Morgunblaðið - 19.01.2004, Page 33

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 19. JANÚAR 2004 33
ÍSLENSKA sendiráðið í Kína bauð í samvinnu
við kínverska aðila úr heilbrigðisgeiranum til
fyrirlesturs 15. janúar í Peking undir heitinu
Orkuhlaðnar jurtir Íslands (Powerful Herbs of
Iceland). Þar fjallaði Örn Svavarsson, eigandi
Heilsuhússins og áhugamaður um málefnið, um
íslenskar jurtalækningar í sögulegu og menn-
ingarlegu samhengi fyrir sérfræðinga á sviði
hefðbundinna kínverskra lækninga.
Neysla jurta í lækningaskyni á sér langa og
ríka hefð í Kína. Hefur tiltrú almennings á
ágæti náttúrulegra efna til heilsubótar haldist
jöfn og þétt fram á þennan dag þegar efnahags-
framfarir stórbæta lífskjör milljóna Kínverja.
Rannsóknir íslenskra vísindamanna hafa
leitt í ljós að íslenskar lækningjurtir eru oft ein-
staklega auðugar af virkum efnum, iðulega
margfalt kröftugri en sömu jurtir sem vaxa í
öðrum löndum. Hafa m.a. rannsóknir dr. Sig-
mundar Guðbjarnasonar fyrrverandi háskóla-
rektors sýnt að nota má efni úr íslenskri æti-
hvönn til að styrkja ónæmiskerfið og verjast
umgangspestum auk þess sem rannsóknir hans
benda til að ætihvönnin hafi styrkjandi áhrif og
auki starfsþrek líkt og ginseng-jurtin kín-
verska.
Þar sem notkun lækningajurta er óvíða jafn
útbreidd og í Kína hefur íslenska sendiráðið í
Peking kannað með hvaða hætti hægt væri að
koma upplýsingum um þessar áhugaverðu
rannsóknir á framfæri við heimamenn.
Örn Svavarsson gerði í fyrirlestri sínum
einkum grein fyrir nýlegum rannsóknum Sig-
mundar á ætihvönn og áhrifum hennar á
ónæmiskerfið, en Sigmundur hefur verið sendi-
áðinu innan handar með fræðsluefni. Löng hefð
er fyrir neyslu á hvönn í Kína og nefnist af-
brigðið þar Dong Quai.
Fundurinn var haldin í húsakynnum Sinop-
harm sem er stærsti dreifingaraðili fyrir lyf í
Kína, og þar voru mættir fulltrúar fyrir ýmis
fyrirtæki og stofnanir sem tengjast þessari
grein í Kína. Kom mikill áhugi Kínverja á
hvönninni Eið Guðnasyni sendiherra og starfs-
mönnum sendiráðsins skemmtilega á óvart,
samkvæmt upplýsingum frá sendiráðinu.
Kynntu lækningamátt hvannar í Kína
Örn Svavarsson frá Heilsuhúsinu og Eiður Guðnason sendiherra ásamt Ren Dequan, aðstoð-
arforstjóra Lyfja- og matvælastofnunar Kína, og Li Zhixin, forstjóra Sinopharm.
BJÖRG Thorarensen, prófessor við
lagadeild Háskóla Íslands, telur að
dómar Hæstaréttar, þar sem kveðið
er upp úr að lög fari í bága við
stjórnarskrána, séu ekki eins marg-
ir undanfarin ár og Davíð Þór
Björgvinsson, prófessor við laga-
deild Háskólans í Reykjavík, hélt
fram í Morgunblaðsgrein í síðustu
viku. „Það má benda á sjö dóma þar
sem beinlínis er tekið af skarið um
að lög séu efnislega andstæð stjórn-
arskránni, frá stjórnarskrárbreyt-
ingunum 1995, sá fyrsti árið 1998,“
segir Björg og almennt séð sé því
orðum aukin togstreita milli Hæsta-
réttar og löggjafar- og fram-
kvæmdavalds eins og lýst sé í
greininni.
Hún segir að þrír dómar hafi
vissulega varðað pólitísk deilumál,
þ.e. veiðileyfadómur frá árinu 1998,
fyrri öryrkjadómurinn 2000 og
seinni öryrkjadómur 2003. Í einum
dómi frá 2002 hafi lagasetning á
sjómannaverkfall að hluta til verið
talin fara gegn stjórnarskrá. Aðrir
dómar fjalli frekar um réttaröryggi
einstaklingsins; einn þeirra lúti t.d.
beinlínis að nýrri og afdráttarlausri
reglu stjórnarskrárinnar um bann
við afturvirkni skattalaga og annar
hafi verið byggður á nýju stjórn-
arskrárákvæði um rétt manna til
aðgangs að dómstólum.
Björg segir að ýmsir aðrir dómar
hafi gengið um að framkvæmd laga
hafi ekki samrýmst stjórnarskrá.
Vald dómstóla til þess að skera úr
um hvort lagaframkvæmd stjórn-
valda brjóti gegn mannréttindum sé
hins vegar óumdeild grunnregla í
íslenskri stjórnskipun eins og á öll-
um Norðurlöndum og helsta ein-
kenni réttarríkis. Íslenskir dómstól-
ar hafi því ekki sérstöðu að þessu
leyti og verði að greina á milli slíkra
mála og þeirra sem fjalla um stjórn-
skipulegt gildi laga.
Pólitísk afskipti Hæstaréttar
Jón Steinar Gunnlaugsson,
hæstaréttarlögmaður, segir Hæsta-
rétt hafa seilst lengst til pólitískra
afskipta í tveimur málum á und-
anförum árum. Hann sé sammála
grein Davíðs Þórs þar sem gerð sé
grein fyrir sérstöðu Hæstaréttar
Íslands í þessu efni með saman-
burði við dóma æðstu dómstóla
annarra Norðurlandaþjóða. „Ég
bind vonir við það að umræður um
þetta undanfarin misseri, og Davíð
Þór er þátttakandi í meðal annars
með þessari grein sinni, verði til
þess að dómendur við Hæstarétt
átti sig og gæti sín betur í framtíð-
inni á að halda sig innan valdmarka
réttarins eins og þau eru sam-
kvæmt stjórnarskránni,“ segir Jón
Steinar.
Davíð Þór Björgvinsson sagði
Hæstarétt endurtekið staddan í
miðju viðkvæmra pólitískra deilu-
mála, þar sem dómar hans ýfðu og
mögnuðu upp deilur um mál sem
lýðræðisleg og pólitísk niðurstaða
hafi fengist í. Frá árinu 1995 hafi
rétturinn kveðið upp frá einum og
allt upp í þrjá til fjóra dóma á ári
þar sem löggjöfin eða lagafram-
kvæmd er talin ósamrýmanleg
stjórnarskránni, þar á meðal í við-
kvæmum pólitískum ágreiningsmál-
um. Þessi sérstaða Hæstaréttar
hafi skapað vissa stjórnskipulega
togstreitu þar sem endurteknir
árekstrar verði á milli réttarins
annars vegar og löggjafar- og fram-
kvæmdavaldsins hins vegar.
Ný stjórnarskrárákvæði 1995
Björg tekur dæmi úr greininni
um dóm frá því í nóvember á síð-
asta ári, sem fjallaði um gagna-
grunn Íslenskrar erfðagreiningar.
„Ég er ekki sammála því að þar sé
verið að fjalla um að lög séu and-
stæð stjórnarskrá,“ segir hún.
„Dómurinn beinist fyrst og fremst
að því að útfærslan er framseld
framkvæmdavaldinu. Það er ekki
talið standast stjórnarskrána að
löggjafinn framselji vald til að tak-
marka mannréttindi, í þessu tilviki
friðhelgi einkalífs, um það eiga að
vera skýr fyrirmæli í lögum. Það
hafa dómstólar löngum kveðið upp
úr með – til að mynda varðandi
skattlagningu, takmarkanir á at-
vinnufrelsi og fleira,“ segir Björg.
Allt frá því um miðja síðustu öld
þegar fyrsti dómur Hæstaréttar Ís-
lands gekk sem lagði grunn að
þeirri stjórnskipunarvenju að dóm-
stólar geti endurskoðað hvort lög
samrýmist stjórnarskrá, hefur Ís-
lands notið nokkurrar sérstöðu um
hvernig þessu valdi er beitt miðað
við önnur Norðurlönd. Sérstaða Ís-
lands eftir 1995 hefur síðan aukist
vegna þess að hér var gerð heildar-
endurskoðun á mannréttindaákvæð-
um stjórnarskrárinnar, segir Björg,
en stjórnarskrár t.d. Noregs og
Danmerkur eru að stofninum til
enn með fáorð og aldagömul mann-
réttindaákvæði. Í frumvarpi til
stjórnskipunarlaga 1995 kom fram
vilji stjórnarskrárgjafans til að
túlka nýju mannréttindaákvæðin í
ljósi alþjóðlegra samningsskuld-
bindinga eins og Mannréttindasátt-
mála Evrópu. „Það er ástæðan fyrir
því að Mannréttindasáttmálinn
virkar meira beint til skýringar á
stjórnarskrárákvæði hér á landi
heldur en t.d. í Noregi
og Danmörku, þótt
þau ríki séu líka
bundin af sömu þjóð-
ernisskuldbinding-
um.“
Stjórnarskráin
fær forgang
Björg Thorarensen
segir Finna hafa síð-
ast Norðurlandaþjóða
breytt stjórnarskrá
sinni. Það var árið
1999 og hafa þeir nú
ítarlegasta mannrétt-
indakaflann. „Í
finnsku stjórnar-
skránni er nú einnig
tekið af skarið með það að dóm-
stólum beri að veita stjórnarskránni
forgang ef lagaákvæði eru augljós-
lega andstæð henni. Þar er komin
skýr regla um heimild dómstóla til
að endurskoða athafnir löggjafans
og breyting á eldri skipan þar sem
dómstólar höfðu ekki slíka heimild.“
Hún segir heimild til þess hér á
landi byggða á stjórnskipunarvenju
og sé einnig þekkt í Noregi og Dan-
mörku. Þessari stjórnskipunarvenju
yrði ekki breytt nema með stjórn-
arskrárbreytingu og þá sett inn
ákvæði um að dómstólum væri ekki
heimilt að endurskoða ákvarðanir
löggjafans, telji stjórnarskrárgjaf-
inn það æskilegra fyrirkomulag.
„Það er rétt að það koma oftar
upp álitaefni fyrir íslenskum dóm-
stólum, hvort lög samrýmast stjórn-
arskránni, heldur en í nágranna-
löndunum,“ segir Björg og
úrlausnaratriðum fjölgi eftir 1995
þegar fleiri og mun ítarlegri ákvæð-
um var bætt inn í stjórnarskrána og
þau sett í afdráttarlaust samhengi
við Mannréttindasáttmála Evrópu.
„En ég held að það sé ekki gífurleg
fjölgun á því, að dómstólar kveði
upp úr með það, að lög séu andstæð
stjórnarskránni eins og Davíð Þór
virðist telja.“
Fingurbrjótur Hæstaréttar
Þau mál sem Jón Steinar Gunn-
laugsson segir Hæstarétt hafa seilst
langt til pólitískra afskipta varða
fiskveiðistjórnunarkerfið og fjallaði
um veiðileyfi og svo fyrri öryrkja-
dómurinn frá árinu 2000. Hvað
varðar yngstu dómana sem Davíð
Þór fjallar um þá vill Jón Steinar
ekki tala um síðari öryrkjadóminn
sem pólitískan dóm heldur frekar
sem hreinan fingurbrjót. Í þeim
dómi voru lög sögð vera afturvirk
og af þeim sökum ekki standast
ákvæði stjórnarskrárinnar.
Jón Steinar segist ekki vera með
neinar skýringar á þessari sérstöðu
Hæstaréttar Íslands sem hefur
skapað vissa stjórnskipulega tog-
streitu þar sem endurteknir
árekstrar verða á milli réttarins
annars vegar og löggjafar- og fram-
kvæmdvalds hins vegar. Tilgátur
Davíðs Þórs um það atriði séu
skynsamlegar en erfitt sé að skýra
þetta til fulls. Vel má vera að til-
efnin hér á landi séu fleiri en ann-
ars staðar á Norðurlöndum en einn-
ig virðist sem dómstóllinn sé að
seilast miklu lengra út fyrir vald-
svið sitt á síðustu árum en gert sé í
hinum löndunum.
Aðspurður hvað sé slæmt við
þessa þróun fyrir hinn almenna
borgara segir Jón Steinar það vera
grundvallaratriði í réttarríkinu að
dómstólar dæmi eftir gildandi lög-
um og séu ekki í því hlutverki að
setja lagareglur. Löggjafarsam-
kundan sinni því hlutverki og til
hennar sé kosið með lýðræðislegum
hætti. „Það er mjög í andstöðu við
megin sjónarmið, sem okkar stjórn-
skipun byggist á, ef dómstólar taka
að skapa lagareglur í andstöðu við
vilja lýðræðislega kjörins þjóðþings.
Til slíks hafa dómstólar enga
stjórnskipunarlega heimild.“
Gæti réttar borgaranna
Hann segir mikilvægt hlutverk
dómstóla að gæta að því að löggjaf-
arvaldið brjóti ekki þann rétt borg-
aranna, sem sé verndaður í mann-
réttindaákvæðum
stjórnarskrárinnar. „Það er mjög
þýðingarmikið að dómstólar sinni
því hlutverki vel. Lengi vel voru
þeir allt of tregir til að gera það á
Íslandi að mínu mati. Núna erum
við hins vegar að upplifa öfgarnar í
hina áttina,“ segir Jón Steinar. Að
hans mati á dómstóllinn að hafa
vald til að dæma hvort lagareglur,
sem Alþingi setur til skerðingar á
mannréttindum, uppfylli málefna-
legar kröfur, þ.e.a.s. að ekki sé ver-
ið að skerða réttindi eða mismuna
milli borgara á ómálefnalegum
grunni.
Deilt um hvort æðsti dómstóll Íslands hafi ítrekað farið út fyrir valdmörk sín í nýlegum dómum
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Björg
Thorarensen
Morgunblaðið/RAX
„Það er rétt að það koma oftar upp álitaefni fyrir íslenskum dómstólum,
hvort lög samrýmast stjórnarskránni, heldur en í nágrannalöndunum,“
segir Björg Thorarensen prófessor. „En ég held að það sé ekki gífurleg
fjölgun á því, að dómstólar kveði upp úr með það, að lög séu andstæð
stjórnarskránni eins og Davíð Þór segir í sinni grein.“
Togstreita milli Hæstarétt-
ar og Alþingis orðum aukin
Gagnrýnt hefur verið að Hæstiréttur Íslands
seilist langt til pólitískra afskipta í nokkrum
dómum undanfarin ár. Björg Thorarensen,
prófessor við lagadeild Háskóla Íslands,
sagði Björgvini Guðmundssyni að þessi mál
væru færri en haldið sé fram.
bjorgvin@mbl.is