Vísir Sunnudagsblað - 24.12.1939, Blaðsíða 22

22
VÍSIR
pegar jólin

gleymdust í
Englandi.
Eftir
W. J. Passingham

TOWER KASTALINN I LONDON.
l>að er einn af elstu og þektustu köstulum Englands. Elsti hluti
kastalans'var reistur á 11. öld og var bústaður Bretakonungs á
miðöldunum. Þar var og fangelsi um langt skeið og fóru aftökur
fólks fram bæði utan dyra kastalans sem innan. Nú eru söfn geymd
í honum og m. a. eru gimsteinar bresku krúnunnar geymdir þar.
erfiðleika þessir andans jöfrar
urðu að etja í æsku, og hve
hæddir og misskildir þeir voru.
Eg bið j’ður að fyrirgefa, að eg
hef misskilið yður, og að þér
hafið orðið að líða vegna stífni
minnar gagnvart yður og dótt-
ur minni. Og ef þér viljið gera
það, þá lieimsækið okkur á
morgun; Önnu hlakkar ákaf-
lega til að sjá yður aftur.
Yðar
Peter Schliiter.“
Skáldið strauk vanga Wiirde
pósts, strauk þá eins og barn
strýkur vanga móður, er það
elskar.
„Þannig“, sagði hann hrærð-
ur, „hta jólasveinarnir í sann-
leika út. Dags daglega veitir
maður þeirn ekki eftirtekt — sér
þá ekki — en á jólunum koma
þeir eins og englar af himnum
og gera mann hamingjusaman
í einu vetfangi. Wiirde! Wurde!
Nú trúi ég aflur á mennina. Mig
langaði orðið til að deyja. En á
meðan yðar likar fyrirfinnast i
heiminum, ætti enginn að gef-
ast upp. Einu sinni hélt eg að
vísu, að miljónir manna myndu
trúa orðum mínum — og svo er
það að eins einn — að eins þér,
Wúrde póstur. Haldið þér að
það nægi til að sigra heiminn ?“
Wúrde tottaði pipu sína spek-
ingslegur á svip.
„Til að byrja með er það
venjulega að eins einn, sem trú-
ir. Þarinig liefir það altaf verið,
þegar um mikinn sannleik hefir
vérið að rœða<(, sagði Wtirde og
Jlélf Afrtim fotta pípmm aiil^
I.
Það var komið að jólum árið
1440. En alment umræðuefni
fólks var ekki i sambandi við
jólin. Meira að segja börnin
hlustuðu á ræður eldra fólksins
og gleymdu jólunum. Þó voru
það ekki enskir viðburðir, sem
voru valdir að æsingu fólksins,
heldur fjarlægari atburðir,
hinumegin Eiimarsundsins, hjá
bræðraþjóðinni Frökkum. En
þetta, sem var að gerast hjá
Frökkum, var svo hræðilegt, að
hárin stóðu á liöfðum hinna ró-
lyndu Englendinga, þegar þeir
mintust á það.
Frá því í októberbyrjun stóð
allur vesturhelmingur álfunnar
á öndinni út af málshöfðuninni
gegn franska baróninum Gilles
de Retz. Hver einasti maður
stóð höggdofa yfir glæpasögun-
um, sem gengu um þenna mann
og varla áttu sinn líka í sögu
þjóðarinnar. Enda þótt engin
hlöð væru til, er birt gætu fregn-
ir af atburðunum, voru sam-
göngurnar milli Frakklands og
Englands það góðar, að sannar
fregnir fengust næstum daglega
af réttarhöldum kirkjudómstól-
anna i Frakldandi, er höfðu
þetta mál til meðferðar.
Hér frammi fyrir dómstólun-
U|in stóð maður, — auðugur, vel
ættaður, glæsilegur, gáfaður, vel
mentaður, maður, er gæfan og
lífið lék við í orðsins fylstu
merkíngu, — sakaður um ó-
heyrilega og svivirðilega glæpi.
Alt fraim á þenna dag, er þetta
pítt aí’ athyglisvéifustu
máhun, sem komið hafa fvrir
franska dómstóla.
Gilles de' Retz var af aðals-
æltrýn, er áttu stórar landeignir
víðsvegar um Bretagneskagann.
Hann var fæddur árið 1404, en
25 ára gamall var hann orðinn
marskálkur af Frakldandi og
þektui' sem e'inn af liraustustu
somnn þjóðarinnar. Hann hafði
getið sér ógleymanlegan orðstý
við hlið hinnar heimskunnu Je-
anne d’Arcs, enda höfðu hetju-
dáðir hans ásamt auðæfum og
glæsilegu útliti gert hann að ein-
ufm vinsælasta manni í allri
Parísarborg.
Tuttugu og níu ára að aldri
áskotnaðist Gille's de Retz öll
ættaróðulin í arf. Og samhliða
þessu varð djúp og einstæð
breyting á sálarlifi hans. Hann
fór burt úr París, dró sig í hlé
frá hernaði og öðrum opinber-
um störfum, en settist að á einu
ættarslotinu og lifði þar mjög
dularfullu lifi og i ótakmörk-
uðu óhófi. Ilann sóaði fé á báða
hóga, stofnaði til glæsilegra
leiksýninga lieima á slotinu og
óstjórnlegra drykkjuhófa. Hann
fékk fræguslu listamenn París-
arborgar til sín og drakk og
svallaði með þeim. Með tíman-
um fanst honum samt þetta líf
of tilbreytingarsnautt og ekki
nógu æsandi. Þá byrjaði hann
að fást við galdra.
Von bráðar varð hann gripinn
mjög átakanlegum kvalalosta.
Hann sendi leyniþjóna sína í
ýmsar áttir til að útvega sér
börn í leynd. Rörnin læsti hann
svo niður i rakakendar og
myrkar dýflissur, þar sem þau
urðu að líða langvarandi og
kvalafullar pyntingar, áður en
þau voru myrt. í átta löng ár
hlífðu auðæfi og gámall orðstýr
honum, en þá bárust óhrekjandi
sönnunargögn gegn honum í
hendur hinnar almáttugu ka-
þólsku kirkju.
Hinn 8. október 1440 var
hann tekinn fastur. Eftir nærri
þriggja mánaða samfelda rétt-
arrannsókn, er hvarvetna vakti
hryllingu út um álfuna, stóð'
Gilles de Retz loks augliti til
auglitis við böðulinn fra,'mmi
fvrir gálganum, og tugir þús-
unda manna og kvenna söfnuð-
ust saman til að horfa á aftök-
una. Þetla skeði þrem dögum
fyrir jól og bæði Frakkar og
Bnglendingar gleymdu jóiunum
vegna þessara málaferla og
vegna aftökunnar, er vakið
liafði almenná athygli svo mán-
uðum skifti.
Gálginn, sem Gillcs de Retz
var hengdur á, var reistur yfir
þurran lirisköst, og á meðan líf-
ið var murkað úr sakborningn-
um á gálganum, var kveikt í
kestinum, íil að liann vrði jafn-
hliða steiktur lifandi.
II.
Tvær aldir liðu. Það er kom-
ið að jólum 1644. Þá voru allir
Englendingar í ólgu vegna þess,
að þá áttu þeir samkvæmt lög-
um að gleyma jólunum — en
þeir vildu það bara ekki. Púri-
tanastjórn Cromwells skipaði
svo fyrir, að á jólunum yrðu
engar guðsþjónustur haldnar og
að enginn gleðskapur mætti þá
fara frám. Fólki var hannað að
borða kjölsteik og plómubýting,
sem var hinn venjulegi jólamat-
ur Englendinga. Allar verslanir
skyldu opnar vera og opinberir
markaðir fram fara á torgum
borganna á jóladaginn. Rökin,
er færð voru fyrir lagasetningu
þessari voru þau, að jólin voru
talin heiðin blótveisla, er síðar
he'fði verið tekin upp í nýrri og
hjátrúarfullri mynd af páfa-
stólnum rómverska.
En Englendingar áttu þá -—
og eiga enn í dag — vont með
að venja sig af gömlum siðum.
Meginþorri enskra laga hvílir á
aldagö,mlum venjum, og það
hefir engum reynst auðvelt að
brjóta í bág við þær. I þetta sinn
þóttust menn hlýða lögunum —
en þeir gerðu það raunverulega
ekki.
Er leið að jólum þetta ár, var
verslun engu minni en um sania
leyti árs árin næstu á undan. En
samt vcrslaði fólk að þessu sinni
í laumi, og það læddist líka
laumulega eftir dimmum og af-
skektum götum, e'r það var á
leið heim lil sín með efnið í
jólainatinn. Ef fólkið varð ein-
hvers grunsamlegs vart, faldi
það bögglana undir yfirhöfnun-
um, eða það skaust inri í myrk
húsasund og beið þar, unz hætt-
an var um garð gengin.
A jólunum 1644 borðuðu
Englendingar kjötsíeik og
plómubýting að venju, þrátt
fyrir stranga löggjöf, sem bann-
aði þetta. Löggjafarnir sjálfir
sáu að á jólad&ginn voru fáar