Morgunblaðið - 05.02.2004, Blaðsíða 30

UMRÆÐAN
30 FIMMTUDAGUR 5. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÞEGAR Hans Hátign Kristján
IX. færði Íslendingum stjórnarskrá
1874 fólst í því viðurkennings hans á
því, að Grundvallarlög Dana giltu
ekki ekki á Íslandi Þar með hafði
verið fallizt á eina meginröksemd
Íslendinga um samband þessara
tveggja ríkja. Stöðulögin frá 1871
breyttu hér engu um, enda aldrei
viðurkennd af Alþingi.
Sá tími, sem þá fór í
hönd, var barátta fyrir
þingræði á Íslandi.
Áttu Íslendingar þar
samleið með Dönum
sem máttu þola rík-
isstjórn sem ekki taldi
sig þurfa stuðning
þingsins – hún hafði
meirihluta í Lands-
þinginu en minnihluta í
Þjóðþinginu. Var Dan-
mörku stjórnað meira
og minna með bráða-
birgðalögum á þessum
tíma, bæði um almenn málefni og
fjárhagsmálefni, skipan fjármála rík-
isins var ákveðin með bráðabirgða-
fjárlögum áratugum saman. Þetta
tímabil, sem kennt er við Estrup, er
lítið lofað af dönskum mönnum í
dag. Það gefur auga leið að hug-
myndir Íslendinga um innlendan
jarl, ráðgjafa eða ráðherra, er sæti
sem fulltrúi konungs á Alþingi og
bæri ábyrgð gagnvart Alþingi, áttu
lítinn hljómgrunn í danska rík-
isráðinu, sem þá var de facto æðsta
stofnun danska konungdæmisins,
því að konungur og ríkisstjórn
stjórnuðu í trássi við vilja þings og
þjóðar.
Þingræðissinnar í Danmörku
unnu lokasigur upp úr aldamótum
og í kjölfar sigurs þeirra náðu Ís-
lendingar því marki að heimastjórn
komst á. Skoðanabræður um þetta
mál höfðu náð höndum saman í báð-
um ríkjum. Valtýr Guðmundsson
hafði svo elt ólar við Estrups-
flokkinn að eðlilegt var að vinstri-
menn í Danmörku hefðu lítinn
áhuga á að styðja slíkan mann til
forustu á Íslandi; Magnús Steph-
ensen landshöfðingi, sem hafði verið
fulltrúi Íslandsráðherra, sem
geymdi málefni Íslands í skúffu í
danska dómsmálaráðuneytinu, svip-
að og kirkumálaráðuneytið fylgir
dómsmálaráðuneytinu í dag, féll í
ónáð, þegar í ljós kom að hjartað í
honum var jafnrammíslenzkt og hjá
Benedikt Sveinssyni sýslumanni en
heimastjórnarmenn áttu sér ungan
glæsilegan foringja, Hannes Haf-
stein. Hann var vel kunnugur mörg-
um leiðtogum vinstrimanna í Dan-
mörku, m.a. bræðrunum Georgs og
Edwards Brandes, og því eðlilegt að
hann yrði valinn af konungi sem
fyrsti ráðherra Íslands og þá um
leið fyrsti Íslendingurinn, að ég
held, til að sitja í ríkisráði Dana.
Hafði enginn Íslendingur setið í rík-
isráði Noregs eða Danmerkur eftir
Jón Arason. Hannes hafði þá sér-
stöðu að seta hans í ríkisráði Dana
var óháð valdahlutföllum í danska
þinginu. Hann sat í skjóli Alþingis
og bar ábyrgð gagnvart því. Völd
ríkisráðs Dana voru að sönnu þorrin
– þar sátu þeir einir stjórn-
málamenn sem höfðu til þess þing-
ræðislegan styrk. Völdin höfðu flutzt
til þjóðþinganna.
Fram að þessu höfðu
danskir ráðherra setið
í skjóli konungs. Eftir
tilkomu þingræðis sitja
þeir í skjóli þingsins.
Sú afmæliskenning dr.
Svans Kristjánssonar á
100 ára afmæli þing-
ræðis, að íslenzkir ráð-
herrar sitji í skjóli for-
setans, er furðuleg svo
ekki sé meira sagt. Er
maðurinn að halda því
fram að þingræði hafi
aldrei komizt á – veit
hann ekki hvað þingræði er. Veit
hann ekki að forseti Íslands, þótt
þjóðkjörinn sé, hefur engin völd;
skv. 13. gr. stjórnarskrárinnar fara
ráðherrar með vald hans. Hann get-
ur ekki skipað ríkisstjórn án atbeina
ráðherra. Og þeir einir verða ráð-
herrar sem hafa til þess stuðning
eða a.m.k. hlutleysi Alþingis.
Mér krossbrá þegar ég heyrði
forseta Íslands halda því fram í út-
varpi að ríkisráð Íslands væri æðsta
stofnun ríkisins. Þetta hefi ég aldrei
heyrt fyrr. Síðan var þessu haldið
fram af dr. Svani Kristjánssyni, pró-
fessor í stjórnmálafræðum. Maður,
sem héldi þessu fram á lagaprófi,
yrði felldur. Ríkisráðið danska var
æðsta stofnun ríkisins á einveld-
istímanum. Sá tími er löngu liðinn.
Ríkisráðið íslenzka, sem er allt ann-
ars eðlis, tók við af ríkisráðinu
danska, þegar Ísland varð konungs-
ríki. Í því sátu konungur, ríkisarfinn
og ríkisstjórn. Þrisvar voru haldnir
ríkisráðsfundir á Íslandi, meðan hér
var konungsríki, en alls voru haldnir
30. ríkisráðsfundir í konungstíð
Kristjáns X., flestir í Danmörku, en
löglegt var að halda þar íslenzkan
ríkisráðsfund með einum ráðherra!
Sá háttur var hafði á að forsætisráð-
herra heimsótti kónginn með þau
lög, sem búið að samþykkja á Al-
þingi og konungur að staðfesta utan
ríkisráðs, og svo hefur væntanlega
verið svo haldinn „ríkisráðsfundur“
með þeim tveimur og Jóni Svein-
björnssyni ríkisráðsritara og allt
klabbið samþykkt formlega. Sami
háttur hefur verið hafður á eftir að
lýðveldið var stofnað. Forsetinn árit-
ar lagafrumvörp og samþykkir lög
með áritun sinni milli ríkisráðs-
funda, sem nú eru vanalega haldnir
tvisvar á ári, en voru á árum Sveins
Björnssonar haldnir mun oftar.
Þessir fundir eru hrein formsatriði,
fara fram eins og þingfestingar fóru
fram í Hæstarétti í gamla daga.
Ráðherrarnir leggja fram málefnin
sín og forsetinn samþykkir. Forset-
inn spyr aldrei neins og enginn seg-
ir honum neitt.
Það er hins vegar grátlegt að
hugsa til þess að forseti Íslands
skuli á hundrað ára afmæli þing-
ræðis halda því fram að æðsta
stofnun ríksins sé sú stofnun sem
Íslendingar eyddu mestum tíma í að
losna undan alla 19du öldina. Og að
síðan komi prófessor í stjórn-
málafræði við Háskólann og haldi
því blákalt fram að forsetinn geti
skipað hér ráðherra og ríkisstjórn
að geðþótta sínum. Vilja þessir
menn endurvekja Estrups-tímann?
Eða kannski fara lengra aftur í
stjórnarháttum?
Æðsta stofnun ríkisins
Haraldur Blöndal skrifar
um ríkisráð ’Mér krossbrá þegar égheyrði forseta Íslands
halda því fram í útvarpi
að ríkisráð Íslands væri
æðsta stofnun ríkisins.‘
Haraldur Blöndal
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
TÓNLISTARVERÐLAUNIN
voru afhent nú um daginn, og við
sem að þeim stöndum getum ekki
annað en glaðst yfir
góðu máli. Allt sem
þar náði fram að
ganga vil ég hér lofa í
hástert: – Íslensku
tónlistarverðlaunin
eru okkur til sóma!
Þegar texti og tónn
fara saman, segja
menn að gott lag sé á
ferð. Vissulega er
þetta satt og rétt og
óþarfi að vefengja.
Síðustu árin hefur
það þó farið svo að
texti hefur verið
skrifaður skör lægra
en tónlist, líklega
vegna þess að dug-
miklir tónsmiðir hafa
viljað veg tónlistar-
innar sem mestan og
talið víst að texti gæti
þar skyggt á dýrðina.
Auðvitað hafa illa
unnir textar einnig átt sinn þátt í
því að styrkja stöðu tónsmiða á
kostnað textahöfunda. Landinn
hefur hampað margri hetjunni, en
svo hefur komið í ljós að hetjan var
loddari þegar kafað var í hinn
skrifaða texta. Textinn hljómaði
einsog hinn besti skáldskapur, en
svo þegar málið var skoðað, komu
óvönduð vinnubrögð í ljós – mál-
villur og fátæklegt innihald rýrðu
verkið og gerðu viðleitnina að
engu, um leið og höfundurinn op-
inberaði vankunnáttu, skilnings-
leysi og þaðanaf verri lesti.
Ég átti aðild að tilraun á Rás 2
nú fyrir nokkrum misserum, en
hún fólst í því að rýna í söngtexta í
nokkrum stuttum þáttum. Auðvitað
var þetta að mestu í gamni gert,
en tónn alvörunnar átti þó að
liggja á milli lína. Hvernig ég náði
að skila mínum þætti, get ég ekki
metið, en læt þess getið að nokkrir
af þeim sem fengu slæma dóma
fyrir texta sína, sögðu mig ekki
hafa vit á textagerð, um leið og
þeir sem fengu betri dóma, gerðu í
því að hæla mér fyrir fagmannleg
vinnubrögð.
Eitt af því sem menn sýndu sér-
stakan áhuga þegar rætt var við
mig um textagerð í áðurnefndum
þáttum, var hvort söngtextagerð
væri að fara fram eða aftur. Ég
svaraði þessari spurningu einatt á
sama veg: – Íslensk textagerð hef-
ur líklega aldrei verið betur stödd
en akkúrat í dag – sagnaþjóðin
sýnir skáldunum aðhald, þótt und-
antekningarnar verði alltaf fyr-
irferðarmiklar. En það eru jú þær
sem regluna sanna.
Og þá er ég loks kominn að
kjarna málsins, en hann er: Hvers-
vegna eru ekki veitt verðlaun fyrir
texta, þegar íslensk tónlist-
arverðlaun eru veitt?
Nú er það svo að ég, sem vara-
formaður Félags tónskálda og
textahöfunda, hef komið að því að
móta eitt og annað sem snúið hefur
að því að veita tónlist-
arverðlaununum braut-
argengi, án þess að ég
ætli að tíunda þann
þátt um of. Þar hef ég
þó reynt að fá menn til
að skilja að ég vil og
hef alltaf viljað, að
veitt verði verðlaun til
lagahöfundar ársins og
að jafnframt verði
veitt verðlaun til texta-
höfundar ársins. En
þegar þetta hefur bor-
ið á góma, hafa menn
sagt mér, að ef ég geri
þessa kröfu, þá komi
aðrir menn með enda-
lausar kröfur og áður
en við fáum rönd við
reist, verður búið að
útnefna gítareiganda
ársins og tambór-
ínuleikara ársins.
Ég held að það sé
fyrirsláttur, að halda því fram að
þótt tveimur af grunnþáttum dæg-
urlagagerðar sé gert jafn hátt und-
ir höfði, þá komi menn og heimti
að þeim þáttum verði fjölgað. Lag
og texti fara saman, hvort sem
leikið er á bassa eða bjöllu.
Textahöfundum er sjaldnast
hampað þegar höfundar sigra í
samkeppni, því það er alltaf verið
að velja lag, og fólki hefur verið
kennt að lagið sé laglínan. Það
heitir lag og texti. En þegar við
hlustum á sungið lag, þá komumst
við ekki hjá því að heyra textann.
Auðvitað er ekki hægt að full-
yrða að gott lag sé endilega flutt
við góðan texta, um leið er það líka
rétt að góður texti þarf ekki endi-
lega að fá með sér gott lag.
En ein er þó kristaltær stað-
reynd málsins: Þetta snýst um tón-
list og texta!
Það er því viðeigandi að ég geri
það á opinberum vettvangi, að
skora á alla þá sem að Íslensku
tónlistarverðlaununum vinna, að
setja textahöfunda á stall með
þeim sem lögin semja. Gott lag án
sæmilegs texta er einsog flottur
rammi utanum hryllilegt málverk,
á meðan gott lag og góður texti
bæta hvort annað upp.
Niðurstaða mín er einföld: Ef við
veljum lag ársins, þá eigum við líka
að velja texta ársins.
Hátíð í tali og
tónum
Kristján Hreinsson skrifar
um tónlistarverðlaunin
Kristján Hreinsson
’Þegar texti ogtónn fara sam-
an, segja menn
að gott lag sé á
ferð ‘
Höfundur er skáld og varaformaður
Félags tónskálda og textahöfunda.
VEGNA greinar í DV þriðjudag-
inn 27. janúar sl. undir fyrirsögninni
„Hestamennskan að hrynja“ vil ég
taka fram, að þetta eru orð, sem ég
hef aldrei sagt við blaðamann DV
um mitt eftirlætis tómstundagam-
an, hestamennskuna. Því miður
rangtúlkar blaðamaður DV nánast
allt sem ég sagði við hann í tveggja
mínútna símtali mánudaginn áður.
Spurningar blaðamannsins voru
þessar. 1) Hvað kostar að halda hest
á ári fyrir aðila sem er að byrja í
hestamennsku?
Svar mitt var: Það kostar senni-
lega 160-170 þús krónur á ári (Til
upplýsingar í gömlum viðmiðum um
kostnað við að halda einn hest á ári
var miðað við einn sígarettupakka á
dag. Einn sígarettupakki kostar í
dag kr 510 sem gerir kr. 186.150 á
ári).
2) Er þetta ekki nokkuð dýrt
sport?
Svar mitt var: Þetta er ekki ódýrt
sport þrátt fyrir að heyverð hafi
ekki hækkað allra síðustu ár. Hesta-
menn taka eitthvað seinna á hús nú
en áður. Hvort það er í sparnaðar-
skyni veit ég ekki.
3) Er mikið af hesthúsum til sölu
á Fákssvæðinu?
Svar mitt var: Jú, einhver hreyf-
ing hefur verið á hesthúsum á Fáks-
svæðinu enda alltaf einhver hreyf-
ing á fólki, en ég veit ekki hvort ég á
að hafa einhverjar áhyggjur af því.
Maður fór að taka eftir þessu fyrir
2-3 árum og þó sérstaklega núna
síðustu mánuðina.
Annað: Ég talaði aldrei um önnur
hesthúsasvæði við blaðamanninn.
Þá minntist ég aldrei á neinar reið-
tygjaverslanir né tísku í klæðnaði.
Ég talaði aldrei um að fólk væri að
hætta að stunda hestamennsku í
stórum stíl. Þetta síðasttalda og
annað í umræddri grein er allt frá
blaðamanni DV komið. Öðrum
dylgjum í minn garð og Fáks á
fréttasíðu hestar 847 og á slúðrinu á
sama vef hirði ég ekki um að svara,
þar lýsir hver sínum innri manni.
Að gefnu tilefni vil ég aðeins
nefna reiðvegamálin. Framkvæmd-
ir við reiðvegi í og úr Víðidalnum
hafa verið rækilega kynntar á al-
mennum félagsfundum hjá Fáki.
Menn verða að skilja að Fákur fer
ekki með yfirstjórn skipulagsmála
Reykjavíkurborgar. Allar fram-
kvæmdir við reiðvegagerð hafa ver-
ið í góðri samvinnu við Gatnamála-
stjóra og Reykjavíkurborg en
framkvæmdir hafa dregist vegna
utanaðkomandi og ófyrirséðra að-
stæðna eins og kynnt var nýlega á
fjölmennum fundi hjá Fáki, en þeim
á að ljúka næsta sumar. Ef litið er á
reiðvegamálin í heild sinni þá eru
þau ekki einkamál Fáks. Öll hesta-
mannafélög á höfuðborgarsvæðinu
og allir hestamenn þurfa að halda
vöku sinni í þessum efnum enda er
þetta eitt mikilvægasta hagsmuna-
mál okkar allra.
Hvað varðar félagsstarf Fáks, þá
er það með miklum blóma þar sem
hver stórviðburðurinn rekur annan
og er dagskrá félagsins nánast
sprungin.
Með bestu kveðjum til Fáks-
manna og annarra góðra hesta-
manna.
Yfirlýsing
Höfundur er formaður
Hestamannafélagsins Fáks.
Snorri B. Ingason
VIÐSKIPTARÁÐHERRA hefur
lagt fram á Alþingi stjórnarfrum-
varp um breytingu á lögum um
fjármálafyrirtæki. Frumvarpið hef-
ur það augljósa og yfirlýsta mark-
mið að hindra efndir á samningi
sem Spron hefur gert við KB-banka
um sölu á Spron og sameiningu við
bankann.
Svona lagasetning fær ekki stað-
ist. Handhafi löggjafarvaldsins get-
ur ekki að réttum stjórnlögum sett
lög í því skyni að ógilda þegar gerða
samninga manna á milli eða að
breyta lagareglum sem gilda á því
sviði sem samningur tekur til og
teljast til forsendna við samnings-
gerðina.
Samkvæmt 2. grein stjórnar-
skrárinnar fara dómendur með
dómsvaldið á Íslandi. Telji menn,
stjórnmálamenn sem aðrir, að
samningar um viðskipti fari í bága
við gildandi lög í landinu geta þeir,
ef þeir eiga lögmætra hagsmuna
að gæta, borið slíka samninga und-
ir dómstóla. Þeir geta hins vegar
ekki breytt leikreglum samnings
eftir á.
Það er ámælisvert að margir,
sem að jafnaði segjast vera fylgj-
andi gildandi meginreglum um
skipan mála í réttarríkinu, skuli
ekki vilja virða þær meginreglur ef
frávik frá þeim þjóna vildarsjón-
armiðum þeirra. Það er eins og
menn gleymi því að sá tími kunni
að koma, að þeir sjálfir þurfi að
leita skjóls í slíkum reglum.
Það er miklu þýðingarmeira fyr-
ir hagsmuni þjóðfélagsins að meg-
inreglurnar séu virtar, heldur en
komið sé í veg fyrir að KB kaupi
Spron.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Jón Steinar Gunnlaugsson
Meginreglur