Pressan - 26.01.1989, Blaðsíða 25

pgei isúnBi .02 lUBfibuimmiH
Fimmtudagur 26. janúar 1989
N.C
25
sjúkdómar og fólk
Tungumál lœkna
Latína eða
móðurmálið
Það er ákaflega þýðingarmikið,
að milli læknis og sjúklings ríki
skilningur. Læknirinn verður að
skilja og vita hvað sjúklingurinn er
að tala um og síðan verður sjúkling-
urinn að skilja útskýringar læknis-
ins á ástandi hans. Læknarnir verða
því að vanda málfar sitt og alla
framsetningu og gæta sín á því að
krydda ekki tungutak sitt með latn-
eskri ensku, sem þeim er stundum
heldur töm. Það eru litlar líkur til
þess að sjúklingurinn skilji hvað
læknirinn er að fara þegar hann
segir glaðhlakkalega við einhvern:
— Það er allt í lagi með E ká géið
(hjartaritið), það sýnir bara smá
paroxysmal takkíkardíu (hraðan
hjartslátt) og þess vegna ertu
dekompenseraður (með hjartabil-
un). Þú verður ókei á réttum lyfj-
um. Þegar læknirinn talar á þennan
hátt er hætt við því að sjúklingarnir
skilji hvorki upp né niður í því sem
hann er að reyna að segja. Því mið-
ur gengur mörgum læknum illa að
tjá sig á móðurmálinu og sletta því
óspart enskum og skandinavískum
orðum, en þau tungumál virðast
vera betur til þess faliin að lýsa
sjúkdómum og ýmsu annarlegu
ástandi en tunga þeirra Egils og
Snorra. Þeir félagar gerðu sér enga
grein fyrir þeim framförum sem
yrðu á nútírhalæknisfræði og þeim
kollsteypum sem tungan yrði að
taka til að geta Iýst öllu því sem
fram fer inni í hugskoti læknisins.
Hætt er við því að þeir Egill og
Snorri yrðu næsta kindarlegir á
læknaþingum og skildu fátt, en
stundum er móðurmálinu illa mis-
þyrmt á slíkum samkundum. Flest-
ir gera þó ráð fyrir því, að þar séu
þeir einir mættir sem skilja út-
lensku betur en íslensku þegar
læknisfræði á í hlut og sletta því
óspart.
Hvað er hjartaöng?
Mörg sjúkdómsheiti hafa verið
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON
þýdd yfir á íslensku en eru læknum
oft mjög ótöm og þeim finnst því
erfiðara að nota þau en latnesku
nöfnin. Þannig finnst læknum auð-
veldara að segja angina en hjarta-
öng, en bæði orðin þýða hið sama,
eða brjóstverkir. Stundum verður
úr þessu hinn mesti hrærigrautur
tungunnar sem jafnvel læknirinn
sjálfur á erfitt með að skilja til
fullnustu og öllu ægir saman.
Læknar verða oft að temja sér 2
tungumál, eitt sem þeir nota við
sjúklinginn sjálfan og annað sem
þeir nota þegar þeir tala við kollega
sína eða starfsbræður, eins og það
heitir á tungu Snorra og Egils. Setn-
ingin „sjúklingurinn er dekomp-
enseruð obís kona“ þýðir: Um er að
ræða of feita konu með hjartabil-
un. Ef einhver segir, að sjúklingur-
inn sé passífur og alltof kom-
plæant, þýðir það að sjúklingurinn
erauðsveipuroghlutlaus. „Dement
kall með inkontinens", þýðir á
venjulegu máli, að þar sé á ferð
gamall ellihrumur maður með
þvagleka. Margir sjúklingar reyna
að temja sér þetta tungutak lækn-
anna og sérlega þeir sem hafa verið
lengi erlendis. Slíkir sjúklingar
setja lækninn sinn alltaf í vörn,
enda veit enginn hvernig á að taka
mönnum sem sletta á tungumáli,
sem þeir eiginlega hafa engan rétt á
að nota. Samskipti lækna við slíka
menn minna á samtal Ólafs Kára-
sonar við prestinn í Heimsljósi.
Eftir því sem Ólafur var guðrækni-
legri í tali varð presturinn varari um
sig.
Tvírœð tunga
En vandinn varðandi tungutak
lækna er meiri en sletturnar einar.
Oft reyna læknar að segja eitt en
tekst að segja eitthvað allt annað.
Þá eiga sjúklingarnir stundum
erfitt með að ráða í rúnirnar. Einn
frændi minn fór í hjartarit og
spurði svo lækninn sinn hvað ritið
hefði sýnt. Læknirinn sagði að ritið
hefði eiginlega ekki sýnt neitt sér-
stakt, bara smáfrumubreytingar, en
það væri allt í lagi. Hann skyldi lifa
eðlilegu lífi um alla framtíð eins og
ekkert hefði í skorist, enda væri
ekkert að óttast. Hann ætti þó að
forðast allt stress, fara sér hægt og
borða enga fitu. Þessi frændi minn
vissi ekki hvaðan á sig stóð veðrið.
Annars vegar sagði jú læknirinn að
allt væri í lagi með ritið en hann
sagði líka, að frændinn þyrfti að
gera ýmislegt svo hann gæti lifað
eðlilegu, löngu lífi. Annar frændi
minn fór í blóðrannsókn og spurði
síðan um sökkið sitt. Læknirinn
sagði að það væri alveg eðlilegt,
kannski fullhátt, en innan eðlilegra
marka. Þó væri kannski öruggara
að taka það upp á nýtt, einhvern
tímann strax í næstu viku og taka
þá í leiðinni nokkrar aðrar blóð-
prufur, svona til að vera alveg viss,
og jafnvel væri ekki úr vegi að fara
í lungnamynd líka. — En var sökk-
ið eðlilegt? spurði þá frændi minn
forviða. — Já, það var eiginlega
alveg eðlilegt og ekkert sem þú
þarft að hafa áhyggjur af, en þetta
er þó öruggast svona.
Vondar bólgur
Með tilkomu nýrra lækna og
aukins upplýsingaflæðis til al-
mennings um heilsu og sjúkdóma
vilja flestir fá meiri upplýsingar um
heilsufar sitt og ástand en áður
tíðkaðist. Þegar ég var að byrja í
læknisfræðinni lágu upplýsingar til
sjúklinganna ekki á lausu. Þá var
talað um bólgur við öll tækifæri,
sama hvað var að sjúklingnum.
Sumir voru með óvenjuslæmar
bólgur og urðu að fara í langvar-
andi geislameðferð vegna þeirra,
aðrir voru með góðkynja bólgur og
fengu penicillin. Enginn þorði að
nefna orðið krabbamein við neinn.
Þetta voru stundum erfiðir tímar
þegar læknarnir töluðu skringilegt
felumál inni á stofunum í áheyrn
sjúklingsins en skiljanlegra lækna-
dulmál sín á milli. Þannig sögðu
þeir sín á milli: — Þessi maður er
með inoperabe! tumor í colon (æxli
í ristli sem ekki er hægt að skera) en
sögðu svo við sjúklinginn: — Þú
ert með slæmar bólgur i ristli sem
ekki er hægt að komast að. Oftlega
virtust allir vita hvað merkingar-
leysi þessara orða var mikið. Við
vissum, að sjúklingurinn vissi, að
við vissum, að hann vissi, að þarna
var tungumálið notað til að segja
hlutina öðruvísi en þeir voru.
Borið á milli lœkna
Þegar sjúklingar segja öðrum
læknum, hvað hinn læknirinn
sagði, þá reyna læknar alltaf að
setja sig í spor starfsbróðurins og
túlka ummælin út frá þvi. Sjúkling-
urinn segir þannig að KK læknir
hafi sagt sér að hjartataugarnar
væru mikið bólgnar og hann þyrfti
þeirra vegna að vera á meðferð með
valíum. Þá veit læknirinn, að KK
læknir hefur álitið þennan sjúkling
taugaveiklaðan og gefið honum
valíum þess vegna en ákveðið að
kalla einkennin eitthvað annað.
Hjartataugabólga er hugtak sem
menn nota mikið án þess að vita til
fullnustu hvað það þýðir.
Á tækniöld er þýðingarmikið að
fólk fái að vita hlutina eins og þeir
eru í raun. Ég tel, að allir eigi fullan
rétt á að vita hvað að þeim er. Ef
einhver skilur ekki lækninn sinn
verður viðkomandi að hvá og ef
það dugar ekki til spyrja á nýjan
leik. Ef ekkert dugar verður annað-
hvort að hafa með sér orðabók á
næsta fund eða skipta yfir á skiljan-
legri lækni. ■
dagbókin
hennar
dúllu
Kœra dagbók.
Eiginlega er það nú meiriháttar
kraftaverk að ég skuli yfirleitt vera
að skrifa í þessa dagbók í dag. Það
munaði nefnilega litlu að ég (og
reyndar öll heila familían, eins og
hún leggur sig) yrði úti í veðrinu á
sunnudaginn. Ég get svoleiðis svar-
ið það! Og allt var þetta út af þessu
ömurlega ættarmóti, sem amma á
Einimelnum var búin að pína
pabba og mömmu til að mæta á
með mig og Adda bróður. (Stebba
systir laug því að hún þyrfti að lesa
undir próf og slapp. Sú var næstum
orðin rík, maður. Hún hefði bæði
erft okkar íbúð og helminginn af
Einimelnum, ef við hefðunr ekki
bjargast úr lífsháskanum!)
Hver heilvita maður gat auðvitað
séð það strax um morguninn að það
var kolófært í þetta félagsheinrili,
sem ættarmótið átti að vera í, en
hún amma er náttúrulega engin
venjuleg Ella. Hún heimtaði að við
kæmum að sækja hana klukkan ell-
efu, eins og búið var að ákveða —
og ekkert ntúður. Hún væri sko
búin að skreyta terturnar og hana-
nú! Mamma var þó nreð heilmikið
múður, en þegar hún sá að pabhi
ætlaði út i veðrið vildi hún frekar
fara líka en biða stressuð heima.
Það var svo kolbrjálað rok og
mikill bylur, þegar við komum á
Einimelinn, að amma ætlaði aldrei
að komast út í bílinn. Samt fór
pabbi og náði í lerturnar þrjár,
þannig að hún þurfti bara að hugsa
urn sjálfa sig á mannbroddunum.
En hún meikaði þetta og skipti
rjómakökunum niður á okkur í aft-
ursætinu, þó hún hefði langbesta
plássið til að halda á einhverju
frammí hjá pabba. Og síðan hófst
ævintýrið:
Við komumst á einhvern óskilj-
anlegan hátt alla leið að Kópavogi,
en móts við bensinstöðina með
pissandi stráknum (eða er það fisk-
ur, sem gubbar?) biluðu vinnukon-
urnar og það varð gjörsamlega von-
laust að sjá út um framrúðuna. Svo
aumingja pabbi varð bara að stíma
beint inn í næsta skafl til að teppa
ekki alla götuna. Hann reyndi auð-
vitað að laga vinnukonurnar þarna
úti í miðjum skaflinum, en pabbi er
nú ekki sá alklárasti í bílaviðgerð-
um. (Honum finnst hann standa sig
rosa vel, ef honurn tekst að setja
vatn i rúðupissið, og kallar það að
„dytta að bílnum“!) Viðgátum þess
vegna ekkert gert nema bíða í bíln-
um eftir að veðrið batnaði og ein-
hver kæmi að hjálpa okkur.
Amma hafði bitið það í sig að
fólk gæti dáið úr kolsýru, ef það léti
bíl vera í gangi í snjóskafli, og þess
vegna jagaðist hún þangað til pabbi
slökkti á vélinni. Það varð strax al-
veg ógeðslega kalt í bílnum, en
þannig þurftum við að dúsa í fjóra
klukkutíma, takk fyrir kærlega!
Það var nákvæmlega ekkert að
gera, nema borða stríðstertur með
puttunum þangað til þeir voru
orðnir beinfrosnir... Ég skil ekki
hvernig ég lifði þetta af, en eitt er
víst: Ég ætla aldrei aftur í lífinu að
fara í Frúna í Hamborg!
Bless, Dúlla.