Morgunblaðið - 05.03.2004, Blaðsíða 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. MARS 2004 39
HUGARAFL er hópur fólks sem
átt hefur við geðsjúkdóma að stríða,
en er í bata og starfar nú á vegum
iðjuþjálfunar í heilsugæslunni. Þetta
er tilraunaverkefni til tveggja ára
sem Tryggingastofnun
ríkisins í samvinnu við
heilbrigðisráðuneytið
hefur sett á laggirnar
til að styrkja heilsu-
gæsluna. Dæmi um
verkefnaval er útgáfa
fræðsluefnis, tengla-
þjónusta við geðsjúka,
fyrirlestrar, námskeið,
gæðaeftirlit og rann-
sóknir.
Íslendingar eru ekki
fyrsta þjóðin sem farið
hefur í gegnum þreng-
ingar á heilbrigð-
issviði. Í tengslum við
geðsjúkdóma hafa víða erlendis ris-
ið upp hagsmunahópar sem vilja sjá
áherslubreytingar í sínum mála-
flokki. Þannig geta aðsteðjandi
þrengingar nýst ágætlega við end-
urskoðun mála. Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunin (WHO) leggur áherslu á
að fjölga úrræðun fyrir geðsjúka úti
í samfélaginu, utan stofnana, og í
samvinnu við sjúklingana sjálfa þar
sem markmiðið er aukin þátttaka í
samfélaginu. Alþjóðabankinn lítur
svo á að fjárfesting í mannauði og
félagsauði skili mestum hagnaði til
samfélagsins. Að vera virkur, eiga
samstarf við aðra og hafa áhrif og
hlutverk, eru allt þættir heilbrigðis
og lífsgæða. Ef manneskjan upplifir
tilgangs- og stefnuleysi og nánasta
umhverfi hvetur ekki til þátttöku í
iðju sem leiðir af sér jákvæða lífs-
reynslu, visnar viðkomandi smám
saman og deyr. Iðjusvipting verður
í þeim hópum sem hafa takmarkað
val á þátttöku í iðju, eins og gerist
hjá fötluðum, föngum og útlend-
ingum. Iðjusvipting er raunveru-
leiki margra, einkum þeirra sem
kljást við fátækt, ójafnræði eða
króníska sjúkdóma. Þegar þrengir
að eins og nú í heilbrigðiskerfinu er
mikil hætta á að meirihluti fjár-
magnsins fari í „gera við“ ein-
staklinga með ýmsum lækn-
isverkum eða að „treina“ líf þeirra.
Einstaklingar sem á einhvern hátt
eiga erfitt með að taka þátt í iðju
sem þá langar eða þurfa að sinna til
að öðlast tilgang hafa ekki verið of-
arlega í forgangsröðinni. Afar mik-
ilvægt er að þeir sem miðla fjár-
magninu geri sér grein fyrir því að
heilbrigði felst ekki eingöngu í hefð-
bundinni lækningu eða svokallaðri
bráðaþjónustu. Huga verður að
þeim einstaklingum sem læknavís-
indin hafa svo sannarlega bjargað
þannig að líf þeirra verði þess virði
að lifa því.
Fjármagni er ekki bara misskipt í
heilbrigiðiskerfinu
heldur í samfélaginu
öllu. Bilið hefur
breikkað milli þeirra
sem hafa mikið milli
handanna og þeirra
sem lítið hafa. Hlut-
verkum í samfélaginu
er líka misskipt og þar
breikkar bilið einnig
milli einstaklinga með
mörg hlutverk og eru
eftirsóttir í starfi og
þeirra sem hafa fá eða
engin hlutverk og er
hafnað af atvinnulífinu.
Atvinnuvegirnir eru
líka að breytast í greinar sem eru
ýmist of fjölþættar eða of einhæfar.
Allir þessir þættir hafa neikvæð
áhrif á heilsu, einnig takmarkaður
aðgangur að þátttöku í verkefnum.
Að vera sviptur tækifærum til þátt-
töku eyðileggur sjálfsmyndina og
brýtur niður mótstöðuafl líkamans.
Störf okkar, sú iðja sem við stund-
um, og hlutverk okkar í lífinu móta
sjálfsmyndina. Þetta hefur áhrif á
hæfileikann til að ráða við streitu og
aðlagast kröfum daglegs lífs og er
þar með undirstaða heilbrigðis.
Jafnræði til þátttöku í samfélaginu
er því heilbrigðismál og hápólitískt.
Þegar unnið er með heilbrigði þarf
að vinna með þætti eins og jafnræði,
sjálfstraust, hlutverk og þátttöku.
Heilbrigðiskerfið þenst út, kostn-
aður eykst, sérfræðingum fjölgar,
notkun lyfja eykst og lyfjakostnaður
hækkar. Ætla mætti að árangur
væri í samræmi við þetta, en sam-
kvæmt niðurstöðum úr nýlegri
rannsókn sem þeir félagar Tómas
Helgason, Helgi Tómasson og Tóm-
as Zöega birtu í British Journal of
Psychiatry virðist ekki öll þessi
þekking á geðheilbrigðismálum hafa
skilað sér hér á þann hátt sem menn
vilja, eins og fækkun öryrkja,
göngudeildarsjúklinga, innlagna á
geðdeildir og sjálfsvíga. Það er
skiljanlegt að skattborgarar og
valdhafar sem beina þurfa fjár-
magninu á rétta staði, klóri sér í
hausnum og spyrji hvort við séum á
réttri braut. Hvað viljum við fá út
úr kerfinu? Fyrir hvað erum tilbúin
að borga úr sameiginlegum sjóðum?
Svo verður líka að skilgreina í
hverju árangur felist. Ætti að mæla
árangur í betri líðan, auknu sjálfs-
trausti, aukinni færni í daglegu lífi
eða aukinni þátttöku í samfélaginu
almennt? Eftir sameiningu stóru
spítalanna hefur samkeppni nánast
horfið. Núna hafa geðsjúkir sem og
sérhæft starfsfólk ekkert val. Þú
verður að velja Landspítala – há-
skólasjúkrahús hvort sem þér líkar
betur eða verr. Þegar að þrengir
virðast einu sýnilegu bjargráðin þau
að leita ásjár fjölmiðla og búa til
góðar fyrirsagnir sem selja, og
hræða valdhafa til undirgefni. Ný
stétt hefur allt í einu risið og fengið
mikilvægt hlutverk – fjölmiðla-
fulltrúar.
Þrátt fyrir fákeppni hér á landi,
hefur úrræðum fyrir geðsjúka utan
stofnana fjölgað. Margir hafa lagt
málefninu lið, svo sem stofnanir,
stjórnmálamenn, hagsmunaaðilar
og einkafyrirtæki, auk ýmissa
átaksverkefna á vegum hins op-
inbera. Aukin úrræði ásamt öflugri
fræðslu um geðsjúkdóma hafa haft
það í för með sér að hópur fólks hér
á landi sem náð hefur bata eða er á
batavegi vill hafa áhrif á þjónustuna
við geðsjúka. Tilkoma Hugarafls
hefði aldrei orðið að veruleika ef
ekki hefði komið til fjöldi fólks sem
lagt hefur hönd á plóg og minnkað
fordóma. Án þeirra hefði þessi litli
vaxtarbroddur Hugarafl sem starf-
ar í heilsugælsunni aldrei náð að
vaxa. Félagsmálaráðuneytið og heil-
brigðisráðuneytið hefur einnig hvatt
hópinn til dáða með styrkjum til að
halda áfram að þróa hugmyndir sín-
ar.
Markmið Hugarafls er að setja af
stað atvinnurekstur í hringiðu
mannslífins, fyrir þá sem einhverra
hluta vegna hafa dottið út úr vinnu
eða skóla, en vilja vera virkir, fá
hlutverk, hafa áhrif og taka þátt í
verðmætasköpun. Starfsemin mun
byggjast á valdveitingu og sjálfsefl-
ingu empowerment þar sem jafn-
ræði ríkir milli fagfólks og notenda
þjónustunnar.
Hugarafl hvetur alla sem áhuga
hafa á málefninu að mæta á kynn-
ingarfund og fræðast um hug-
myndir hópsins. Hópurinn vill fá
sem flest sjónarmið frá öðru fag-
fólki, stjórnmálamönnum, fjár-
festum, aðstandendum og almenn-
ingi. Hópurinn trúir því að með
samvinnu ólíkra aðila; fjárfesta, fag-
fólks, valdhafa og virkri þátttöku
þeirra sem hafa reynslu af bata
megi byggja upp þjónustu sem skil-
ar auknum mannauði. Hagur sam-
félagsins er í húfi og þú kæri sam-
borgari ert hluti af því. Ég vil því
eggja alla til þátttöku með því að
mæta laugardaginn 6. mars á Kaffi
Reykjavík kl. 13:00.
Nýr atvinnuvegur
í samvinnu við geðsjúka
Elín Ebba Ásmundsdóttir skrif-
ar um félagasamtökin Hugarafl ’Þrátt fyrir fákeppnihér á landi, hefur úr-
ræðum fyrir geðsjúka
utan stofnana fjölgað.‘
Elín Ebba
Ásmundsdóttir
Höfundur er forstöðuiðjuþjálfi
geðsviðs LHS og lektor við HA.
FORSETI bæjarstjórnar Vest-
urbyggðar, Jón B.G. Jónsson, skrif-
ar grein í Morgunblaðið 28. febrúar
sl. Þetta var góð grein og ánægju-
legt fyrir okkur íbúa Reykhóla-
hrepps að heyra að
landið er að rísa hjá
nágrönnum okkar í
vestri. Við Austur-
Barðstrendingar
fylgjumst vel með því
hvernig gengur hjá
vinum okkar Vestur-
Barðstrendingum og
með bættum sam-
göngum um Gufudals-
sveit á næstu miss-
erum munu
samskiptin vonandi
aukast eitthvað, en
þau eru lítil sem engin
af eðlilegum ástæðum
(gríðarlegar fjar-
lægðir og lélegir veg-
ir). Við höfum þó
reyndar sama sýslu-
manninn, okkar ágæta
Þórólf Halldórsson.
Okkur í austursýsl-
unni finnst oft að þeim
sem búa í norðurhluta
Vestfjarða hætti til að
gleyma okkur í Aust-
ur-Barðastrand-
arsýslu (sem er öll eitt
sveitarfélag, þ.e.
Reykhólahreppur). Það er eins og
þeir telji okkur ekki með Vest-
fjörðum. Í Orðabók Menningarsjóðs
eru þó Vestfirðir skilgreindir þann-
ig að um sé að ræða norðvest-
urhluta landsins að Gilsfirði og
Hrútafirði. Austur-Barðastrand-
arsýsla er því óumdeilanlega hluti
Vestfjarða.
Ég hélt þó að Vestur-Barðstrend-
ingar áttuðu sig á því að nágrannar
þeirra í austri, Austur-Barðstrend-
ingar, tilheyrðu Vestfjörðum. Þess
vegna varð ég hissa þegar ég las
eftirfarandi í grein Jóns B.G.:
„Á næstu misserum verðum við
að taka til alvarlegrar athugunar
sameiningu við Tálknafjarðarhrepp.
Þá yrði eitt sveitarfélag á öllum
sunnanverðum Vestfjörðum.“
Þarna er Jón B.G. að tala um
sameiningu sveitarfélaganna
tveggja í Vestursýslunni, þ.e. Vest-
urbyggðar og Tálknafjarðar. Hann
virðist líta svo á að austursýslan til-
heyri ekki sunnanverðum Vest-
fjörðum. Sé hins vegar litið á landa-
kort sést að hún nær reyndar enn
lengra suður (Reykhólar) en vest-
ursýslan, fyrir nú utan allar eyj-
arnar, Flatey og fleiri sem tilheyra
austursýslunni og ná miklu lengra í
suðurátt.
Auðvitað er þetta
sjálfsagt fljótfærni og
gleymska hjá forseta
bæjarstjórnar Vest-
urbyggðar. Þessi at-
hugasemd er því ekki
annað en vinsamleg
áminning um að menn
gleymi okkur ekki hér í
suðausturhluta Vest-
fjarða.
Ég get ekki ímyndað
mér að Austur- og
Vestur-Barðastrand-
arsýslur sameinist
nokkru sinni í eitt
sveitarfélag, þrátt fyrir
vegabætur. Til þess
eru vegalengdir of
miklar. Bara Reykhóla-
hreppur (austursýslan)
er 1.150 ferkílómetrar
að stærð og vegalengd-
ir eftir því. Fámenni
mikið og stór eyðisvæði
á milli sýslnanna
tveggja.
Í nýlegu viðtali við
einn af bæjarstjór-
unum á Snæfellsnesi
sem birtist í Skessuhorni, ræddi
hann um sameiningu sveitarfélaga á
Vesturlandi og taldi Reykhólahrepp
í Austur-Barðastrandarsýslu þar
upp eins og ekkert væri sjálfsagð-
ara. Auðvitað er hugsanlegt að sam-
eina einhvern tíma það sveitarfélag
á Vestfjörðum sem næst liggur
Vesturlandi (þ.e. Reykhólahrepp)
við Vesturland, þ.e. Dalina. Um það
eru þó skiptar skoðanir og slík sam-
einingartillaga var felld fyrir tveim-
ur árum. Það landsvæði sem Reyk-
hólahreppur nær yfir mun þó ávallt
tilheyra Vestfjörðum, burtséð frá
sveitarfélagamörkum. Að auki er
enginn landshluti á Íslandi eins
skýrt afmarkaður frá öðrum lands-
hlutum sem Vestfirðir og nægir að
líta á landakort til þess að átta sig á
því.
Vesturbyggð:
örstutt
athugasemd
Einar Örn Thorlacius skrifar
um sveitarstjórnarmál
Einar Örn Thorlacius
’Það landsvæðisem Reykhóla-
hreppur nær yf-
ir mun þó ávallt
tilheyra Vest-
fjörðum, burt-
séð frá sveitar-
félagamörkum.‘
Höfundur er sveitarstjóri
Reykhólahrepps.
SÍÐUSTU daga hefur farið fram
undarleg umræða um nýju raf-
orkulögin. Eitilharðir
Evrópubandalagssinnar eru allt í
einu farnir að tala um
vondu kallana í Bruss-
el sem eru að troða
einhverjum reglugerð-
um á okkur Íslend-
inga. Sannfærðir
krossfarar frelsis og
samkeppni, væla um
hvað einokun geti ver-
ið góð. Ungur jafn-
aðarmaður skrifar um
ríkið sem höfuðand-
stæðing íslensku þjóð-
arinnar og verkalýðs-
leiðtogar lýsa því yfir
að allir samningar séu
í uppnámi. Nú eru lífeyrismálin
ekki lengur aðalatriðið, nú er það
verðið á raforku sem er aðalatriði
næstu kjarasamninga.
Ástæður þessarar undarlegu
hegðunar er sú að forkólfar tveggja
einokunarfyrirtækja í orkuiðnaði
flytja hræðsluáróður um gífurlega
hækkun á raforkuverði til neyt-
enda. Í staðinn fyrir að athuga
hvort þessar ágiskanir um hækkun
á raforkuverði séu réttar eru þær
teknar sem heilagur sannleikur.
Það er ekkert gert til þess að at-
huga hvort forsend-
urnar séu réttar og
raunhæfar. Ekkert at-
hugað hvort einok-
unarfyrirtækin geti
verið að verja aðra
hagsmuni en hags-
muni almennings.
Fyrirtæki með einok-
un reyna alltaf að
halda í sín forréttindi
og þess vegna ættu
það að vera eðlileg
viðbrögð allra, að hafa
gát á upplýsingum frá
einokunarfyrirtækjum
um hagsmuni almennings.
Það virðist algerlega hafa farið
fyrir ofan garð og neðan að til-
gangur nýju raforkulaganna er að
brjóta niður einokun í raforkuiðn-
aði og koma á virkri samkeppni til
hagsbóta fyrir neytendur. Afleið-
ingar virkrar samkeppni eru að
fyrirtækin verða að hagræða í eigin
rekstri til þess að vera samkeppn-
isfær. Núna geta orkufyrirtækin
hækkað orkuverðið eins og þeim
sýnist og hafa gert það.
Þrátt fyrir að sumir haldi að ís-
lensk orkufyrirtæki séu best reknu
fyrirtæki í heimi og geti engan veg-
inn hagrætt, þá leyfi ég mér stór-
lega að efast um það. Íslendingar
eru heppnir með orkulindir og ættu
að geta framleitt raforku á töluvert
lægra verði en flestar aðrar þjóðir.
Þetta þýðir að raforkuverð á Ís-
landi ætti að vera það lægsta í
heimi og ekki að liggja, eins og það
gerir núna, nálægt toppnum.
Það er engin ástæða til þess að
ætla annað en að lágt orkuverð til
neytenda skili sér í virkri sam-
keppni. Og alveg örugglega frekar
en ef núverandi einokun fær að
halda áfram. En virk samkeppni
verður ekki tryggð nema með því
að allir raforkuframleiðendur hafi
sama aðgang að viðskiptavinunum.
Þess vegna gengur það ekki að raf-
orkuframleiðandi, sem er stað-
settur nálægt þéttbýli, geti ein-
angrað og eignað sér þá
viðskiptavini. Það er ekki virk sam-
keppni, það er einokun.
Í íslenskum orkulindum liggja
mikil auðæfi og engu minni en auð-
lind sjávar. Hér eru auðæfi upp á
ótalda milljarða sem orkufyr-
irtækjum landsins er ætlað að
ávaxta fyrir þjóðina alla. Það er því
sérstaklega mikilvægt að stjórn-
endur lands og sveita kynni sér
málin, horfi á staðreyndir, hlusti á
óháða sérfræðinga og nái þjóð-
arsátt um þessar mikilvægu breyt-
ingar.
Flestir nú á dögum eru sammála
um að virk samkeppni sé af hinu
góða og hafi bætt hagi allra Íslend-
inga mikið. Það er fráleitt að ætla
sér að hætta við þessar tímabæru
breytingar, einungis vegna þess að
tvö einokunarfyrirtæki í orkuiðnaði
hóta að hækka orkuverðið. Hættan
á því að ný raforkulög skili sér
ekki til neytenda liggur að mestu
leyti í því að núverandi orkufyr-
irtæki haldi sinni einokun og með
samráði hindri aðra í að nálgast
markaðinn.
Richard Úlfarsson
skrifar um raforkumál
Richard Úlfarsson
’Núna geta orkufyr-irtækin hækkað orku-
verðið eins og þeim sýn-
ist og hafa gert það.‘
Höfundur er verkfræðingur
búsettur í Danmörku.
Raforkurugl
Húsgögn
Ljós
Gjafavara
Mörkinni 3, sími 588 0640
www.casa.is
Opið mán.-fös. 11-18, lau. 11-15.