Pressan - 14.01.1993, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 14. JANÚAR 1993
E R L E N T
]\/[aður
vikunnar
Uffe Ellemann-
Jensen
í Danmörku er því þannig far-
ið með utanríkisráðherrann
Uffe EUemann-Jensen að ann-
aðhvort dá menn hann eða
hata, það er ekkert þar á mUli.
Hinn nýi forseti Evrópubanda-
lagsins er metorðagjarn maður
og sumir fylgismenn hans eru
þeirrar skoðunar að hann sé
kjörið efni í forsætisráðherra
Danmerkur. Aðeins ár er síðan
hann lýsti því yfir að hann gæti
vel hugsað sér að verða eftir-
maður Jacques Delors, fram-
kvæmdastjóra Evrópubanda-
lagsins. EUemann-Jensen hóf
feril sinn sem fréttamaður hjá
danska sjónvarpinu. Sem fyrr-
um blaðamaður kann EUe-
mann-Jensen sérstaklega vel
þá kúnst að fást við fjölmiðla,
en víst er að það er ekki ölum
gefið. Að loknum fundum
utanríkisráðherranna eru hinir
ráðherramir vanir að hraða sér
sem skjótast aftur út í lúxusbif-
reiðir sínar. Allir nema sá
danski, sem vanalega staldrar
við í nokkrar mínútur tU að
láta í ljós skoðanir sínar við
blaðamennina, sem aUir bíða í
ofvæni eftir viðbrögðum hinna
háu herra. Danski utanríkis-
ráðherrann, sem oft er kallaður
Herra Evrópa í heimalandi
sínu, heíúr búið sig vel undir
nýja embættið sem forseti Evr-
ópubandalagsins. Eina
áhyggjuefni utanríkisráðherr-
ans, sem hann hefúr fúslega
viðurkennt opinberlega, er
þjakandi flughræðsla hans. Eft-
ir rúmlega tíu ára erilsamt starf
sem utanríkisráðherra hefúr
hann ekki enn læknast af
hræðslunni. Því er tæpast von
tU þess að breyting verði þar á,
enda þótt ferðunum eigi effir
að fjölga með nýja embættinu.
Kreppaner _
komin til Japans
Þeir sem héldu að hagvöxturinn í Japan
tæki aldrei enda eru nú að upplifa það
ótrúlega: kreppan er komin yfir Kyrra-
hafið.
Á fimm árum, frá 1986-1991,
þandist japanska hagkerfið út sem
nam 956 milljörðum Bandaríkja-
dala. Það jafngildir nokkurn veg-
inn árlegri þjóðarframleiðslu
Frakka. Nú er þessi bóla sprungin
og kreppan komin til Japans.
Stórfyrirtæki, allt frá Sony til Toy-
ota, sjá fram á tap eða minni
hagnað þriðja árið í röð, nokkuð
sem hefur ekki gerst síðan í lok
seinni heimsstyrjaldar. Stórbank-
ar á borð við Sumitomo og Sanwa
eru að kikna undan afskriftum út-
lána sem gætu þýtt upphafið að
alvarlegri fjármálakreppu. Meðal-
gengið á japönskum hlutabréfum
nær nú ekki helmingi þess sem
það var þegar best lét fyrir þremur
árum. Og fasteignaverð er þrjátíu
prósentum lægra en þegar það var
hæst um miðjan síðasta áratug.
Það gæti lækkað um önnur þrjátíu
prósent á skömmum tíma.
Japanir eru nú að jafna sig á
þenslustefnu japanskra stjórn-
valda sem hófst um miðjan síð-
asta áratug. Þegar Bandaríkjadal-
ur hrundi lækkaði japanska
stjórnin vexti — allt niður í 2,5
prósent árið 1987 — til að jap-
önsk fyrirtæki gætu endurnýjað
framléiðslutæki sín á ódýran hátt.
Um leið leyfði japanski seðla-
bankinn peningamagni að aukast
um meira en 10 prósent á ári á
seinni hluta áratugarins. Lágir
vextir auðvelduðu fýrirtækjunum
sannarlega að fjárfesta ódýrt, en
þenslan sprengdi upp verð á
landi, fasteignum og hlutabréfúm.
Seðlabankinn reyndi að ýta vöxt-
um smám saman upp aftur, en
lendingin úr himnafluginu ætlar
að verða hörð. Gert er ráð fýrir að
hagvöxtur í Japan verði um 1,5
prósent í ár og varla meiri en 3
prósent árlega næstu fimm árin.
Hann var 6 prósent á ári frá 1987
til 1990.
LÍTIL NEYSLA MINNKAR ENN
Japanskir neytendur vita þetta
og finna fýrir því. Japanir tileink-
uðu sér á fáum árum harða vest-
ræna neysluhyggju og eyddu pen-
ingum eins og þeir ættu lífið að
leysa. Nú finna þeir að þrengist
að, fresta fjárfestingum, draga úr
neyslu og auka sparnað. Það hefur
enda þrengst að í bókstaflegum
skilningi. Fasteignir og hlutabréf
hafa lækkað í verði á tveimur ár-
um um 1.100 milljarða dala. Það
eru rúmlega trilljón dalir í verð-
mætum sem hafa „gufað upp“. Að
auki hafa fýrirtæki sagt upp fólki í
hiutastörfum og tímabundnum
verkefnum, sem japanskar konur
notuðu gjaman til að auka tekjur
heimilisins.
Aukin neysla verður því að
óbreyttu varla til að bjarga Japön-
um í þetta sinn. Og er hún þó lítil
fyrir. Einkaneysla er aðeins 56
prósent af þjóðarframleiðslu,
samanborið við 64 prósent að
meðaltali í Evrópu og 68 prósent í
Bandaríkjunum. Tekjuskattar ein-
staklinga hafa hækkað þrefalt
meira á síðustu þremur árum en
sem nemur aukningu tekna. Tekj-
ur ríkissjóðs hafa minnkað að
undanfömu vegna kreppunnar og
kemur því varla til lækkunar
tekjuskatta til að auka eyðslu
heimilanna.
Japönsk fýrirtæki sitja hins veg-
ar uppi með fjárfestingu í fram-
leiðslukerfi sem gerði ráð fyrir
áframhaldandi vexti. Og úr því
japanskir neytendur ætla ekki að
kaupa varninginn verða fýrirtæk-
in að snúa sér í auknum mæli að
útflutningi. Hann varþó líka næg-
ur fýrir. Gert er ráð fýrir að vöm-
skiptajöfnuður Japans verði aldrei
hærri en á þessu ári, um 140 millj-
arðar dala. Ef svo heldur áfram
má búast við að verndarstefnu-
hugmyndir í Bandaríkjunum og
Evrópu fái byr undir báða vængi.
Framleiðslugeta japanskra fýr-
irtækja er svo mikil að á einhvem
máta verður að losa um eftirspum
innanlands. Þar er helst litið til
Eftir gríðarlega þenslu íjap-
anska hagkerfinu allt til 1991 er
komin kreppa. Stórfyrirtæki á
borð við Sony og Toyota sjá nú
fram á tap þriðja árið í röð,
hlutabréf lækka og bankar eru
að kikna undan afskriftum.
Japanskur almenningur, sem
vanist hafði aukinni neyslu, er
byrjaður að finna fyrir þessari
kreppu.
breyttrar stefnu í landbúnaðar-
málum, en nauðsynjavörur á borð
við matvæli em enn óhemjudýrar
i Japan vegna þeirrar tilhneigingar
japanskra ríkisstjórna að taka
hagsmuni framleiðenda og smá-
kaupmanna framyfir hagsmuni
neytenda.
KRAFTURINN ENN MIKILL
Eins og á Islandi hefúr full at-
vinna verið eitt aðalmarkmið jap-
anskrar efnahagsstjómar og verð-
ur það enn. Þó verður ekki hjá því
komist að fýrirtæki fari á hausinn
eða sameinist öðrum. Það þýðir
að minnsta kosti tímabundið at-
vinnuleysi, sem reiknað er með að
nái þremur prósentum þegar
kreppan verður alvarlegust —
svipað og er hér nú.
Olíkt Islendingum eru Japanir
þó ágætlega undir það búnir að
vinna sig út úr kreppunni. Vinnu-
afl er vel menntað og leggur hart
að sér. Samgöngur, fjarskipti og
önnur innri uppbygging er enn
meðal þess fullkomnasta sem
þekkist. Og þrátt fýrir vanda fjár-
málastofnana — en útlán þeirra
era tryggð að sjötíu prósentum í
eignum sem hafa hríðfallið í verði
— hafa Japanir til ráðstöfunar
mikinn þjóðarsparnað og ríkis-
sjóður er enn reldnn réttum meg-
in við strikið og það þótt ríkis-
stjórnin hafi nýlega tilkynnt efna-
hagsaðgerðir sem valda ríkinu 87
milljarða dala útgöldum. Það er
krafturinn í þeim fjármunum sem
mun tryggja forskot Japana á önn-
ur iðnríki í efnahagskapphlaup-
inu. Þau geta huggað sig við að
risinn í Asíu hleypur ekki alveg
jafnhratt og áður.
2íjc iRclu 2)orít 3:imcð
Forseti
umhverfismála
Sem fýlkisstjóri Arkansas var Bill Clinton ekki atkvæðamikill í um-
hverfismálum. í kosningabaráttunni lét hann A1 Gore það að mestu eftir
að fjalla um málefni er lúta að umhverfisvernd. Engu að síður binda
margir vonir við að Bill Clinton verði „forseti umhverfisvemdar“. Ge-
orge Bush gaf slíkt loforð, en stóð ekki við orð sín.
Clinton hefur tækifæri til að brúa hyldýpið með öruggri stjórnar-
steftiu, klókri stjórnun og skynsamlegum stjómmálum. Gera þarf ríkis-
stjórninni kleift að gegna sögufrægu hlutverki sínu sem verndari nátt-
úruauðlinda bandarísku þjóðarinnar. Til þess þarf Bill Clinton að
ákvarða forgangsverkefni sem endurspegla raunverulega áhættu, ekki
ímyndaða. Urnffam allt er mikilvægt að forsetinn hvild ekki frá skýrt
mótaðri stefnu sinni.