-
virðulega ofan pípu-
hattinn...“ Hér er
heldur ekki nein til-
vísun sjáanleg og þess
vegna er að því best
verður séð á ferðinni skáldlegt
innsæi og sviðsetning höfundar. Ég
tel, að í þessu dæmi hafi höfundur
ótvírætt ofgert í sviðsetningum sín-
um og ekki síst, þar eð næturferðir
frú Heiberg koma í engu sögu Jóns
Sigurðssonar við, né heldur hvort
þjónustustúlkan var svarklædd eða
ekki. Guðjóni er kannski örlítil vor-
kunn með vindlana og portvínið, því
að Jón hélt sig vel í vindlum og víni
eins og myndir af nótum tóbaks- og
vínkaupmanna í bókinni bera með
sér!
Í Morgunblaðinu 13. janúar er
grein eftir Gísla Gunnarsson, pró-
fessor í sagnfræði, þar sem hann
ganrýnir spuna í sagnfræðiritum.
Hann segir orðrétt: „Sjálfur er ég
mjög ganrýninn á þessa aðferð.“
Það er ég líka og vonandi margir
aðrir.
Hverju máli skiptir…
Þorkell Jóhannesson skrifar
um ævisagnaritun
Þorkell Jóhannesson
’Í ævisögu Ein-ars Benedikts-
sonar eru ein-
mitt ærið
margar slíkar
sviðsetningar.‘
Höfundur er prófessor úr embætti.
JÓN Steinar Gunnlaugsson ritar
grein í Morgunblaðið 12. janúar sl.
(bls. 18–19), undir fyrirsögninni
„Góð ráð dýr“ um þá gagnrýni sem
beinst hefur að Hannesi Hólmsteini
Gissurarsyni vegna ritunar hans á
ævisögu Halldórs Laxness. Það er
auðvitað mannlegt að Jón Steinar
vilji bera hönd yfir höf-
uð Hannesar vinar síns
og ekkert við því að
segja. Þessi grein er
gott dæmi um þá
þrætubókarlist sem
Jón Steinar stundar
gjarnan á síðum Morg-
unblaðsins. Um þá list
má almennt segja að
þar verði efnisatriði
máls oftlega að auka-
atriðum, ef þau eru
ekki beinlínis snið-
gengin. Þá eru umfjöll-
unarefnin ýmist flækt
eða einfölduð í þá stærð sem henta
þykir og ýmis meðöl notuð til að
berja á þeim andskotum sem menn
sjá fyrir sér hverju sinni.
Í málsvörn Jóns fer mest fyrir að-
ferðum hans til að lítillækka gagn-
rýnendur Hannesar og fylgir Jón
þar eftir öðrum vini Hannesar, Jak-
obi Ásgeirssyni, sem kallaði þá „fót-
nótufræðinga“ í Viðskiptablaðinu
nýverið. Jakob skrifar reyndar líka
ævisögur og notar tilvitnanir þannig
að hann hlýtur að tala af reynslu
sem slíkur fræðingur. Jón Steinar
bætir ýmsu í þennan rósagarð og
talar um „sjálfskipaða elítumenn“
og „fræðagrúskara“ sem stundi
„saumnálarleit“ og séu haldnir
„blindu pólitísku ofstæki“ í „fá-
heyrðum“ „persónuárásum“ sínum á
Hannes Hólmstein Gissurarson. Og
þegar hann er búinn að lýsa eðli
þeirra og athæfi með þessum hætti
er ekki að undra að honum finnist
það „allt fremur aumkunarvert“,
„furðulegt rugl“ og „fáránlegar
ásakanir“.
Með því að lítillækka gagnrýn-
endur Hannesar er gert lítið úr því
sem þeir hafa að segja og málstaður
þeirra er gerður enn tortryggilegri
með því að halda því fram að pólitík
búi að baki. Í þessum tilþrifum birt-
ast ýmis blæbrigði þrætubókarlist-
arinnar.
Líklegt er að pólitík komi við sögu
í þessari umræðu. Hannes Hólm-
steinn er umdeildur maður í sam-
félaginu og oft hvass og óvæginn í
málflutningi sínum og skrifum. Það
er því hugsanlegt að hann gjaldi
þess að einhverju leyti. Það eru þó
ýkjur að halda því fram að Hannes
sæti pólitískum ofsókn-
um, en aðferð til að
drepa málinu á dreif og
draga athyglina frá
kjarna þess.
Þórunn Valdimars-
dóttir og Guðjón Frið-
riksson hafa beitt
þeirri aðferð við ævi-
sagnaritun að skálda í
eyður heimilda og
bregða upp stílfærðum
myndum úr lífi þess,
sem um er ritað, til að
gera frásögnina læsi-
legri og e.t.v. auðvelda
lesendum að lifa sig inn í ævisöguna.
Ekki hefur verið sýnt fram á annað
en að þau hafi ávallt gætt þess að
vísa til heimilda þannig að ljóst sé
hvenær þau nýta sér texta annarra
eða sviðsetja atburði. Engu að síður
hafa þau bæði verið gagnrýnd fyrir
vinnubrögð sín þannig að ljóst er að
ekki eru allir sáttir við þessa aðferð.
Í ljósi þessa þarf gagnrýni á Hannes
Hólmstein út af fyrir sig ekki að
koma á óvart.
Hannes segist beita svipaðri að-
ferð og Guðjón að því leyti að hann
stílfærir og sviðsetur atburði, en
hefur verið gagnrýndur fyrir að vísa
ekki til heimilda þannig að ávallt sé
ljóst hvenær menn lesa texta hans
og hvenær texta annarra höfunda,
breytta eða óbreytta. Þetta er
kjarninn í gagnrýni þeirra Gauta
Kristmannssonar, Helgu Kress og
Páls Baldvins Baldvinssonar sem
birst hefur í fjölmiðlum.
Í þessu sambandi skiptir miklu
máli að Hannes er háskólaprófessor
og því verða efasemdir um vinnu-
brögð hans alvarlegri en ella. Í
þættinum Ísland í dag gaf Hannes
til kynna að hann ætlaði sér að
leggja umrædda bók fram sem
fræðirit sér til framgangs í Háskóla
Íslands. Í næstu andrá var ritun
ævisagna eitthvað allt annað í hans
munni. Hér blasa við mótsagnir sem
ekki hafa verið skýrðar.
Hugmynd Hannesar um ráð-
stefnu um ævisagnaritun er góð og
vonandi verður hún að veruleika því
slík umræða gæti verið gagnleg, en
hún þarf að hverfast um efnisatriði
en ekki fletjast út í þrætubókarlist.
Þeir sem skrifa ævisögur gætu efa-
laust haft gagn af slíkri ráðstefnu
sem og áhugasamir lesendur verka
þeirra.
Jón Steinar er óheppinn með
tímasetningu greinar sinnar að því
leyti að framar í sama tölublaði
Morgunblaðsins (á bls. 10) er frétt
um blaðamannafund Reykjavík-
urakademíunnar þar sem Þórunn
Valdimarsdóttir, Guðjón Frið-
riksson og Viðar Hreinsson sátu fyr-
ir svörum blaðamanna og fræði-
manna. Þau þrjú hafa öll ritað
skemmtilegar ævisögur án þess að
stikla á textum annarra án til-
hlýðilegra tilvísana. Í viðtali við Sig-
urð Gylfa Magnússon sagnfræðing,
einn fundarmanna, á sömu síðu seg-
ir hann að þremenningarnir hafi
hafnað vinnubrögðum Hannesar.
Þegar þeir sem hafa þekkinguna og
reynsluna tala þannig, hvers vegna
ættu menn þá að leggja trúnað á
ófögur ómagaorð leikmanns úti í bæ,
sem er þar að auki ekki hlutlaus?
Fyrirsögn greinar Jóns Steinars
er vissulega lýsandi fyrir ástandið. Í
þeirri stöðu sem Hannes Hólm-
steinn virðist hafa komið sér í eru
góð ráð vissulega dýr. Jón vinur
hans hefur kosið að ausa fúkyrðum
yfir gagnrýnendur Hannesar, af-
flytja mál þeirra og lýsa sem póli-
tískum ofsóknum á hendur honum.
Það þarf ekki meðalgreind til að sjá
í gegnum þann málatilbúnað – svo
ódýr sem hann er.
Þrætubók
Benedikt Jónsson fjallar um
þrætubókarlist Jóns Steinars ’Með því að lítillækkagagnrýnendur Hann-
esar er gert lítið úr því
sem þeir hafa að segja.‘
Benedikt Jónsson
Höfundur hefur lokið háskólaprófum
á sviði bókmennta.