Tíminn Sunnudagsblað - 31.03.1963, Blaðsíða 12

ÞAÐ GERÐIST í MÚLASVEIT SNJÓAVETURINN MIKLA
I.
Milli Reykhólasveitar og Bar'öa-
strandar eru tíu firðir, sem sumir
hverjir skerast langar leiðir inn á
milli snarbrattra múla. Einn þessara
fjarða er Kerlingarfjörður, sem geng-
ur inn á milli Litlaness ag vestan og
Múlaness að austan. Austan við Múla-
nes er Skálmarfjörður, er klofnar
innst í tvo voga eða smáfirði. Heitir
vestri vogurinn Vattarfjörður, og
stendur bærinn Vattarnes á dálitlum
odda á milli voganna.
Úr Vattarfirði í Kerlingarfjörð er
aðeins yfir lágt og mjótt eiði að fara.
En framan við eiðið rís þrjú hundruð
metra hátt fjall, Skálmarnesmúli, ná-
lega allt hömrum girt hið efra, þrí-
hyrnt að lögun og spyrnir einu horn-
jnu inn að eiðinu og öðru fram til
Breiðafjarðar, en hig þriðja gengur
út til Kerlingarfjarðar. Langhliðin
horfir við austri ag Skálmarfirði,
meira en tíu kílómetra löng og svo
grýtt og brött í sæ fram, að þau kot,
sem þar hefur einhvern tíma verið
tyllt á sjávareyrar, héldust ekki í
byggð nema skamma stund. Voru þó
sums staðar ekki gerðar miklar kröf-
ur til undirlendis á þessum slóðum,
þar sem bæir héldust þó í byggð kyn-
slóg fram af kynslóð.
Þessi hlíð qgfnist Urðahlíð og ber
nafn með rentu. Hún var fyrr meir
talin þriggja stunda lestagangur, og
má af því marka, að greiðfær hefur
hún ekki verið.
Suðvestan undir fjallinu er aftur
á móti allmikig undirlendi, og þar var
þéttbýli á mælikvarða manna í Múla-
sveit — fimm bæir á níu eða tíu
kílómetra langri spildu: Skálmarnes-
múli yzt á nesinu og Fjörður við
mynni Kerlingarfjarðar, þar sem
vesturhorn hins mikla þríhyrnings
skagar lengst í sjó fram, en Deildará,
Hamar og Ingunnarstaðir miðsvæðis.
Frá Firði og inn í botn Kerlingar-
fjarðar er önnur skriðuhlíð, enn bratt-
ari og torfærari en Urðahlíð, því að
heita má, að þar votti hvergi fyrir
flatri ræmu meðfram sjónum. Inni
í Kerlingarfirði hefur aldrei verið
byggð og engir bæir á þá hönd fyrr
en úti á Litlanesi, vestan fjarðar-
mynnisins.
Þegar lagt er á Þingmannaheiði
austan frá, er haldið út með Vattar-
íirði að vestan stuttan spöl, en siðan
sveigt á hallann frá eiðinu milli Vatt-
arfjarðar og Kerlingarfjarðar. Þar
eru lágar, aflíðandi brekkur með slitr
óttum hjöllum langt inn til heiða.
Sé hins vegar farið út af þjóðvegin-
um og haldið vestur yfir eiðið og
spottakorn inn með Kerlingarfirði,
verða brátt gömul og hálfhrunin
veggjabrot á leið vegfarandans. Þau
kúra þar undir brekkufæti við dá-
litla vík í þögn þessa eyðifjarðar,
steinarnir í hleðslunni missignir,
þekjurnar fyrir löngu fallnar. Kinn-
arnar ofan við tóftirnar eru vaxnar
lágu, þrautbeittu kjarri, en innan um
það skjóta gráar og veðraðar klappir
upp kollinum hér og bar.
Þarna heitir Fjarðarsel, og þetta
eru rústir gamalla beitarhúsa frá
Firði á Múlanesi. Það var meira en
stekkjarvegur á húsin þau, því að
þangag hefur líklega verið sem næst
tólf kílómetrar heiman frá bænum
og leiðin þó miklu seinfarnari en
vegalengdinni nam. þar eð fara varð
fram með Kerlingarfirði undir snar-
bröttum og stórgrýttum hlíðum
Skálmarnesmúla. En þarna var kjarn-
góð beit, hagasælt kvistlendi og ágæt
fjara. Það voru landkostir, sem hinir
gömlu Fjarðarbændur forsmáðu ekki,
þótt beitilandið lægi ekki sem bezt
við.
Þess var enginn kostur að ganga
á beitarhúsin dag hvern. Þess vegna
var það siður, að fjármaðurinn lægi
þar við vetrarlangt og viki ekki frá
fénu á meðan það var við hús, nema
brýna nauðsyn bæri til. En nú eru
beitarhúsin fallin, og enginn heldur
þar framar fé á haga. Þeir myndu
líka fáir, sem vildu eiga þar vetrar-
dvöl í fjárhúsunum, þótt ríflegt kaup
væri í boði. Þeim fækkar jafnvel óð-
um, er vilja eiga búsetu á bæjunum
í Múlasveit, þar sem hyrnuro g axlir
gnæfa svo hátt yfir sundurskornum
byggðum og harpa vindanna er sterk
legar knúinn við hamra og gnýpur en
víðast hvar annars staðar á íslandi.
En' áður en sú venja tókst af,
að legið veeri við í beitarhúsunum
í Fjarðarseli, gerðist þar atburður,
sem vert er að rifja upp. Hann myndi
ag minnsta kosti þykja allmiklum
tíðindum sæta, ef hann gerðist nú.
II.
Árið 1919 voru hjón á fimmtugs-
aldri, Jóhannes Guðmundsson og
Oddný Guðmundsdóttir, í hús-
mennsku á Ingunnarstöðum á Múla-
nesi. Áttu þau í mörg horn að líta-,
því ag þau höfðu eignazt þrettán
börn. Voru sum að vísu sjálfbjarga
orðin, en hin voru þó fleiri, sem enn
voru á ómagaaldri. Jóhannes þurfti
því alls við til þess að sjá fjölskyldu
sinni farborða. Stundaði hann sjó-
mennsku á vertíðum, einkum í Flat-
ey, en vann þess á milli hver þau
störf, sem honum buðust
Bróðir Jóhannesar, Ari að naíni,
var lausamaður í Firði á heimili Þórð
ar Jónssonar og Bergljótar Einars-
dóttur, konu hans, er þá höfðu fyrir
nokkru tekið þar vig búsforráðum.
Hann var sem næst hálffimmtugur
og kallaður einrænn nokkuð og sér-
lundaður, en verkmaður góður,
traustur og ósérhlífinn. Frostavetur-
inn mikla, 1918—1919 höfðu þeir
bræður báðir verið beitarhúsamenn
í Fjarðarseli og gætt þar fjár Þórðar
bónda
Haustið 1919 brá Jóhannes Guð-
mundsson á nýtt ráð. Hann fluttist
með fjölskyldu sína frá Ingunnarstöð-
um vestur í Hafnardal vig ísafjarðar-
djúp. Þetta sama haust vék Þórður í
Firði frá þeirri venju að hafa fé
vetrarlangt í Kerlingarfirði og láta
mann liggja þar við til þess að gæta
þess. En Ari Guðmundsson vildi halda
tryggð við beitarhúsin. Hann hafði
aflað nokkurra heyja inni í Kerlingar
firði um sumarið og einsetti sér að
hafast vig í Fjarðarseli um veturinn
með kindur, sem hann átti sjálfur.
Mun hann og hafa bætt þar nokkuð
húsakO'St, svo að vistin þar yrði þægi-
legri.
Einn sona Jóhannesar og Oddnýjar
hét Ari, kominn hátt á tíunda ár.
Gerði föðurbróðir hans sér alltítt um
hann vegna nafnsins, og samdist nú
svo meg þeim bræðrum, að Ari litli
skyldi verða eftir að sinni og dveljast
næsta vetur í selinu hjá frænda sín-
um, honum til afþreyingar í einver-
unni í Kerlingarfirði. Leið brátt að
vistferlunum, og einn morgun var
„BÍTTU Á JAXUNN,
HANN VAR TÆPRA TÍU ÁRA OG SAT AIEINN OG MATARLÍTILL
300
1 I M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ