Morgunblaðið - 19.04.2004, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 19. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
enn eru núna að horfast í augu við
það að óheftur vöxtur einkabíla-
umferðar gengur ekki til lengd-
ar,“ sagði þáverandi formaður
samgöngunefndar Reykjavíkur,
Árni Þór Sigurðsson, í tengslum við samgöngu-
viku sem efnt var til á síðasta ári. Síðar í sama
viðtali bætti Árni Þór því við að borgarbúar
þyrftu að velta því fyrir sér hvort þeir vildu „búa
í borg þar sem hver mislæg gatnamótin taki við
af öðrum“.
Árni Þór virðist þó ekki ætla að bíða eftir svari
borgarbúa við þeim vangaveltum, því í síðustu
viku kynnti hann nýjasta útspil sitt í baráttunni
við þann mikla samgönguvanda sem ríkir í borg-
inni. Þessi lausn kallast léttlestir og þær skal nú
skoða sem raunverulegan kost til að bæta úr
brýnum samgönguvanda í borginni. Árni Þór við-
urkennir að kostnaður við léttu lestirnar sé mjög
mikill og þær séu víða reknar með miklu tapi, en
segir að til móts við það megi vel koma með því
að „draga úr fjárfestingum í almenna gatnakerf-
inu“ og fresta „framkvæmdum eins og mislægum
gatnamótum“ svo eina ferðina enn sé vitnað í
fyrrverandi formann samgöngunefndar og for-
seta borgarstjórnar.
Er hægt að „draga úr fjárfestingum
í almenna gatnakerfinu“?
Fjárfestingar í almenna gatnakerfinu hafa
aldrei verið forgangsverkefni núverandi meiri-
hluta í Reykjavík. Allt frá því vinstri meirihlutinn
tók við völdum hefur það verið yfirlýst stefna
þeirra í samgöngumálum að „sporna gegn óheftri
aukningu einkabíla“ svo notuð séu þeirra eigin
orð og í samræmi við það hefur umferðar- og
samgöngumálum einfaldlega ekki verið sinnt
sem skyldi af borgaryfirvöldum. Vegna þess er
alls ekki hægt að draga úr fjárfestingum í al-
menna gatnakerfinu, eins og Árni Þór hefur nú
gert að tillögu sinni. Öðru nær, borgaryfirvöld
þurfa að bæta til muna aðstæður og öryggi bíla-
umferðar í Reykjavík, enda flestir borgarbúar
orðnir langþreyttir á viðvarandi aðgerðaleysi í
þessum mikilvæga málaflokki.
Er hægt að „fresta framkvæmdum
eins og mislægum gatnamótum“?
Andstaða R-listans í Reykjavík við mislæg
gatnamót ætti engum að koma á óvart, enda var
hún eftirminnilega staðfest strax árið 1996 þeg-
ar ein mikilvægasta samgöngubótin í borginni,
mislæg gatnamót við Kringlumýrarbraut og
Miklubraut, var tekin út af skipulagi. Aftur voru
rökin þau að „sporna gegn óheftri aukningu
einkabíla“ líkt og það að minnka ekki þá miklu
hættu sem akandi og gangandi umferð er búin á
þessum fjölförnu gatnamótum myndi tryggja að
fleiri notuðu almenningssamgöngur. Síðan sú
ákvörðun var tekin hafa sjálfstæðismenn í borg-
arstjórn ítrekað lagt til að hún verði endur-
skoðuð og framkvæmdir verði hafnar við um-
rædd gatnamót. Sú barátta skilaði því að
gatnamótin voru aftur sett inn á skipulag 2000–
2001 en síðan hefur lítið gerst, þar til um mitt
síðasta ár þegar R-listinn hélt því fram að ein-
ungis stæði á ríkisvaldinu og fjármagni þaðan.
Staðhæfing sem að sjálfsögðu var alröng, enda
liggur ekki enn fyrir ákvörðun R-listans í málinu
og nú hefur Árni Þór komið fram og lagt til að
slíkum framkvæmdum við mislæg gatnamót
verði enn frestað. Tillaga sem er úr öllu sam-
hengi við nauðsyn slíkra framkvæmda, sér-
staklega á mótum Miklubrautar og Kringlumýr-
arbrautar.
Léttlestir eru ekki lausnin
Rök vinstri meirihlutans í Reykjavík fyrir því
að skoða alvarlega þann kost sem léttlestir geta
verið eru einkum þær að slíkur ferðamáti sé
Leysa léttlestir va
Eftir Hönnu Birnu Kristjánsdóttur
F
ramkvæmdastjóri Big Food Group-
matvörukeðjunnar í Bretlandi lét hafa eft-
ir sér að hann hefði áhyggjur af því að
Tesco-keðjan væri orðin of stór á breskum
markaði. Stærð hennar væri farin að ógna
samkeppnisstöðu annarra matvöruverslana, áhrif ris-
ans á birgja og framleiðendur væru of sterk og til
lengri tíma litið myndu neytendur tapa á fákeppni.
Þetta er athyglisvert – ekki síst í ljósi þess að breskur
rekstrarmarkaður telur 27% markaðshlutdeild ógna
samkeppnisumhverfinu. Hver skyldi svo staðan vera á
Íslandi? Eitt fyrirtæki ræður yfir um 50% mat-
vörumarkaðarins! Hafi Bretar áhyggjur – hvað megum
við Íslendingar þá segja?
Sá stóri gleypir okkur
Hvers vegna skyldu menn óttast fáa en sterka á
markaði? Því hefur í raun verið svarað ítrekað af ýms-
um aðilum á markaði. Bent hefur verið á að fákeppnin
leiði til þess að einkaaðilar hafi öruggan og vísan að-
gang að peningum almennings. Geti m.ö.o. makað krók-
inn í skjóli einokunar sinnar á markaði. Þetta sé nokk-
urs konar skattlagning einkaaðila á borgara landsins.
Sannarlega höfum við fylgst með grimmum átökum á
þessu sviði. Gleymum því ekki að matvara er fólki lífs-
nauðsyn. Matur er eitthvað sem allir verða að kaupa.
Fyrir um 15 árum voru nokkuð margir aðilar á þessum
markaði. Samkeppni þeirra í millum var hörð og kom
neytendum til góða. Það er einmitt markmið sam-
keppni – að glíman sú leiði til hagstæðs rekstrar og
haldi verði í lágmarki án þess að tap verði á rekstrinum.
Í dag eru aðeins örfáir keppendur eftir á íslenskum
matvörumarkaði. Og einn þeirra drottnar yfir meira en
helmingnum. Í þeirri stöðu hefur sá stóri algjört tang-
arhald á keppinautum sínum og það sem alvarlegra er,
einnig á birgjunum eða framleiðendum. Þekkt er sú að-
ferð hinna stóru að bjóða vöru sína til skamms tíma á
undirverði og pína þannig hinna minni þar til þeir logn-
ast út af eða renna saman við risann. Í kjölfarið getur
sá stóri hækkað verð sitt aftur og náð þannig til baka
tapinu. Þetta eru þekktar ruðningsaðferðir sem lýkur
aðeins með því að einn til tveir aðilar sitja eftir og
hreinlega skipta markaðinum á milli sín. Í matvörunni
hafa þessir aðilar því kjör og líf fólksins í landinu í
hendi sér. Þeir mokgræða enda samkeppnin engin.
Því miður virðist slíkt ástand vera að skapast hér á
íslenskum matvælamarkaði og jafnvel fleirum. Og hvað
er til ráða?
Komum á virkri samkeppni
Stjórnvöld setja leikreglur. Þeirra er síðan að sjá til
þess að leikreglur séu virtar. Markmið þeirra er að
halda uppi heilbrigðri og heiðarlegri samkeppni enda á
hún að koma neytendum til góða. Í sviptingum síðustu
missera hefur komið í ljós að keppendur leiksins hafa
farið offari. Má segja að leikurinn hafi borist út fyrir
leikvöllinn sjálfan. Fjármálaeftirlitið og Samkeppn-
isstofnun hafa vart undan kærumálum. Eitt brýnasta
verkefni stjórnmálanna er að koma leiknum aftur í eðli-
Fákeppni mun bu
Eftir Hjálmar Árnason
Verslað í stórmarkaði. Greinarhöfundur segi
landinu í hendi sér, enda sé matvara nokkuð
AFTÖKUR ÍSRAELSMANNA
Opinberar aftökur Ísr-aelsmanna á forystumönn-um svonefndra Hamas-sam-
taka þjóna engum tilgangi. Þær
vekja viðbjóð hjá fólki um allan
heim og valda því, að það er ekki
lengur hægt að sjá neinn mun á
hryðjuverkasamtökum, sem starfa
í hópi Palestínumanna, og opinber-
um stjórnvöldum í Ísrael. Morðin
eru jafn óhugnanleg á báða vegu.
Sú var tíðin, að stjórnvöld í Ísr-
ael nutu virðingar og málstaður
gyðinga naut samúðar fólks, ekki
sízt á Vesturlöndum. Það er því
miður liðin tíð. Þeir harðlínumenn,
sem stjórnað hafa Ísrael um nokk-
urra ára skeið, hafa haldið þannig
á málum, að það er erfitt að sjá
nokkurn mun á öfgamönnum í Ísr-
ael og öfgamönnum í Palestínu.
Aftökur Ísraelsmanna á einstak-
lingum í forystusveit Palestínu-
manna breyta engu um deilurnar
fyrir botni Miðjarðarhafs nema ef
vera skyldi, að þær drægju úr lík-
um á friði. Framan af var hægt að
telja sér trú um, að Sharon og
hans menn gætu komið á friði
vegna þess, að þeir gætu haldið
öfgaöflum innan Ísraels í skefjum.
Nú er svo komið, að það er engin
leið að gera sér vonir um að núver-
andi ríkisstjórn í Ísrael semji um
frið við Palestínumenn.
Innan Ísraels er hins vegar að
koma fram á sjónarsviðið ný kyn-
slóð innan Verkamannaflokksins,
ungt fólk, sem átti mikinn þátt í
Oslóarsamkomulaginu á sínum
tíma, fólk, sem talar af skynsemi
og raunsæi. Ísrael er lýðræðisríki
og þar fara reglulega fram lýðræð-
islegar kosningar. Vonir manna
um frið hljóta að vera bundnar við
að þessi nýja kynslóð nái völdum í
kosningum og taki upp breytta
stefnu.
HEIMILISLAUST FÓLK
Það er óþolandi blettur á ís-lenzku velferðarþjóðfélagi að
um 100 einstaklingar séu heim-
ilislausir og sofi úti við eða í yf-
irgefnum húsum eða gömlum
hreysum eins og Steingerður
Ólafsdóttir blaðamaður gerði
rækilega grein fyrir í Tímariti
Morgunblaðsins í gær. Það er
óþolandi blettur á íslenzku vel-
ferðarþjóðfélagi, að umræður um
þetta vandamál blossi upp á nokk-
urra mánaða eða missera fresti án
þess að nokkuð sé að gert.
Það er hneyksli, að hópur fólks,
sem á við geðsýki að stríða, skuli
vera á götunni. Það er hneyksli að
fólk, sem hefur orðið vímuefnum
að bráð, hvort sem um er að ræða
áfengi eða önnur eiturlyf, skuli
vera á götunni.
Það er ekki hægt að una við það,
að hin opinberu kerfi kasti þessu
vandamáli á milli sín án þess að
nokkur lausn fáist. Það er Reykja-
víkurborg til skammar, að borg-
aryfirvöld skuli ekki fyrir löngu
hafa gripið til bráðabirgðaráðstaf-
ana til þess að tryggja þessu fólki
húsaskjól á meðan leitað er var-
anlegri lausna á vandamálum þess.
Fyrir allmörgum árum vakti það
hneykslan um allan heim, þegar í
ljós kom, að geðsjúkt fólk hafði
verið rekið út af sjúkrahúsum í
stórborgum í Bandaríkjunum og
hafðist við á götunum. Sami veru-
leiki blasir nú við hér án þess, að
fólk geri sér grein fyrir að það
sama er að gerast fyrir augunum á
okkur og við hneyksluðumst á í
fari Bandaríkjamanna fyrir nokkr-
um árum.
Stjórnvöld með borgarstjórann í
Reykjavík og heilbrigðisráðherr-
ann í broddi fylkingar eiga nú að
leysa þennan vanda strax til
bráðabirgða. Það er nóg til af hús-
um og það er nóg til af peningum
til þess að tryggja þessu fólki
húsaskjól. Þegar sú bráðabirgða-
lausn er komin til framkvæmda
getur opinbera kerfið á Íslandi
tekið sér einhvern tíma til að finna
varanlegri lausn.
Við Íslendingar getum ekki ver-
ið þekktir fyrir að láta þetta
ástand standa deginum lengur.
SÖGULEGUR SAMNINGUR
Það er vissulega rétt, sem for-ráðamenn Orkuveitu Reykja-
víkur og Hitaveitu Suðurnesja hafa
sagt, að samningur þeirra við
Norðurál er sögulegur. Þessar
tvær orkuveitur hafa tekið höndum
saman um að tryggja raforku til
stækkunar Norðuráls. Þetta er í
fyrsta sinn frá stofnun Landsvirkj-
unar að önnur orkufyrirtæki koma
að samningum sem þessum.
Þessi þróun er til marks um að
orkugeirinn í íslenzku atvinnulífi
er að styrkjast mjög, breikka og
dýpka. Nú er ekki lengur bara einn
aðili, sem hefur bolmagn til þess
að gera slíka orkusölusamninga.
Sú staðreynd segir mikla sögu.
Jafnframt er ljóst að þær virkj-
anaframkvæmdir, sem ráðizt verð-
ur í á vegum þessara tveggja orku-
fyrirtækja, svo og stækkun
Norðuráls, munu hleypa nýjum
krafti í atvinnulífið hér á suðvest-
urhorninu.
Fyrir fjórum áratugum var lagt
upp með að skjóta fleiri stoðum
undir íslenzkt atvinnulíf, sem þá
byggðist nær allt á útgerð og fisk-
vinnslu, með stofnun Landsvirkj-
unar, byggingu Búrfellsvirkjunar
og með samningum um álverið í
Straumsvík.
Nú fer ekki á milli mála, að nýr
kapítuli er að hefjast í þessari
sögu.