Pressan - 16.09.1988, Blaðsíða 16

16
ÍSLENSKAR ORÐUVEITINGAR SÍÐUSTU 20 ÁRA
Á FYRIRMANNSBRJÓST
EIN KONA Á MÓTI HVERJUM FIMM KÖRLUM
ORÐUNEFNDIR GEFA LÍTIÐ FYRIR ALÞÝÐU MANNA
RÁÐHERRAFRÚR SJÁLFSAGÐARI
Á hátíðisdögum þykir fínt að geta skreytt breitt
brjóstið með svo sem einni orðu eða tveimur. Menn
sperra sig í kjólfötunum og við augum blasir vitnisburð-
ur um að viðkomandi hafi unnið eitthvert það starf sem
talist getur hafa stuðlað að heiðri og hag fósturjarðar-
innar. Þetta er svo hátíðlegt að það er næstum eins og
ljóð á suddagráum 17da júní sem fýkur út í buskann og
nær ekki sambandi við þjóðina, sem hímir undir regn-
hlífum og reynir að snúa rassinum í veðrið. En má varla
öðruvísi vera.
Þetta er eitt af því sem gerir þjóð
að þjóð. Og gerir þjóð að þjóð með
þjóðum. Veitir íslenskum fyrir-
mönnum sjálfstraust á ögurstundu,
þegar þeir standa í fríðum flokki
erlendra fyrirmanna sem eru með
brjóstið þakið. Þess utan heppilegt
tæki til að verðlauna „íslandsvini“,
sem er reyndar óskiljanlegt fyrir-
bæri og ætti ekki að vera sjálfkrafa
nóg til að fá orðu. Og síðast en ekki
síst, tækifæri til að hitta forsetann i
eigin persónu.
Um orðuveitingar á Islandi hafa
alltaf staðið deilur. Ekki einasta um
það hverjir eiga að fá orður, heldur,
og ekki síður, um hvort það eigi að
veita orður yfirleitt. Alþingismenn
hafa í gegnum tíðina karpað um
það hvort leggja eigi orðuveitingar
af, sömuleiðis hafa verið fluttar um
það tillögur að veita orður aðeins
útlendingum. En aldrei hafa neinar
ákvarðanir verið teknar á Alþingi,
málinu hefur oftast verið vísað til
allsherjarnefndar og þar hefur það
dagað uppi. Ku það ekki vera eins-
dæmi á hinu háa alþingi.
Það sem menn hafa deilt um í
gegnum tíðina er ekki síst eftir
hverju farið er við veitingarnar.
Sem kunnugt er er starfandi orðu-
nefnd, í henni sitja fimm manns
sem ekki taka laun fyrir vinnu sína,
enda þykir það sérstakt heiðurs-
starf að sitja í nefndinni. í tímans
rás hafa flestir orðuþegar komið úr
hærri stéttum þjóðfélagsins, gjarna
verið embættismenn sem verið er
að verðlauna fyrir langa starfsævi,
og — auðvitað um leið, að efla heið-
ur og hag fósturjarðarinnar. Opin-
bera skýringin á orðuveitingunum
er sú, að orðan sé veitt fyrir „vel
unnin störf í þágu íslensku þjóðar-
innar eða á alþjóðavettvangi".
Orðunefndin metur síðan hvað telj-
ist „vel unnin störf“. Hún fær til-
lögur um það utan úr þjóðfélaginu
hverja eigi að heiðra, eða finnur þá
sjálf. Og stöku sinnum gerist það
að forsetinn komi með tillögur, þó
ekki sé það algengt. Það er því ekki
við forsetann að sakast, ef menn
eru óánægðir með orðuveitingarn-
ar, hvorki hverjir fá orðu né hversu
margir hverju sinni.
Menn geta fengið orður fyrir að-
skiljanlegustu störf í þágu þjóðar-
innar, sumir fá þær fyrir „störf í
þágu íslands", sem að öðru leyti er
óskilgreint, aðrir fyrir að flytja út
íslensk hross, halda góðum tengsl-
um við Vestur-íslendinga, fyrir að
hlynna að ferðamönnum, fyrir að
vera eiginkonur manna sinna, fyrir
að vera íþróttafréttaritarar, stuðla
að starfsmenntun í bókagerð, fyrir
störf í þágu barna, óskilgreint, fyrir
listasaum. Það er hefð fyrir því að
borgarstjórar fái orður, sumir fyrir
störf í þágu borgarinnar, aðrir
verða að láta sér nægja tilefnið
„embættisstörf" eða „störf að
sveitarstjórnarmálum“. Konur fá
orður svo til eingöngu fyrir störf að
líknarmálum, hjúkrunarstörf, störf
að fræðslu- og uppeldismálum og
svo það sem algengast er, störf að
félagsmálum. Félagsmálin eru líka
býsna algeng meðal karla. Þannig
fá aldnir alþingismenn oft orður
fyrir félagsmál og svo virðist að meðal
lægri stétta þjóðfélagsins, ef nota
má orðin lágur og hár; fái menr
frekar orður ef þeir hafa jafnframt
störfum sínum látið að sér kveða í
einhverskonar félagsmálavafstri.
Prestar fájorður, þá gjarna fyrir
störf að'íirkjumálum og svo auð-
vitað embættisstörf. En í heildina
tekið virðist orðan einkum veitast
nafnkunnu fólki, a.m.k. er það í
meirihluta og einkum fyrir störf
sem snúa mikið að almenningi. Sjó-
menn, sem varla er hægt að draga í
efa að vinni þjóðinni gagn, hvort
heldur sem er hér heima eða á al-
þjóðavettvangi, eru til að mynda
sjaldséðir meðal orðuhafa, einn og
einn verðlaunaður og þá gengið að
því sem vísu að verið sé í raun að
verðlaun heila stétt. Svo hafa sumir
fengið orður fyrir að sitja í stóriðju-
nefnd.
Til orðunnar var stofnað 1921.
Síðan hafa liðlega 25.300 manns
fengið hana, þar af um 3.300 út-
lendingar. Orðan er alla jafna veitt
tvisvar á ári, með undantekningum
þó, og auðvitað getur sami maður-
inn fengið fleiri en eina orðu, byrj-
að á riddarakrossi, svo stórriddara-
kross, þá stórkrossriddaramerkið
og að lokum er hæsta tindi náð,
stórriddarakross með stjörnu. Með
hann dinglandi geta menn dáið,
saddir lífdaga, vitandi að hærra
verður ekki komist. ■
Föstudagur 16. september 1988
Tafla yfir skiptingu kynjanna
karlar konur alls
1969 28 6 34
1970 30 1 31
1971 29 7 36
1972 28 4 32
1973 31 4 35
1974 33 4 37
1975 27 7 34
1976 36 6 42
1977 30 5 35
1978 41 13 54
1979 51 10 61
1980 46 6 52
1981 39 10 49
1982 40 7 47
1983 34 7 41
1984 26 5 31
1985 22 4 26
1986 25 8 33
1987 27 7 34
1988 26 9 35
649 130 779
SKIPTING
STARFSSTÉTTA
Æðsta stjórn 45 (karlar 43 —
konur 2)
(ráðherrar, sendiherrar, alþingis-
menn, dómarar o.fl.)
Opinberir yfirmenn 110 (karlar
108 — konur 2)
(forstjórar ríkisfyri rtækja og
-stofnana, oddvitar, hreppstjórar,
ráðuneytisstjórar o.fl.)
Yfirmenn úreinkageira 103 (allt
karlar)
(forstjórar, framkvæmdastjórarog
eigendur fyrirtækja)
„Viröulegustu“ menntastéttir
102 (101 karl — 1 kona)
(lögfræðingar, læknar, arkitektar,
hagfræðingar, prófessorar,
prestar o.fl.)
Lægri stjórnendur 115 (99 karlar
— 16 konur)
(stjórnendur úr opinbera jafnt
sem einkageiranum, skólastjórar,
kaupmenn, iðnmeistarar, skip-
stjórar, flugstjórar o.fl.)
Listamenn 73 (65 karlar — 8
konur)
Almennir starfsmenn ýmsir 64
(32 karlar — 32 konur)
(kennarar, hjúkrunarkonur, banka-
menn, skrifstofumenn o.fl.)
Verkafólk 92 (54 karlar — 38
konur)
(verkamenn, sjómenn, bændur,
forystumenn verkalýðs, hús-
mæður auk fjölda ótitlaðra
kvenna, iðnaðarmenn aðrir en
meistarar o.fl.)
Menntun, menning 36 (26 karlar
— 10 konur)
(vísinda- og fræðimenn, blaða-
menn, ritstjórar, ýmsir menning-
arforkólfar til sjávar og sveita)
Formenn félagasamtaka 24 (12
karlar — 12 konur)
(formenn og forsvarsmenn
ýmissa félagasamtaka, slysa-
varnafélaga, líknarsamtaka,
íþróttafélaga og -sambanda o.fl.)
Ráðherrafrúr 9 (allt konur!)
Hér má sjá tvenns konar töflur.
Önnur sýnir skiptingu orðuveit-
inga eftir starfsstéttum, grófiega
fiokkað, og hin sýnir fjölda oröu-
veitinga ár hvert, frá árinu 1969
til dagsins í dag. Auk þess má
sjá á töflunum skiptingu eftir
kynjum, sem segir kannski
margt um eðli orðunnar. Þaö
vekur og sérstaka athygli að
þegar lagðir eru saman flokkarn-
ir Almennir starfsmenn og
Verkafólk, en þar lætur nærri að
megi finna alla alþýðu manna,
nær sá fjöldi aðeins um 20% af
heildarfjöldanum. Konureru
hinsvegar um 17% orðuþega á
þeim tuttugu árum sem skoöuð
voru. Það er því Ijóst að isienskir
orðuþegar eru fyrst og fremst
fyrirfólk, i það minnsta þekkt
fólk, sem vinnur störf sem at-
hygli mar.na beinist að. Ekki það
að þeir hafi endilega sinnt störf-
um sinum svo miklu betur en
aðrir þegnar þessa lands. í
þessu samhengi má efast um til-
gang orðuveitinga, a.m.k. til ís-
lendinga.
EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON