Pressan - 21.02.1991, Side 20

20
(Úr öfgalygarasögum)
'Jiíljnr
t£flCHéhllt*
JljÓðfiíÖflUV
íslenskur farmaður kom
eitt sinn með skipi sínu til
hafnar á Graenlandi. Það
eitt er ekki í frásögur faer-
. andi. Lýsing mannsins á því
sem á daga hans dreif í
stuttri viðdvöl hans í þessu
ágæta landi festist í minni
þeirra sem hlýddu á hann
lýsa því sem gerðist.
Lýsingin er á þessa leið:
„Þegar við komum að
landi var ég sofandi, enda á
frívakt og búinn að vinna
mikið þegar ég komst í
koju. Þess vegna svaf ég
fast 6g átti á fáu von. Þegar
ég vaknaði varð ég var við
mannaferðir í klefanum
mínum. Ljósin voru slökkt
og ég sá ekki handa minna
skil. Eg þreifaði að rofanum
og kveikti Ijósin. Það sem
ég sá þegar birti í klefanum
kom mér mikið á óvart og
er ég þó ekki reynslulaus
maður eins og þið allir vitið
strákar.
Við kojustokkinn stóðu
fjórar graenlenskar stelpur.
Þær voru allar hver annarri
fallegri, það mega þær eiga
blessaðar. Það fór ekki á
milli mála til hvers þessar
elskur voru komnar inn í
klefa til mín. Þó þær hafi
verið fjórar var ég strax
ákveðinn í að láta þær ekki
verða fyrir vonbrigðum.
Það var ekki annað að
gera en hefja verkið enda
hefur engin kona gengið
óánægð frá mínu fleti, eins
og þið eflaust vitið strákar.
Ég gæti ekki, þó ég ætti lífið
að leysa, gert upp á milli
hver þeirra var best. Sú
sem var greinilega yngst í
hópnum var synu best.
Einkum eftir sérstaka með-
ferð sem ég fékk hjá henni.
Ég veit ekki hversu ná-
kvæmur ég á að vera en til
að gefa ykkur hugmynd um
í hverju meðferðin var fólg-
in þá get ég sagt ykkur að í
miðjum leik tók hún út úr
sér tennurnar blessunin.
Eftir að stúlkurnar fjórar
og ég höfðum öll fengið
það sem við vildum og þær
sennilega meira en þeim
hafði dottið í hug að hægt
væri að fá fjórar hjá einum
karlmanni kvöddumst við
innilega.
Þegar þær voru farnar fór
ég í sturtu og rakaði mig.
Ertir að ég var kominn í min
betri föt labbaði ég mér
upp í bæ til að finna mér
konu. Það þarf mikið til að
ég fái það sem ég þarf."
FIMMTUDAGUR PRESSAN 21. FEBRÚAR 1991
Hvernig á maður að orða það
svo vel fari þegcir galli er á
haka efst og tá að neðan?"
Mest reynir á sérfræði Har-
alds vegna tékka og skulda-
bréfa. „Þegar fólk lendir í
vandæðum er talsvert al-
gengt að það neiti að hafa
skrifað undir bréfin. Stundum
er skrifað uppá undir þrýst-
ingi frá ættingjum og vinum
og fólk virðist hreinlega ekki
átta sig á mögulegum afleið-
ingum. Eins er það með vott-
ana sem staðfesta undirskrift,
dagsetningu og jafnvel fjár-
ræði, áður en aðrir skrifa
undir eða þegar allir hafa
skrifað undir á öðrum stpð og
stund. Það er einfaldlega
rangur framburður á opin-
beru skjali og þá má búast við
ákæru — fyrir hlut sem fólkið
taldi ómerkilegt formsatriði."
Haraldur segir að í skjala-
rannsóknum hafi orðið skjal
all víðtæka merkingu. „Skjal
er meira en pappírsgagn. Það
er hver sá hlutur sem ritað
hefur verið á eitthvað sem
hefur merkingu fyrir fólk. Ef
þú t.d. skrifar með priki í fjör-
usand, úðar úr brúsa á vegg
eða krotar á borðplötu, þá er
það skjal."
Hann telur að notkun skil-
ríkja sé ábótavant hér á landi.
„Það er t.d. kaldhæðnislegt
að allsgáðir barþjónar eru að
taka við ávísunum frá ölvuð-
um mönnum sem bjóða upp á
allsendis ólæsilegar undir-
skriftir. Þegar síðan í ljós
kemur að um fölsun er að
ræða krefjast þjónarnir rann-
sóknar, þótt þeir hefðu mátt
vita að tékkinn væri vafasam-
ur. Hinn almenni hugsana-
háttur virðist vera að það sé
argasta ókurteisi að biðja um
skilríki."
Hvað gerir Haraldur í frí-
tíma sínum? „Ég og konan er-
um mikil „bíófrík" og sækj-
um leikhús. Þá má nefna að
ég spila brids, togarabrids
eins og kallað er. Ég var dálít-
ið í hestamennskunni, en það
gekk ekki, maður þarf meiri
tíma í hestana en ég hef.“
Þetta eru engin töfrabrögð
„Þetta eru engin töfra-
brögð. Skrift mótast smám
saman og öðlast loks sinn
ákveðna karakter. Eftirára-
langa þjálfun verður nafn-
ritun nánast að ósjálfráðu
flæði. Það má reyna að líkja
eftir henni, en án þessarar
þjálfunar er nánast útilok-
að að fara nákvæmlega
eftir skrift annarra."
Viðmælandinn er Harald-
ur Árnason hjá RLR, skjala-
rannsóknamaður og rit-
handarsérfræðingur. Tuttugu
og tveggja ára hót hann teril
sinn hjá lögreglunni, en um-
brotaárið 1968 hélt hann til
New York og starfaði í örygg-
isgæsluliði Sameinuðu þjóð-
anna til 1970. 1974 hóf hann
störf hjá Rannsóknarlögreglu
Reykjavíkur, en hjá RLR
þremur árum síðar.
„Til tæknideildarinnar bár-
ust ýmis skjöl, ekki þó mörg.
Einhverra hluta vegna, mest
fyrir tilviljun held ég, lentu
þau á mínu borði. Mér fannst
þetta lifandi og spennandi og
vildi kynna mér málin nánar.
Ég nam fyrst hjá amerískum
bréfaskóla. Námsefnið var á
þriðja þúsund síður og af
þessu var einn þátturinn rit-
handarrannsóknir."
Síðan tók þörfin fyrir sér-
fræðing í skjalarannsóknum
enn að aukast. „Ég var send-
ur til Bretlands í mars á síð-
asta ári og nam þar í nokkrar
vikur. Þetta var verulega ár-
angursríkt og jók sjálfstraust-
ið, en annars gáfu leiðbein-
endur mínir úti mér góða um-
sögn um það sem ég hafði áð-
ur gert. Þegar ég kom heim
byrjaði vinnan við þetta á
fullu og það er svo einkenni-.
legt lögmál að þörfin jókst
um leið um allan helming!"
Enn eru mörg byrjunar-
vandamál, sérstaklega vant-
ar skipulegan orðaforða við
skýrslugerð. „Maður rann-
sakar t.d. ritvélaletur, bók-
stafinn K. Það eru strik, hak-
ar og tær á bókstafnum.
„Skjal er þver sá hlutur sem ritað
hefur veriö á eitthvað sem hefur
merkingu fyrir fólh- Ef þú t.d. skrifar
með priki í fjörusand, úðar úr brúsa
á vegg eða krotar á borðþlötu,
þá er það skjal."
Haraldur Árnason, rithandarsérfrœdingur RLR
r.....:.. J
S.ÞÓR
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Sykursýki
Sykursýki er sjúkdómur
sem einkennist af miklum
sykri í blóðinu. Sjúkdómur-
inn er algengur og getur
reynst mjög hættulegur. Það
er því mikils vert að sjúk-
dómurinn uppgötvist sem
allra fyrst og sjúklingurinn fái
viðeigandi meðferð. Margir
virðast ganga með sykursýki
á ýmsum stigum án þess að
vita af því.
Oli er 23ja ára gamall.
Hann stundar nám við Há-
skóla íslands og leigir sér litla
íbúð í vesturbænum. Hann er
hár og grannur og iðkar
skíðaíþróttir og skemmtana-
líf höfuðborgarinnar af miklu
kappi. Óli er með sykursýki
og sprautar sig daglega með
insúlíni. Sjúkdómurinn upp-
götvaðist þegar hann var 15
ára gamall. Það kostaði blóð,
svita og tár að komast upp á
lag með sprautur tvisvar á
hverjum degi qg gjörbreyta
matarvenjum. Óli lifir að öllu
leyti venjulegu lífi og virðist
hafa sætt sig við sjúkdó'minn.
Karl er maður á miðjum
sextugsaldri. Hann er 180 sm
á hæð og vegur 103 kg. Hann
rekur litla sjoppu í útjaðri
bæjarins og stendur þar
öllum stundum enga gengur
illa að láta endana ná saman.
Karl fór til læknis um daginn
vegna vaxandi þreytu og
slens. Læknirinn uppgötvaði
að Karl væri með sykursýki á
vægu stigi. Hann fékk
ákveðnar ráðleggingar varð-
andi mataræði og líkams-
hreyfingu til að minnka syk-
urmagnið í blóðinu. Karl hef-
ur tekið þessum ráðlegging-
um mjög alvarlega og við eft-
irlit fyrir nokkrum dögum
kom í ljós að hann er á ágæt-
um batavegi.
VIÐKVÆMUR
SYKURBÚSKAPUR
Sykurbúskapur líkamans
er ákaflega viðkvæmur og
stjórnast af nákvæmum
stýrikerfum. Þegar sykur og
eggjahvíta sogast úr melt-
ingarveginum eftir máltíðir
inn í blóðrásina hækkar syk-
urmagn blóðsins. Þá fær
brisið einhvers konar skila-
boð að framleiða insúlín.
Það myndast í sérstökum
frumum í briskirtlinum sem
kallast beta-frumur. Insúl-
ínið sér til þess að líkaminn
nýti sykurinn til hins ýtrasta.
Annaðhvort brotnar hann
niður og fer inn í frumurnar
og verður að orku eða hleðst
upp sem orkuforði til seinni
tíma í lifrinni og víðar. I syk-
ursýki brotnar sykurinn
ekki niður á þennan hátt og
kemur því ekki að fullum
notum. Aður var talið að ein-
ungis ein tegund sykursýki
væri til en nú vita menn að
svo er ekki. Hættulegust er
svokölluð insúlín-sykur-
sýki sem leggst helst á
yngra fólk en sídkomin-
sykursýki herjar fyrst og
fremst á miðaldra fólk og
eldra. Insúlín-sykursýki er
mun alvarlegri og sjaldgæf-
ari sjúkdómur og honum
geta fylgt margvíslegir fylgi-
kvillar eins og æðakölkun,
augneinkenni, sár á útlim-
um og nýrnabilun. í insúlín-
sykursýkinni virðist brisið
hafa hætt að framleiða insúl-
ín til að brjóta niður sykur-
inn í blóðinu. Orsök þessa er
óþekkt en hugsanlegar or-
sakir eru veirur, eiturefni
eða einhvers konar niður-
brotsástand þar sem líkam-
inn snýst gegn sjálfum sér og
ræðst að eigin vefjum og líf-
færum (autoimmún-sjúk-
dómur). Óli er með dæmi-
gerða insúlín-sykursýki.
Veikindi hans komu í ljós á
unglingsárum þegar hann
veiktist mjög skyndilega.
Hann verður að sprauta sig á
hverjum degi enda virðist
bris hans ekki framleiða það
í neinum mæli. Síðkomin
sykursýki er mun al-
gengari og leggst á eldra
fólk. í þeim tilvikum virðist
brisið framleiða insúlín en
líkaminn getur ekki nýtt sér
það. Þetta virðist oftast stafa
af mikilli offitu. Þessir ein-
staklingar þurfa sjaldnast á
insúlínsprautum að halda,
enda framleiðir bris þeirra
það ennþá. Venjulega lagast
ástandið til mikilla muna ef
sjúklingnum tekst að grenna
sig verulega og halda sig al-
gjörlega frá öllum sætindum
og hreinum sykri. Karl er
með þessa tegund sykursýki
enda hefur hann lagast mik-
ið með ákveðnum aðhalds-
aðgerðum í mat og drykk.
Hann reynir að komast nið-
ur í kjörþyngd og lætur ekki
sykur eða sætindi inn fyrir
sínar varir. Aukin líkams-
þyngd virðist hafa góð áhrif
á báðar þessar tegundir af
sykursýki.
EINKENNI
SJÚKDÓMSINS
Sykurmólikúlið verður að
brotna niður fyrir tilstilli in-
súlíns til að komast inn í
frumur líkamans. Ef það ger-
ist ekki verður allt of mikið
af sykri í blóðrásinni sem lík-
aminn verður að reyna að
losa sig við með þvaginu. En
nýrun þurfa á miklu vökva-
magni að halda til að leysa
upp sykurinn og skola hon-
um út. Fyrstu einkenni syk-
ursýki eru því oft mikill
þorsti og óeðlilega mikil
þvaglát. Konur kvarta oft
undan kláda í leggöngun-
um enda veldur sykurinn
því að sveppir og aðrar ör-
verur fara að lifa góðu lífi í
leggöngunum og geta valdið
miklum óþægindum. Önnur
einkenni eru sjóntruflanir,
vöðvaslappleiki og óeðli-
lega mikil þreyta. Líkam-
inn verður að grípa til ann-
arra ráða til að sjá sér fyrir
orku þegar brisið er hætt að
framleiða insúlín. Menn fara
þá að brjóta niður fitu enda
er eitt einkenni insúlín-syk-
ursýki mikil megrun. Þegar
líkaminn fer að brjóta niður
fitu á þennan hátt myndast
aceton og torkennileg lykt
verður úr vitum sjúklingsins.
Slíkir sjúklingar verða ákaf-
lega veikir og geta fallið í
dauðadá vegna hækkaðs
sýrustigs í líkamanum.
HÖRFUR
Insúlín uppgötvaðist
skömmu eftir 1920 og olli
miklum straumhvörfum
varðandi meðferð. Ungir
sykursýkissjúklingar létust
innan tveggja-þriggja ára
fyrir tilkomu insúlíns. Nú
geta þeir lifað ágætu lífi ef
þeir læra að lifa með sjúk-
dómi sínum, sprauta sig
reglulega og gæta vel að
mataræði. Sjúklingar með
síðkomna sykursýki verða
sömuleiðis að gjörbreyta
lifnaðarháttum sínum,
hreyfa sig reglulega og fara
varlega í mat og drykk.
Horfur þessara sjúklinga
hafa því gjörbreyst á síðustu
árum en aðalóvinurinn eru
ákveðnir aukakvillar eins og
æðakölkun, sjóntruflanir
o.fl. sem fylgja sykursýkinni.
Þeir virðast geta látið á.sér
kræla þrátt fyrir gott eftirlit
og staka samviskusemi
sjúklingsins.