Tíminn Sunnudagsblað - 31.03.1963, Blaðsíða 20

á loftið. Það þurfti enga 'feresíu til
að sjá, að þrumuveöur var í aðsigi.
Syninum gekk vel að koma drekan-
um á loft. Og eftir litla stund sáust
blossar og þrumur heyrðust. Drek-
inn hvarf í svartan skýjabólstur, en
ekkert skeðl Loks fór að rigna. —
Feðgarnir fóru meg silkiendann í
skjól undan regninu en rétt þar á eft-
ir sá faðirinn að lóin í snærinu reis
upp í loftið eins og hár á reiðum
ketti. Þetta fyrirbrigði þekkti hann.
Hann nálgaðist varlega iykilinn og
bar hann að regnvotu tré og sá neista.
Því næst hlóð hann eina eða tvær
Leyden-flöskur með því að bregða
lyklinum að nagla þeirra cg fór síð-
an með flöskurnar heim. Þar fann
hann að með neistum fiaskanna gat
hann gert öldungis það sama og
þótt hleðsla þeirra stafaði frá venju-
legri rafhleðsluvél.
Franklinfeðgarnir höfðu verig í
bráðri lífshættu meðan 4 tiiraun þess
ari stóð, og sumarið eftir, er rúss-
neskur prófessor einn ætiaði ag end-
urtaka tilraunina, varð þaö með þeim
afleiðingum, að hann skauzt inn í
eilífðina og frá honum hefur ekki
frétzt síðan.
Eldingin var þá ekki annað en
stóra og freka systir litla neistans,
sem sést, þegar ketti er strokig í
myrkri. Og þrumugnýrinn ekki ann-
að en skyldur braki því, er við heyr-
um, þegar við greiðum b.úrið á svöl-
um þurrviðrisdegi (í norðanátt). Það
kom sér vel að þaö var frægur og
mikilsmetinn borgari, sem bar þessa
nýju þekkingu á borð. Samborgarar
hans í Bræðraborg kepptust um að
setja eldingavara á hús sín. Frankl-
in mátti treysta, og árangurinn leyndi
sér ekki. Einstaka prestur vildi að
guðirnir héldu sínum refsivendi, en
raddir þeirra þögnuðu fyrr en varði,
og eldingavararnir fóru sigurför með
„eldingarhraöa".
Frá Englendingum er það að segja,
að konunglega vísindafélagið sá, að
þag hafði hlaupið á sig að hafna rit-
gjörðum Amerikanans. Þeir ákváðu
því að gera hann að heiöursmeðlimi.
og veittu honum gullmedalíu félags-
ins í virðingarskyni fyrir eldinga-
varann. Þetta var báðum aðilum til
sóma.
Nokkru síðar ákvað konungurinn
brezki, það mun hafa verið Georg
III., að láta selja eldingavara á höll
sína. Forseti konunglega vísindafé-
lagsins var kvaddur á konungsfund
og var hann þeirrar skoðunar að
fara skyldi algjörlega eftir ráðum
Eranklins og þar á meðal að eldinga-
varinn skyldi vera oddhvass í efri
enda. En kóngur vildi hafa hann þver
yddan. Um þetta var deilt. Það þarf
varla að taka það fram að Georg
sigraði. Aftur á móti varg forseti vís-
indafélagsins að segja af sér.
Franklin sat í sinni Fhiladelphiu
á ruggustól sínum og brosti.
Mér hefur láðst að geta þess, að
það var Franklin, sem fann upp
ruggustólinn, og endurbætti húsofn-
ana. Ruggustólar þeir, og stofuofn-
ar, sem vif kynntumst í æsku, eru
þannig ættaðir frá Bræðraborg, heim-
kynnum Franklins.
Franklin lézt 17. april 1790 og var
þá einn af dáðustu mönnum hinna
nýstofnuðu Bandaríkja í Vesturálfu.
EFTIKMÁLI. — EN . . .
Hér á undan hefur verið reynt að
segja í stuttu máli frá Eranklin, sem
fann upp eldingavara þann, sem
enzt hefur okkur nú í tvö hundruð ár
og endist sjálfsagt jafnlengi og eld-
ingar herja á jörðu hér og rafmagn
er notað. En var Franklin fyrstur
ag finna eldingavarann? Við svörum
því hiklaust játandb en bætum svo
kannski við litlu en. U.m þetta EN
verður nú rætt lítillega í örstuttu
máli.
Móses, sá, er bækurnar eru kennd-
ar við, og leiddi ísraelsmenn frá kjöt
kötlum Egyptalands um 1225 árum
fyrir Krists burð, notfærði sér loft-
rafmagn í sambandi við sáttmálaörk
ina, sem hann lét smíða, og er um
þetta getig í Gamla testamentinu (2.
bók M. 37. og 40. og 3. bók M. 10.
kap.). Móses var uppalinn hjá yfir-
stéttinni í Egyptalandi. Fra því landi
veit maður nú, að árig 1170 f. Kr. lét
Ramses II. reisa há gullslegin tré-
möstur við musteri eitt. Liklega voru
möstrin eldingavarar fyrir musterið.
í Dendera í Egyptalandi voru einnig
í grárri fomöld reist musteri og á
áletrun, sem menn hafa fundið þar,
stendur „að nýreist eirslegin trémöst
ur séu til varnar gegn eidingum“.
Vissi Móses, Ramses, og egypzku
prestarnir eins mikig um rafmagn
og Benjamin Franklin? Vig verðum
að svara þvi neitandi. Þessir öldnu
heiðursmenn þekktu það af reynslu,
sjálfsagt hafa nokkuð hundruð þræla
orðið að láta lífið fyrir þá þekkingu,
að þegar þetta og hitt er gert, skeð-
ur hitt og þetta, og annað ekki.
Sama er að segja um eldingavara,
er Kinveriar munu hafa „fundið upp“
endur fyrir löngu. Allir gleymdust
þessir eldingavarar, enda var hér
byggt á sandi.
MYND þessi sýnir hin fornu rafmagnstæki, sem tíökuöust á dögum Benja-
mins Franklins og Magnúsar Stephensens dómstjóra, og fram yfir daga
Fjölnismanna. Vinstra megin er rafhleðsluvélin, sem Jónas Hallgrímsson
kallaði „rafurmagnstól". Fyrirrennari hennar var brennisteinskúlan, sem
Otto v. Guericke borgarstjóri í Magdeborg, bjó til seint á 17. öld (i lok
30 ára sfríðsins), en etdri fyrirrennari var glerstöng eða glerpípa, sem
Vilhjálmur Gilbert, liflæknir Elisabetar drottningar, notaði um aldamót.
in 1600 til að sýna mismun á rafmagni og segulmagni.
Hægra megirr er Leyden.flaskan, sem kemur mikið við sögu í grein þess
ari. Hún hélzt óbreytt að mestu meira en aldarskeið. Hertz og aðrir
brautryðjendur útvarpsfækninnar nótuðu Leyden.flöskur, af gömlu tagi,
við tilraunir sínar, en í útvarpstækni seinni tíma eru þétfarnir (konden-
atorar) arftakar Leyden-flöskunnar.
308
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ