Pressan - 23.04.1992, Blaðsíða 21

FIMMTUDAGUR PRESSAN 23.APRÍL1992
21
E R L E N T
Rússland
Kalda stríðið
búið en enn
er njósnað
Þrátt fyrir allt talið um að Kalda stríðið sé á enda og að ný heimsmynd blasi
við virðast ekki allir hafa heyrt af því. Að minnsta kosti virðast Rússar síður
en svo hættir njósnastarfsemi sinni á Vesturlöndum.
Fyrir skönunu vísuðu Belgar
heilum hópi njósnara úr landi,
Bretar hafa óskað eftir því að
nokkrir starfsmenn rússneska
sendiráðsins fari hljóðlega úr
landi, í Danmörku stendur
Ford slær
Japönum við
Japanskir bílaífamleiðend-
ur hafa á undanfömum árum
talað niður til bandarískra
kollega sirtna og vænt þá um
að hafa glatað bæði tæknilegu
frumkvæði og getu til að
standast samkeppni. Nú
hugsa þeir sig vandlega um
eftir að Ford kynnti nýjustu
afurð sína, sem er „umhverf-
isvænasti bíll í heimi".
„Þetta kemur okkur á
óvart,“ segir Yukihiro Inaga-
wa, talsmaðurNissan. „Það er
prýðilega að verki staðið hjá
þeirn."
Nýi bíllinn frá Ford full-
nægir nýjum mengunarvama-
kröfum Kalifomíuríkis, sem
taka gildi 1997, en þær em
hinar alströngustu í heimi.
Fram að kynningu Ford
höíðu japanskir, bandarískir
og evrópskir bílaífamleiðend-
ur verið á einu máli um að
kröfurnar væm óraunhæfar
og bensínknúnar vélar gætu
aldrei uppíyllt þær.
mönnum ekki á sama um umsvif
rússneska sendiráðsins, í Noregi
hafa menn hert eftirlit með rúss-
neska sendiráðinu á nýjan leik
og í Bandaríkjunum em stjóm-
völd síður en svo ánægð með
efndir Rússa á fögmm fyrirheit-
um um bætta hegðan.
Wayne Gilbert, yftrmaður
gagnnjósnadeildar FBI í Banda-
ríkjunum, telur að þvert á móti
hafi Rússar aukið vemlega hem-
aðamjósnir sínar frá því sem áð-
ur var. Gilbert og fleiri sérfræð-
ingar á þessu sviði, þar á meðal
Robert Gates, forstjóri CIA,
segja að svo virðist sem nokkuð
hafi dregið úr njósnastarfsemi
rússnesku leyniþjónustunnar —
arftaka KGB — en þeir bæta við
að GRU, leyniþjónusta hersins,
hafi bætt um betur. Þetta mun
eiga við um hefðbundnar njósnir
á hemaðarsviðinu, en ekki síður
iðnnjósnir í hergagnaiðnaði.
Fyrir íslendinga kann þessi þró-
un að vera athyglisverð, þegar
haft er í huga að sérfræðingum
um njósnastarfsemi hefur ávallt
borið saman um að aðgerðum
KGB hér á landi hafi yfírleitt
verið stillt mjög í hóf, en að á
hinn bóginn hafi fjöldi GRU-
manna yfirleitt verið með al-
mesta móti.
Vöruþróun fremur en
heimsyfirráð markmiðið?
Bandarískir embættismenn
telja að markmið Rússa sé meðal
annars það, að betrumbæta þann
vopnakost sinn, sem þeir vilja
selja úr landi. Rússar eiga
ógrynni hergagna, sem þeir vilja
gjaman losna við íyrir beinharð-
an gjaldeyri, og fyrir rúmu ári
hefðu þeir ekki átt í neinum
vandræðum með að koma þeim í
verð, þar sem vopnin vom jafn-
góð og hver önnur. í Persaflóa-
stríðinu kom hins vegar í ljós
hvaða leikföng Bandaríkjamenn
höfðu í fómm sínum og mesti
glansinn fór af kostaboðum
Rússa.
Gilbert segir að FBI hafi á
undanfömum mánuðum komið í
veg fyrir fjölmargar aðgerðir
rússneskra njósnara á banda-
rískri gmndu, en vill ekki nefna
nein einstök dæmi þess. „Það,
sem máh skiptir, er einfaldlega
að við viljum að þessi vitleysa
fari að minnka," segir Gilbert.
„Þegar það hefur gerst viljum
við gjaman auka samstarf okkar
við Rússa um allt milli himins og
jarðar."
Bæði ríkin myndu vafalaust
hafa mikinn hag af slíku sam-
starfi.
Bandaríkjamenn fýsir til
dæmis að fá upplýsingar um
hryðjuverkasamtök palestínuar-
aba á borð við hóp Abus Nidal,
en mörg þeirra vom þjálfuð í
Sovétríkjunum á sínum tíma.
Gilbert segir að til þessa hafi
Rússar verið afar tregir til að láta
nokkuð uppi, sem einhveiju máli
skiptir.
A hinn bóginn vilja Rússar
endilega fá upplýsingar um
hryðjuverkamenn — sérstaklega
í ljósi sjálfstæðisbaráttu ýmissa
þjóða og þjóðabrota, sem áður
tilheyrðu sovéska heimsveldinu.
Þá vilja þeir einnig fá bandaríska
aðstoð á sviði glæparannsókna
og þjálfunar á sérsveitum gegn
hryðjuverkum.
Öryggisaðstoð að vestan
Rússar, önnur ríki samveldis-
ins og nýju lýðræðisríkin í Mið- E
og Austur-Evrópu hafa öll farið S
ffam á aðstoð Vesturlanda í bar- |f
áttunni við aukna glæpastarf- G
semi og eiturlyfjavandann, og B
sum þeirra — Pólland, Tékkó- k
slóvakía og Ungverjaland — I
hafa farið fram á aðstoð við end- fe
urskipulagningu herja sinna og k
stofnun nýrra (kommúnista- I
lausra) leyniþjónustna. Fram að n
þessu hafa Vesturlönd veitt slíka I
aðstoð hinum fyrrum leppríkjum S
Sovétríkjanna í Austur-Evrópu, 1
bæði með þjálfun og tækjagjöf- g
um, en menn hafa enn efasemdir B
um Rússana. „Það er afar erfitt |
að vera að hjálpa þeim á sama j;5
tíma og þeir eru önnum kaíhir H
við að njósna um okkur,“ segir |
Gilbert.
Kurr vegna nektarmynda
af konungsfjölskyldunni
Myndröð vatnslitamynda af
ýmsum meðlimum bresku
konungsfjölskyldunnar klæð-
litlum eða -lausum hefur valdið
nokkurri ókyrrð í Lundúnum
síðustu daga. Myndimar, sem
eru eftir Donald Grant, vom til
sýnis í einkaklúbbi listamanna,
en þær vom fjarlægðar eftir
fjaðrafok í ijölmiðlum og um-
ræður um málið á þingi.
„Sannast sagna tókum við
þær niður til að losna við að-
gangshörku slúðurblaðamann-
anna, sem vildu ólmir sjá þær,“
sagði Hugh Gilbert, forseti
Chelsea Arts Club, í samtali
við Sunday Times.
Blaðið skýrði jafnframt frá
því að Bretadrottningu væri
ekki skemmt, en að hertogaynj-
an af Jórvík hefði ekki getað
stillt sig um að skella aðeins
upp úr.
Myndimar, sem em 16 að
tölu, vora verðlagðar frá
25.000 krónum upp í 65.000. Á
þeim mátti meðal annars sjá
alla konungsfjölskylduna nakta
á svölunt Buckingham-hallar,
portrett af drottningunni
íklæddri hvítum hönskum, kór-
ónu og með handtösku fyrir
hinu allra helgasta; mynd af
baksvip Díönu prinsessu og
Söm hertogaynju af Jórvík; og
hestakonuna Önnu prinsessu á
hestbaki að hætti lafði Godívu.
„Hafiö þið heyrt
um lögmál Murp-
hys, aó allt sem
geti fariö úr-
skeiöis muni
gera þaö? ...Mér
finnst Murphy
vera bjartsýnis-
maður.“
5 James Carville, aðstoöarmaður
! Bills Clinton, sem sækist eftir út-
j nefningu Demókrataflokksins til for-
I setaframboðs. Jerry Brown hefur
gert þeim lífið leitt aö undanförnu.
Ekki meiri mann-
vistarleifar!
í Aþenu, þar sem vart er þverfót-
andi fyrir alls kyns fornminjum, ör-
vænta borgaryfirvöld vegna 20. ald-
ar mannvistarleifa. Öskukarlar hafa
verið í verkfalli frá 8. apríl og krefjast
12% launahækkunar, skattfríðinda
og ýmissa sérkjara. Síðan hafa um
32.000 tonn af sorpi hrúgast upp á
götum borgarinnar og er vart vært í
Aþenu lengur vegna ólyktar.
Er enginn örugg-
ur lengur?
Fram aö þessu hafa menn ekki ótt-
ast neitt sérstaklega um líkamlegt
öryggi glímukappa á borð viö Hulk
Hogan og þaðan af hrikalegri
kappa. Á páskasunnudag rann þó
sú stund upp, því þá var 22 banda-
rískum glímuköppum snúið við á
flugvellinum í Beirút þar sem banda-
ríska utanrikisráöuneytiö taldi
óvinnandi veg að tryggja öryggi
þeirra. Ekkert var sagt um öryggi líb-
önsku glímukappanna, sem þeir
áttu að lúskra á.
Gleðilega páska,
elskan!
62 ára gamall Kaliforníubúi, Paul
Carter, er nú á sjúkrahúsi eftir að
June, eiginkona hans, reyndi aö
kveikja í honum með spritti síðast-
liðinn föstudag. Paul segir konu
sína hafa tryllst þegar hann borðaði
páskakanínu úr súkkulaði, sem hún
ágirntist. Hún mótmælti því hins
vegar og sagði bónda sinn hafa etið
venjulegt súkkulaðistykki með ofan-
greindum afleiöingum. „Ég stökk
upp á nef mér, en ég elska hann
enn." Paul vildi ekki tjá sig frekar aö
sinni.
erlent sjónarhorn
Valdaafsal til skriffinna
JENNAE KIRKPATRICK
Það verður sífellt augljósara
að George Bush Bandaríkjafor-
seta er fúlasta alvara með að
styrkja alþjóðlegar stofnanir og
eftirláta þeim ákvarðanir og
framkvæmdir, sem áður fyrr
yom í verkahring einstakra rík-
isstjóma. Þetta kom berlega í
Ijós þegar hann tilkynnti að
megninu af efnahagsaðstoð
Bandaríkjanna við Austur- Evr-
ópu yrði ráðstafað af alþjóða-
stofnunum á borð við Alþjóð-
lega gjaldeyrissjóðinn, Alþjóða-
bankann og Þróunar- og sam-
v>nnubanka Evrópu, frekar en
Þróunarstofnun Bandaríkjanna,
sem þó var sérstaklega sett á
laggimar til að fást við verkefni
afþessutagi.
En það eitt að fá alþjóðastofh-
unum þetta verk í hendur mun
breyta eðli aðstoðarinnar. Ekki
bara því hver veitir, heldur líka
því hvemig efnahagsaðstoðin er
veitt og hvaða markmið hún
hefur. Við höfum þrjú nýleg
dæmi.
Deilur Borísar Jeltsín og rúss-
neska þingsins á dögunum sner-
ust að miklu leyti um ráðstafanir
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Þingfulltrúamir beindu reyndar
spjótum sínum að „leiftursókn-
ar“-efnahagsráðstöfunum Jelt-
síns og manna hans, sem meðal
annars hafa birst í snarhækkandi
vömverði. Gagnrýnendur Jelt-
síns og fjármálaráðherra hans,
Jegors Gaidar, sögðu ráðstafan-
imar hafa verið vanhugsaðar og
óþarflega harkalegar, að Gaidar
hefði tekið meira tillit til gjald-
eyrissjóðsins en rússnesku þjóð-
arinnar, sem mætti þola sult og
seyru fyrir vikið.
Á Vesturlöndum var yfirleitt
litið á þetta sem átök umbóta-
sinna og afturhaldsafla, en þama
var ekki síður tekist á um hvar
og hvemig ákvarðanir skulu
teknan af pólitíkusum eða nafh-
lausum embættismönnum. Jelt-
sín gætti þess vendilega frá upp-
hafi að taka ekki mikinn þátt í
deilunum og tók frekar undir
efasemdir stjómarandstæðinga
en röksemdir eigin manna.
Hann hagaði sér sumsé eins og
sannur stjómmálamaður, sem er
jafnumhugað um að viðhalda
pólitískum gmndvelli sínum og
að skapa markaðshagkerfi.
Á meðan á jressu öllu stóð var
Jan Olszewski, forsætisráðherra
Póllands, í Washington þar sem
hann bað Bush forseta um að-
stoð við að samræma óskir Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins þeirri
staðreynd að hann yrði að halda
saman meirihlutastjóm í Varsjá.
Sjóðurinn hafði skömmu áður
frestað 2,5 milljarða dala aðstoð
við Pólverja eftir að almenn-
ingsástandið hafði. beinlínis
neytt stjómina til að bijóta skil-
yrði sjóðsins fyrir henni. „Það er
ekki hægt að stökkva úr mið-
stýrðum áætlanabúskap yfir í
markaðshagkerfi, hversu mikið
sem menn em tilbúnir að leggja
af mörkum," sagði Olszewski
meðal annars. Pólska stjómin
hefur gert nýja umbótaáætlun,
sem gjaldeyrissjóðurinn hefur
nú til meðferðar, og Olszewski
væntir stuðnings Bush við hana,
þó ekki væri nema vegna mikil-
vægis jtess að Pólverjar viti af
stuðningi öflugasta lýðræðisrík-
„Evrópubandalaginu er Ijóslega
meira í mun að gœta sérhagsmuna
bœnda sinna en að byggja samein-
aða Evrópu. Attali hefur á hinn bóg-
inn meiri áhuga á samruna Evrópu
en að verja franskar gœsir fyrir ung-
verskri kœfu... “
is heims við lýðræðisþróunina.
Viðbrögð Olszewskis em
dæmigerð um óhjákvæmileg
átök alþjóðlegra stofnana og
stjómmálamannanna heima í
héraði. Hinir alþjóðlegu sér-
fræðingar vita yfirleitt sínu viti
um hvemig hyggilegast er að
snúast gegn tilteknum vanda, en
á móti kemur að þeir þurfa ekki
að bíta úr nálinni með það, líkt
og stjómmálamennimir þurfa
að gera. Það sem fræðilega
stenst er ekki endilega fram-
kvæmanlegt í raunvemleikan-
um.
Kröfumar sem gerðar em til
sérfræðinganna em líka allt aðr-
ar en þær sem gerðar em til
stjómmálamannanna. Mikil-
vægasti kvarðinn á ákvarðanir
sérfræðinganna er að þær séu
réttar. Mikilvægasti kvarðinn á
lýðræðislegar ákvarðanir er að
þær séu jxtlanlegar fyrir þá, sem
þær hafa áhrif á. Pólitíkusunum
finnst sérfræðingamir lifa í fíla-
beinstumi og sérfræðingunum
finnst pólitíkusamir vera tæki-
færissinnar.
Þetta óþol sérfræðinganna
kom vel fram í síðustu viku jxg-
ar Jacques Attali, forseti Þróun-
ar- og samvinnubanka Evrópu,
vítti Evrópubandalagið fyrir að
neita að aflétta innflutnings-
hömlum á vömr frá Austur-Evr-
ópu. Evrópubandalaginu er ljós-
lega meira í mun að gæta sér-
hagsmuna bænda sinna en að
byggja sameinaða Evrópu. At-
tali hefur á hinn bóginn meiri
áhuga á sammna Evrópu en að
verja franskar gæsir fyrir ung-
verskri kæfu. Franskir bændur
vilja vitaskuld frekar verja eigin
hagsmuni og það er eðli lýðræð-
isins að stjómvöld geta ekki virt
slíka hagsmuni að vettugi.
Þessi átök stjómmálamanna
og sérfræðinga snúast ekki bara
um tvær leiðir að sama mark-
miði, heldur ræðir hér um
gmndvallaratriði frelsis og lýð-
ræðis. í lýðræðisríkjum er ekki
unnt að láta sig sérhagsmuni
engu varða, en á móti kemur að
sé jxim of mikill gaumur gefinn
styttist í frelsisskerðingu og
markaðshagkerfið verður lítils
virði.
Höfundur er fyrrverandi sendiherra
Bandaríkjanna hjá Sameinuðu
þjóðunum.