Tíminn Sunnudagsblað - 18.03.1962, Blaðsíða 14

Færeyskur þvotfabali me5 svigagjörðum og bretti með þverskorum.
i jiþurfti kalksins við. En væri það ekki
l'til, mátti hvort heldur vildi, sjóða
hvíta sfceinsápu, öðru nafni skegg-
sápu, eða blautsápu.
Við suðu á steinsápu var aðferðin
sú, að hreinni pottösku var blandað
í óslökkt kalk að einum þriðja eða ó-
hreinni þa.ngösku að þremur fjórðu,
ef hún var notuð. Yfir þetta var helit
vatni og hrært í. Síðan var lögurinn
látinn síast í ílát. Þetta mátti gerast
þvívegis, og skyldi eg.g fljóta í legin-
um, sem fyrst fékkst, sökkva til hálfs
í því, séim af rann í annarri atrennu,
en fara til botns í daufasta lútnum.
Næst voru þrír lítrar af bezta leg-
inum látnir í ketil, ásamt sjö eða átta
lítrum af feiti eða góðu, sjálfr'unnu
hákarlaiýsi, og þessi blanda soðin
hvíldarlaust í átta klukkustundir og
hrært í. Átti að bæta í ketilinn dauf-
asta leginum, eftir þv-í-sem upp guf-
aði. Þá var tekið til að smábæta í ket-
ilinn af þeim lútnum, er meðalsterk-
astur var, og skyldi þannig soðið í
fjóra til fimm klukkutíma til viðbót-
ar. Þá var hellt í ketilinn í einu lagi
því, sem eftir var af sterkasta lútn-
um.
Nú var þess að vænta, að sápan
væri senn fullsoðin. Tóku þá að rísa
upp stórir, seigir gúlpar, sem brustu
treglega í sundur. Þá var fullsoðið,
ef maukið hreinsaði sig vél af þvör-
unni, þegar hún var tekin upp, og
storknaði fijótt. Nú var aðeins eftir
síðasta handtakið — að ausa mauk-
inu upp í mót með götum á, svo að
lútur sá, sem enn var í sápunni, gæti
sigið úr henni. Að tveimur eða þr'em-
ur dögum liðnum mátti skera sápuna
í sundur í stykki.
Svona urðu íslenzkar húsmæður að
fara að fyrir hundrað og sjötíu árum,
ef þær vildu eignast gnægð sápu.
Blautsápa eða grænsápa var búin
til með svipuðum hætti, úr óhreins-
aðri þangösku til helminga á móti
kalki. í hana var notað lýsi, sem ekki
þurfti mjög að vanda, enda fór löng-
um orð af því, að hún væri daunill.
Hún var ekki soðin til slíkrar hlítar
sem steinsápan, enda ekki ætlað að
storkna. Græni liturinn fékkst með
efni, sem nefndist lákkmús, einhvers
konar jurtafeiti. Það mun aldrei
hafa verið búið til hérlendis.
Þangbrennsla og sápusuða var eitt-
hvað stunduð um skeið, að því er
Magnús Stephensen hermir í ritum
sínum. Árið 1807 hóf danskur sápu-
gerðarmaður, Morten Reidt, þang-
brennslu á Seltjamarnesi og tókst.
Þó varð ekki framhald á þessu og eru
ekki líkur til, að þessi vinnubrögð
hafi náð mikilli útbreiðslu. Blessuð
keytan fékkst með svo miklu minni
fyriilhöfn, og ekki þurfti að láta
hana margrenna í gegnum sama
tunnugatið. Hún var náðargjöf sjálfr-
ar náttúrunnar, sem kynslóðirnar
höfðu notfært sér við þvotta, og þorri
fólks var tregur til þess að tileinka
sér nýja siði, sem kröfðust mikils
starfs. Þess vegna hélt hún velli, þar
til sápukaup í kaupstað leystu hana
af hólmi, þrátt fyrir viðleitni þeirra
Benedikts, Sveins og Ólafs til siða-
bótar.
Það verklag, sem hér hefur verið
Iýst, og sá þrældómur og vosbúð, er
því fylgdi, þykir kannslce allt að því
broslegt. En við þetta urðu formæð-
ur okkar að búa, kynslóð fram af
kynslóð. Og að sjálfsögðu gefur þessi
frásögn aðeins óljósa hugmynd um
erfiðleikana, er á þeirra dögum voru
ekki annað en daglegt brauð — hið
sjálfsagða, óumflýjanlega strit 1 dag-
legri lífsbaráttu. Værum við, sem nú
Þvottastóll úr Ásubergsskipinu.
86
T f M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ