Pressan - 14.01.1993, Blaðsíða 9

FIMMTUDAGUR PRESSAN 14. JANÚAR 1993
9
Átökin um undirritun forsetans á EES
RÁBGJ
Allt bendir til þess að Vigdís Finnbogadóttir
hafi fyrir löngu gert upp við sig að undirrita
lögin um EES. Þrýstingur frá nánum ráð-
gjöfum og vinum um hið gagnstæða var hins
vegar undirrót hins viðkvæma sjónarspils í
kringum athöfnina.
Atburðarásin í kringum undir-
ritun Vigdísar Finnbogadóttur
forseta Islands á lögum um evr-
ópskt efnahagssvæði á sér ekki
fordæmi í lýðveldissögunni. Allt
bendir til þess að hún hafi verið að
miklu leyti umbúðir sem forsetinn
setti utan um ákvörðun sem legið
hefur fyrir lengi - að forsetinn
myndi undirrita lögin — en um-
búðir sem Vigdís taldi nauðsyn-
legar til að gera ákvörðun sína
ásættanlega fyrir stóran hóp vina
og ráðgjafa sem þrýstu á um aðra
niðurstöðu. Umbúðimar bjó hún
til með þrennum hætti: með því
að fara fram á sérstakan ríkisráðs-
fúnd, með því að samþykkja ekki
tillögu ráðherra um tímasetningu
á honum og með opinberri yfir-
lýsingu eftir ríkisráðsfúnd.
boðaði til kosninga. Við þær að-
stæður hefðu athafnir forsetans og
forsetaembættið hins vegar orðið
umræðu- og deiluefni í pólitísk-
um átökum á fordæmislausan
hátt. Þegar svo væri komið ætti
forsetinn, sem á að vera samein-
ingartákn þjóðarinnar, ekki ann-
arra kosta völ en að segja af sér.
Þetta er vissulega lýsing sem
byggir á fleiri en einu ef-i, en samt
röksemdafærsla og atburðarás
sem rædd var meðal ráðherra og
stjómarliða í fúllri alvöm í tauga-
SJÓNARSPIL VIGDÍSAR
Samningurinn um EES var
samþykktur á Alþingi um fimm-
leytið á þriðjudag. Þá þegar vildu
ráðherrar að forsetinn staðfesti
lögin með undirritun sinni og
sóttu alþýðuflokksmenn það sér-
staklega fast. Þá spilaði forsetinn
út fyrsta spilinu — að fara ffam á
sérstakan ríkisráðsfund til að
ganga frá málinu. Það samþykkti
ríkisstjórnin vitanlega, en stakk
upp á að hann yrði haldinn strax á
þriðjuagskvöldið. Það vildi forset-
inn ekki, heldur stakk upp á mið-
vikudeginum, án þess að það væri
tímasett frekar. Meðal ráðherra
var rætt að halda fundinn á mið-
vikudagsmorgun, en endanleg
niðurstaða varð miðvikudagur
klukkan þrjú. Á þessum tíma-
punkti, fram á þriðjudagskvöld,
hafði ríkisstjómin enga fullvissu
fyrir því að forsetinn myndi und-
irrita lögin og það út af fyrir sig
olli miklum skjálfta meðal stjóm-
arliða, þótt einhverjir þættust
sallarólegir og aldrei í vafa um af-
stöðu forsetans.
Um hádegi á miðvikudag lá fyr-
ir að forsetinn myndi undirrita, en
á ríkisráðsfundinn mætti hún
með þriðja táknræna gjörninginn
í þessu viðkvæma sjónarspili. Það
var yfirlýsing hennar og útskýring
á því hvers vegna hún undirritaði
lögin.
TAUGAVEIKLUN í RIKIS-
STJÓRN
Á ríkisstjómarfúndi í ráðherra-
bústaðnum á þriðjudagskvöld var
meðal annars velt upp hugsanleg-
um viðbrögum ríkisstjórnarinnar
ef svo færi að forsetinn neitaði að
undirrita lögin. í reynd hefði nið-
urstaðan aðeins getað orðið ein:
að Davíð Oddsson forsætisráð-
herra segði af sér fyrir sína hönd
og ráðuneytis síns, ryfi þing og
Baldvin Tryggvason sparisjóðs-
stjóri hefur lengi verið meðal
nánustu ráðgjafa forsetans.
titringi á þriðjudagskvöld. Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkis-
ráðherra hefur í kjölfarið sagt op-
inberlega að þessi staða hefði get-
að komið upp.
FORSETINN LEITAR VÍÐA
RÁÐA
Af samræðum við stjórnmála-
menn og ráðgjafa forsetans má
ráða að nokkuð sé síðan Vigdís
ákvað að undirrita lögin. Hún
hafði þrautkynnt sér EES-samn-
inginn og Evrópumálin, að sögn
eins góðs vinar hennar, bæði hér-
lendis og erlendis, og er líklega
betur að sér í málinu en meðal-
þingmaðurinn. Hún ráðfærir sig
við mikinn fjölda fólks, vini og
kunningja, en í þessu máli ekki
síður við lögspekinga og reynda
embættismenn. Þannig átti forset-
inn nýlega fúnd með Torfa Hjart-
arsyni, gamalreyndum og mikils-
metnum embættismanni. Annar
ráðgjafi í þessu tiltekna máli var
ítrekað nefnd Guðrún Erlends-
dóttir hæstaréttardómari, en Guð-
rún og Öm Clausen, eiginmaður
hennar, eru gamlir vinir forsetans.
Síðast hittust þau í boði heima hjá
þeim Guðrúnu og Erni á nýárs-
kvöld. Forsetinn leitaði sér lög-
fræðilegra ráða víða og var Sig-
urður Líndal lagaprófessor ítrek-
að nefndur í því sambandi, en
Hjálmar H. Ragnarsson tónskáld
er einn af góðum kunningjum
forsetans úr listamannakreðs-
um.
Halldórsdóttur, fyrrum kosninga-
stjóra hennar, Halldór Reynisson,
fyrrum forsetaritara, Baldvin
Tryggvason sparisjóðsstjóra og
fjölda fólks úr lista- og menning-
arlífi. Miðað við hversu stóran
vina- og kunningjahóp Vigdís á
má telja merkilegt hversu vel
henni hefur tekist vel að halda
sambandi sínu við þá utan við op-
inbera umræðu. Flestir vildu ekk-
ert ræða um samskipti sín við for-
setann.
ÁRAMÓTARÆÐAN í NÝJU
LJÓSI
Með ffamkomu sinni gagnvart
ríkisstjórninni og málinu öllu vildi
forsetinn augljóslega reyna að
„Iempa“ þá sem þrýstu á að hún
setti málið í þjóðaratkvæði, að
mati viðmælenda blaðsins. Sá
þrýstingur jókst til mikilla muna
síðustu daga, með áskorunum vel
metins fólks og opinberri umræðu
um þennan möguleika. Meðal
ráðgjafa forsetans heyrðist þó
ítrekað sú skoðun að forsetinn
hafi fyrir nokkuð löngu verið búin
að gera upp við sig að undirrita
lögin. f því ljósi eru nú margir að
endurlesa áramótaávarp hennar,
þar sem hún lagði ríka áherslu á
tvennt: annars vegar nauðsyn á
umburðarlyndi milli andstæðinga
í deilum og mikilvægi samhugar
Séra Halldór Reynisson í Hruna
var forsetaritari og er meðal
þeirra sem forsetinn ráðfærir
sig reglulega við.
þjóðarinnar og hins vegar — sem
ekki er síður mikilvægt varðandi
deilurnar um EES — að fullveldi
þjóðar sé ekki föst staða, heldur
ferli sem tekur breytingum. Ef
grannt er skoðað, segja þessir við-
mælendur, má lesa út úr orðum
hennar jafnvel beinan stuðning
við evrópskt efnahagssvæði og
þróunarferlið í Evrópu. Þannig
sagði hún um áramótin í beinu
framhaldi af deilunum um EES:
„En um leið verðum við að vera
minnug þess að fullveldi er ekki
þess eðlis að því sé náð og síðan
megi setjast um kyrrt. Fullveldi er
þróunarferli, síbreytilegt eins og
annað í mannheimum." Vigdís
talar einnig um nauðsyn á „sam-
stöðu um þann skilning að fuli-
veldi okkar sé verkefni sem sífellt
þarf að vinna og aldrei má leggja
til hliðar." Og bætir við: „Sérhver
framför í sögu okkar hefur verið
knúin af afli hugsjóna. Oftsinnis
hefur þó rekum verið kastað á
framsæknar hugmyndir og hug-
sjónir manna sem sáu ef til vill
lengra fram í tímann en samferða-
menn þeirra. [Slíkar hugsjónir]
geta verið leiðarljós að bættum og
betri heimi.“
Karl Th. Birgisson
ásamt Bergljótu Friðriksdóttur, Friðriki Þór
G uðmundssyni og Sigurði Má Jónssyni
Það var síðast á nýárskvöld að
Vigdís hitti góðvinkonu sína
Guðrúnu Erlendsdóttur hæsta-
réttardómara sem hefur verið
einn ráðgjafa hennar.
Svanhildur Halldórsdóttir var
fyrsti kosningastjóri Vigdísar og
er enn í hópi ráðgjafa.
sjálfur aftók hann það í samtali
við blaðið. Hann ritaði grein í síð-
asta hefti Skírnis, þar sem hann
færði rök að því að forsetinn hefði
fúlla stjórnskipulega heimild til að
vísa málum til þjóðaratkvæðis.
Meðal stjórnarliða var sú skoðun
uppi að tímasetning þeirrar grein-
ar hefði ekki verið tilviljun og má
af því merkja hversu óvissan tók
þóátaugarþeirra.
Forsetinn hefúr einnig oft leitað
ráða hjá Gunnlaugi Claessen rík-
islögmanni, en eldd er víst hvort
svo var í þessu tiltekna máli. Af
stjórnmálamönnum má nefna
vini á borð við Svavar Gestsson,
Svavar Gestsson er einn fárra
stjórnmálamanna sem er meðal
náinna vina forsetans.
Torfi Hjartarson, fyrrum sátta-
semjari, var einn þeirra sem ný-
lega áttu fund með forsetanum.
þingmann Alþýðubandalags, en
einnig átti forsetinn fundi með
fulltrúum stjómarandstöðunnar á
milli jóla og nýárs, að sögn for-
ystumanns í stjórnarliðinu.
Nokkrir komu á fund Vigdísar
um síðustu helgi, þeirra á meðal
ögmundur Jónasson formaður
BSRB, sem var einn forvígis-
manna að söfnun undirskrifta
sem forsetanum vom sendar.
Aðra í stómm vinahópi Vigdís-
ar má nefna hjónin Gylfa og Svölu
Thorlacíus, en Gylfi hefur verið
umboðsmaður Vigdísar við und-
anfarin forsetakjör, Hjálmar H.
Ragnarsson tónskáld, Svanhildi
VIGDIS VAR Afl FRIÐA