Tíminn - 03.12.1969, Síða 8

3
MIÐV5KUDAGUR 3. desember 1969.
TÍMINN
rryggvS Helgason, fBugmaður:
Á að virkja Láxá og haida áfram
uppbyggingu Norðurlands - eða ekki?
Deilurnar um Laxárvirkjun
hala nú komizt á þaS stig, að
mælirinn virðist fuillur, — og
þá aðallega af órökstuddum
fullyrðingum.
Andstæðingar hinnar fyrir-
huguðu störvirkjunar, halda
sig, að því er virðist, lítt að
rökum og staðreyndum. Kem-
ur hér fram, sem oft áður að
íslendingar eru þrasgjarnir og
sundurþykkir, og virðist líka
betur að stæla, en rökræða.
Því er til dæmis haldið fram,
að talið sé að Suðurárveita
geti valdið stórtjóni á engja-
löndum Mývetninga og sjálfu
Mývatni, með sandburði. Hverj-
ir telja þetta, og hvaða rök
hafa þeir sömu fyrir þessu?
Suðurárveita er fyrirhuguð ár-
ið 1990. Þá er gert ráð fyrir
að veita 16 rúmmetrum af
vatni, á sekúndu, niður í
Kráká, se-m he-fur r.ú 7 rú-m-m.
meðalrenns-li. Kráká rennur
alls ekki í Mývatn, heldur
beint í Laxá, og verður hún
látin renna söm-u leið eftir
br-eytinguna. Suðurá er tær á
og þar að auki verða rennsli-
virki á þann há-tt, að enginn
sandur getur borizt þá leið
gegnu.. rennslisvirkin, þótt
hann bæris-t nið-ur með Suðurá.
Eins og Kráká er nú, kem-
ur íyrir að áll úr ánni, brjóti
sér leið á vetrum yfir flat-
1-endið suður af Mývatnssveit,
og renni í Grænavatn, og það-
an í Mývatn. Fyrir mörgum ár-
um munu bændur hafa sett
stíflur í Kráká, til þess að
veita vatni á þessi sömu engja-
lönd. St-íflur þessar munu að
einlhverju ley-ti hindxa fram-
burð, og lyftir það ánni úr sín-
um eðlil-ega farvegi. Þrátt fyr-
ir þetta hafa bænd-ur ekki séð
ástæðu til þess að fjarlægja
st-íflurnar, og er því hægt að
álykta sem svo, að bændum
þyki það ekki skipta verulegu
máli, þótt kvísl úr ánni geti
runnið þessa leið hluta úr ár-
inu. Eftir breytinguna 1990
verður meðalrennsli Krákár um
23 rúmm., og er ekkert tækni-
leg-t vanda-mál að halda þessu
vatnsmagni í sínum rétta far-
vegi, með því að breikk? og
dýpfca farveginn, og mei íyrir-
hleðslu. Þáð að auki verður
svo loka í renslisvirki Suðurár,
og komi mikil flóð í Kraká til
dæmis í vorl-eysingum, þá
verður einfaldlega lokað fyrir
Suðurá. Verður vatnasvæði
Krákár þá, á sömu mínútu, ná-
kvæmlega hið sama og það er
nú, en farvegurinn verður
betri til meiri vatnsflutninga,
en nú er. Er ekki annað áð
sjá, en að auðvelt verði, að
girða fyrir að áin renni
á engjalöndin, nema sem á-
veita, að ósk bændann-a sjálfra.
Og hvar er þá hættan af þess-
um framkvæmdum?
Þá er fullyrt að fiskirækt í
Skjálfandafljóti eyðileggist við
það að Suðurárvatnið verði
burtu tekið. Hvaða fiskirækt?
í Skjálfandafljóti er lítil veiði,
og ekki hefur heyrzt um neina
fiskirækt þar.
Líklegast, virkjun í Skjálf-
andafljóti, er sennilega íshóls-
vatnsvirkjun. En bar sem Suð-
urá getur tæplega runni í ís-
hólsvatn, þá breytir það engu
fyrir þá virkjun, hvert Suðurá
rennur.
Þá er þvi haldið frarn, að
Suðurárvatnið — þetta blá-
tæra bergvatn, sem sag-t er að
sé hreinasti lífs-elexír fyrir
fisk í Skjálfandafljóti — verði
banvænt fyrir silung og lax,
ef það renni í Laxá, sökum
þess hve kalt það sé, og beri
þar að au-ki óhe-mju a-f sandi
í Mývatn, sem svo drepi kísil-
gúrv-erksmiðjuna og allan sil-
unginn. Ef þetta er ekki mót-
sögn og rökleysa< hvað er það
þá? Og þetta sama vatn á
einnig a ’ steindrepa allan mý-
varginn. Hvar eru rökin fyrir
því?
Og það er fullyrt, að mörg
hundruð bænda verði fyrir
tjóni. Fyrir hvaða tjóni verða
Mývetningar, Revkjaihreppsbú-
ar, Bárðdælingar, Ljósvetning
ar, Reykdæiingar og Aðaldæl-
ingar? Hver eru ökin fyrir
þeirra tjóni?
Þeir einu, sem sannarlega
verða fyrir tjóni, eru Laxdæl-
ingar. Ofa að sjálfsögðu fá þeir
það bætt að fullu. Allt tal urií
eitthv-að annað, er fleipur eitt.
Og verður L xárdalur nýttur
öllu betur á annan hátt? Und-
anfarin • hafa m-argar jarðir
farið í eyði í Laxárdal, og
hætta er á, að fleiri jarðir fari
í eyði á næstu árum, hvort
sem virkjað verður eða ekki.
Laxárdalur er þröngur og lítt
fallinn til ræktunar, og þar
eru engar stórjarðir.
Það er sagt, að það verði
röskun á náttúru. Auð-vitað
vei’ður einhver röskun á nátt-
úru. Er það ekki líka röskun
á nátt-úr-u, að láta miiljón
kinda naga upp gróður lands-
ins? Er það ekki röskun á
náttúru, að þurrka upp geysi-
stór mýralönd, jg eyða vað-
fugli og mófugli, og öllum nátt
úrulegum gróðri? Og er það
ekki rösk-un á náttúru, að
moka silungi og laxi úr ám
og vötnu-m, og láta ekkert í
staðinn? Jú. svo sannarlega —
en sa-mt er þ d nú gert, ein-
faldlega vegna peningasjónar
miða.
Það er sagt, að peningasjón-
armið no-kkurra manna ráði
áætlun um gerð Gljúfurvers-
virkjunar. Auðvitáð eru það
peningásjónannið, sem ráða.
Hvnð annað? Fullgerð mun
Gljúfurversvirkjun skila í raf-
magni verðmæti fyrir 200—
400 milljónir króna árlega.
En þessir fáu menn eru 20—
30 þúsund talsins, og búa á
norðausturhluta landsins.
Og hvers vegna er lax eitt-
hvert verðmæti? Er það ekki
vegna peningasjónarmiða?
Eða 'h-vei's vegna má ekki raska
laxagöngum? Ætíli það geri
ekki peningasjónarmiðin? Það
skyldi nú vera, að það væru
peningasjónarmið örfárra
manna, sem kallað haf-a fram
andstöðu við Gljiifurversvirkj-
un.
Andmælendur virkjunarinn-
ar hafa gengið hart fram í
söfnun undirskrifta undir mót
mælaskjöl. Hafa Mývetningar
sagt mér, að sendimenn and-
mælenda hafi beitt fólk þar í
svei-t brigzlyrðum, ef það neit-
aði að skrifa undir, og surnir
hefðu neyðzt til þess að skrifa
undir, til þess eins að losna
við hina leiðu gesti úr húsum
sínu-m. Undirskriftir, sem afl-
að er á þennan hátt, eru einsk-
is virði, og andmælendum til
háðungar.
Spurt hefir verið, hvort al-
menningSþörf krefjist þessar-
Tryggvi Helgason
ar virkjunar. Hvaða virkjun á
íslandi (utan einkastöðva, hef
ir verið gerð. án þess að vera
til þax-fa almennings?
Og nú er jafnvel fullyrt, að
gerð þessarar fyrii-huguðu
virkjunar væri stjórnarskrár-
brot. Enginn hefir enn sem
lcomið er verið skyldaður til
þess að láta af hendi eign
sína, vegna virkjunarinnar, og
ef til þess kemur, þá verður
einungis um að ræða fáar jarð
ir * néðst í Laxárdal. Og fyrir
þær mun ko-ma fullt gjald, og
er það i fullu samræmi við
stjórnai-skrána. Engir aðrir
munu koma til með að þurfa
að láta nokkuð .f eignum sín-
um af hendi vegna Gljiifurvers
vii-kjunar. Virðist því, að hér
sé enn einu sinni farið með
staðlausa stafi.
Þá er sagt, að stíflan verði
sem hangandi sverð yfir höfð-
um manna. Hversu margir ís-
lendingar verða ekki að búa
við einhverja áhættu, svo sem
snjóflóðahættu, jarðskjálfta-
hættu, flóðahættu eða eld-
hættu? Þú xefir heyrzt, að and
mælendur haf: krafizt áhættu-
þóknunar fyrir að búa neðan
stíflunnar. eða þfn-el að fá
greidda: dánarbætur" fyrir-.
fram. Eru bókstaflega engin
takmörk, hversu langt menn
ganga í öfgum? Hvað mættu
til dæ-mis sjómennirnir segja?
Ekki fá þei neina áhættu-
þóknun. or þó veit enginn,
hvenær þeir fara sína síðustu
för. Og ekki fá þeir dánarbxet-
ur greiddar fyirfra". Og ekki
fá bændur áhættuþóknun fyr-
ir það að eiga drá-ttarvél. En
þó e. drátt.arvélin meira hane
andi sverð yfir höfðum bænda
og búaliðs en flest annað.
Þessi fyrirhugaða s-tífla mun
teiknuð og reiknuð eins og nú-
verandi stíiflur og mannvirki
Laxárvirkjunar, og önnur hús
á jarðskjálftasvæðum landsins,
þar sem gert er ráð fyrir hlið-
arátökum við grunn, sem sam-
svara um það bil 7,3 jarð-
skjálftastigum (Hraðabreyt-
ingu 100 cm/sek2.)
Eins og flestum er kunnugt,
þá eru jarðskjálftar fyrirbæri,
sem erfitt er að segja fyrir
um, hvar og hvenær þeirra sé
von, og þá hversu öflugir.
Þó hefir mönnum tekizt að
draga upp allgóða mynd af
helztu jarðskjálftasvæðum jarð
arinnar, og einnig þessa lands,
með því að byggja á öllum
fáanlegum heimildum, alt síð-
an á landnámsöld, og svo öll-
um mælngum, síðan þær hóf-
ust — og beita síðan Hkinda-
i-eikningi.
Á íslandi eru talin 2 aðal-
jarðskjálftasvæði — hið meira
á Suðvesturlandi en hið minna
fyrir Norð-urlandi. Aðalupp-
takasvæði i arðskjálfta ,fyrir/
Kíorðúrláridi" eruI tálíri S, tíg
liggja öll í hafi úti. Hið mesta
er skammt austur af Grímsey,
en hin bvö allmiklu minni, eru
úti fyrir Fljótum, og á Skjálf-
anda. Miðpunktur Skjálfanda-
svæðisins er talinn vera í um
það bil 15—20 km fjarlægð í
NNV frá Húsavík, eða í um
það bil 50 km fjarlægð frá
Laxárvirkjun. Upptakasvæðið
er talið vera um það bil 40
km í þvermál, og ér þvá Húsa-
vik í jaðri svæðisins. Jarð-
skjálftahætta er þar af leið-
andi miklu meiri á Húsavík
heldur en við Laxái-virkjun,
enda eru hreyfingarnar ávallt
sterkastar við upptökin, en
fara mjög dvínandi með auk-
inni fjarlægð. Má því leiða lík-
ur að því, að skjálfti, sem ætti
upptök í Skjálfandaflóa, dvíni
með aukinni fjarlægð, sem
samsvarar því, að bylgjuhreyf-
ingin mældist við Laxárvirkj-
un, um það bil einu og hálfu
til tveim stigu . vægari en við
upptök, og um það bil einu
til einu og hálfu stigi vægari
heldur en á Húsavík. Má því
ætla, að jarðskjálíti, isem væri
nægilega öflugur til 'þess að
valda einhverjum skemmdum
á Húsavík, myndi ekki valda
tjóni innst í Aðald.vl.
Á nverjum 1000 árum má
gera ráð fyrir að við Laxár-
virkjun verði fjöldi jarð-
skjálfta að styrk 5 stig eða
rúnxlega þf 40 talsins, 6 stig
eða rúmlega það, 4—10 tals-
ins, og 7 stig eða rúmlega það,
1 jarðskjálfti á 1000 árum.
Samsvarandi tölur fyrir Húsa-
vík eru 5 stiga skjálfti 150
sinnum. 6 stiga eða rúmlega
það 20—4C sinm-.n, og 7 stig
eða rúmlega það 2 til 3 sinn-
um á 1000 árum.
Ef litið er á líkurnar fyrir
stærsta hugsanleg'1 jarð-
skjálfta á hverjum 10.000 ár-
um. þá er talið -iennilegt, að
við Laxárvirkjun gæti sterk-
asti iarðskjálfti samsvarað 7,8
stigunx en við Hú'avík 8,6 til
9 stigum. Þó ber þess að g-æta,
að á jörðinni allri kemur ekki
ne-ma einn jarðskjálfti að með
altaH á ári, rúmlega 8 stig,
og ster-kasti jarðskjálfti á þess
ari öld er talinn samsvara 8,6
stig-um, og jafnframt er talið
að líkurnar fyrir sterkari jarð-
skjálfta en 8.6 stigum, ein-
hvers staðar á jörðinni, séu
sama sem engar.
Eftir að styrkurinn er kom-
inn í 7 stig oða meira, eru
allar byggingar í h-ættu,. og ef
miðað er við að upptökin v-æru
á Skjálfanda, mætti ætla að
verulegur fjöldi lél-egri bygg-
inga á Húsavík yrðu fyrir
skemmdum. Sami skjálfti
myndi þá samsvara 5 til 6 stig
um við Laxárvirkjun, og
myndi tæplega valda nokkru
tjóni. Ef jarðskjálfti með upp-
tök í Skjáifanda mældist 9
stig við upptök, mætti ætla að
öll steinhús á Húsavík hryndu
til grunna. Álhrif sama skjálfta
myndi samsvara yfir 7 stigum
við Laxárvirkjun, og væru þá
öll mannvirki þar í mjög veru
legri hættu. Við 6V2 stig eða
minna má ætla að tjón verði
mjög 1-ítið á byggingum, nema
þá á lélegustu húsum, og
skjálfti undir 5 stigum veldur
yfirleitt engu tjóni.
Samkvæmt ofanskráðu má
ætla, að líkur fyrir hættulega
sterku-m jarðskjálfta við Lax-
árvirkjun næstu 1000 árin séu
ákaflega Utlar. Þu fyndist mér
ekki óeðlilegt, að stjórn Lax-
árvirkj-unar 1-éti fara fram at-
hugun á þeim kostnaðarauka,
sem leiddi af því að auka styrk
leika stíflunnar, til þess að
mæta 7,8 jarðskjálftastigum
eða jafnvel 9 stigum í stað
7,3 stiga (Hraðabr. 150 eða
300 cm/sek2), enda benda
Ukur til þess, að samt sem áð-
ur verði Laxárvirkjanir rekstr
arlega séð hagkvæmustu og ör
uggustu virkjanir á fslandi í
náinni framtíð. Þá teldi ég
einnig rétt, að hæfustu m-enn
innlendir og erlendir, væru
fengnir til þess að semja grein
argerð um þessi mál, og hinn
endanlegi s-tyrkleiki stíflunn-
ar síðan ákvarðaður og reikn-
aður samkvæmt þeirri niður-
stöðu. Geri ég það einnig að
tillög-u minni, að Laxárvirkj-
un setji upp jarðskjálftamæU
í eða við stöðvarnar. Þá myndi
ég einnig telja sjálfsagt, að
Húsvíkingar settu upp mæU
hjá sér, enda tiafa þeir meiri
ástæðu til þess en flestir aðrir.
Það er fullyrt, að ekki muni
bres-ta, fylgi Þingeyinga við
góða og skynsamlega úrlausn
virkjunarmála okkar Norðlend
inga. Væri betur, ef satt reyn-
ist. Og hv ða virkjun skyldi
betri og hagkvæmari en Gljúf-
urversvirkjun?
Ég fæ ekki séð, að Laxárdal-
ur verði betur nýttur en með
því að fullvii’kja allt fallið í
Laxá, frá Mývatni of niður úr.
Fullvirkjuð mun Laxá gefa af
sér verðmæti í rafmagni fyrir
1.000.000.000,00 króna (1 biHj-
ón kr.) árlega.
Ég fæ ekki séð, að tjón
vegna Suðurái-veitu, verði
nema mjö' smávægilegt. Og
Framhald á ttls. 14.