Tíminn Sunnudagsblað - 02.06.1963, Blaðsíða 19

rétta tímaröð og líta næst í bók Kepl-
ers — draum hans um mánann — sem
gefin var út að honum látnum og
hét „Somnium“ (kom út 1634):
Ungur maður, Duracoto, — eigin-
lega Kepler sjálfur — er aðalpersóna
bókarinnar. Myrkraandar flytja hann
til mánans. Þessir fordæmdu og út-
skúfuðu andar halda til í hinum kúlu-
formaða skugga jarðarinnar. Þegar
tungbð — við tunglmyrkva — keraur
inn í skugga jarðarinnar, geta and-
amir stigið „um borð“ á tunglinu og
falið sig í dimmum holum þess og
ferðazt þannig með tunglinu á hring-
ferð þess umhverfis jörðu. Stundum
kemur fyrir, að tunglskugginn snert-
ir jörðina — við sólmyrkva, — þá
geta andamir steypt sér niður þessa
skuggabrú og lent á jörðinni aftur.
Ef þeir vilja fara aðra ferð til mán-
ans, verða þeir að bíða, þar til hann
kemur aftur inn í jarðskuggann. —
Stundum kemur fyrir, að myrkraand
arnlr taka mann með sér í þessa för
til tunglsins. — Kepler lætur andana
sjálfa lýsa því, hvernig þetta fer
fram:
„Við steypum okkur hópum saman
yfir þann útvalda, styðjum hann og
lyftum honum hratt upp. Upphaf
ferðarinnar reynir mikið á hann, því
rJS hann þýtur upp, líkt og honum væri
Jcotið úr faHbyssu. Þess vegna deyf-
ttm við hann áður með ópium, og
útlimir hans era lagðir til með kost-
gæfni, svo að þeir rifni ekki frá búkn
um. Áhrifin verða að skiptast jafnt
milli allra líkamshluta. Þegar ofar
dregur, á hann í miklum erfiðleikum
vegna óhemju kulda og andþrengsla.
Hin meðfædda hreysti okkar vemdar
okkur gegn kuldanum, en sem vöm
gegn andþrengslunum höfum við rak-
an svamp fyrir munninn.
Þegar fyrsta hluta ferðarinnar er
lokið, verður hún auðveldari fyrir okk
ur. Við sleppum leiðsegjendum okkar
og látum þá sjá um sig sj'ájfa. Þeir
dragast sundur og saman eins og
köngullær og komast þannig áfram fyr
ir eigin krafti og fá af sjálfu sér rétta
stefnu. En þar sem aðdráttarafl mán
ans verður sterkara eftir því sem nær
honum dregur, myndu þeir skella á
honum með allt of miklum krafti og
slasast, ef við ekki þytum á undan
þeim og vemduðum þá gegn þessari
hættu. Þegar maðurinn losnar við á-
stand deyfingarinnar, þjáist hann
venjulega af máttleysi í öllum út-
limum, og hann jafnar sig ekki nema
smám saman svo, að hann verði fær
um að ganga“.
Þessi furðulega lýsing á ferð til
tunglsins er bara inngangurinn að
riti Keplers, „Somnium", sem í raun-
inni er vísindalegt innlegg í tungl-
fræði. Kepler lýsir greinilega í þessu
riti, hvernig tunglbúi sjái stjörnuhim
tninn, pláneturnar og jörðina, og
hvernig hreyfingar þeirra líti út frá
tunglinu séð. Ætlun hans með „Somn-
ium“ er að fá fólk til að sjá hluti frá
óvenjulegum sjónarhóli, en bækur af
því tagi verða sjaldan vinsælar. Hin
auðskilda fantasía Goldwins var aftur
á móti gefin út í 24 útgáfum. Hún
fjallaði um ævintýraþyrstan Spán-
verja, Domingi Conzales að nafni, sem
tamdi 25 gæsir til þess að fljúga
með sig frá St. Helena. Einu sinni,
þegar hann ætlaði að lenda eftir vel
heppnaða flugferð, flugu gæsirnar
skyndilega enn hærra í loft upp. Þær
höfðu allt í einu allar samtímis ver-
ið gripnar eðli farfuglsins. — „Mér
til ósegjanlegrar skelfingar og undr-
unar flugu þær hærra og hærra, i
heila klukkustund, að því mér fannst,
en þá drógu þær af sér, og að lokum
(þvílíkur léttir), hættu þær að blaka
vængjunum. Það slaknaði á taumun-
um, en samt sem áður héldum við
áfram líkt og við hefðum engan
þunga (Gonzales skynjar, að hann
er tekinn að nálgast tunglið).
Ég hafði skynjað for- og bakhlið
jarðarinnar tólf sinnum, þegar ferð-
in var á enda. Gæsirnar mínar lentu
með mig á hæð, þar sem gat að líta
margt furðulegt. . . Trén vora þrisvar
sinnum hærri en á jörðinni og meira
en fimm sinnum gildari, sema gilti
um plöntur, fugla og dýr. Ég á erfitt
með að bera fuglana saman við okkar:
þeir vora svo ólfkir þeim, sem við
eigum að venjast, burt séð frá svöl-
um, næturgölum, gaulrum og einstaka
villtum hænsnfuglum, sem ég sá —
auk gæsanna mi.nna — ég skildi nú,
að þessir fuglar eyða þeim tíma,
sem þeir eru ekki hjá okkur, í þessum
heimi, á tunglinu".
Það merkilega er, að þessi heiia-
spuni um, að farfuglarnir dvelji á
tunglinu yfir veturinn, var tekinn al-
varlega og útfærður í vísindalegu
formi. Heiðurinn af því átti ensk-
ameríski eðlisfræðingurinn, Chárles
Morton (1627—1698). Morton bendir
á það, að menn þekki lífssögu skordýr-
anna og dýranna — meira ac segja
fiskanna — en slíkri þekkingu sé
ekki til að dreifa um fuglana. „Við
vitum ekki, hvert þeir fara eða hvað-
an.þeir koma, en þeir virðast kom?
af himnum ofan eins og fyrir krafta-
verk“. — Og þar sem enginn vissi,
hvar farfuglarnir héldu sig á hinum
kalda árstíma, var augljóst, að þeir
hlytu að dvelja utan jarðarinnar yfir
vetrarmánuðina. „Hvert skyldu þess-
ar skepnur þá fara, ef ekki til tungls-
ins?“ — Ferðin til mánans tæki þá
tvo mánuði, ef þeir færu með hraða,
sem- svaraði U1 125 enskra mílna á
klukkustund. Þótt máninn færist til,
geta fuglarnir samt sem áður hald-
ið sinni upprunalegu stefnu, því að
eftir tvo mánuði verður máninn á
sama stað og hann var, þegar fuglarn-
ir lögðu af stað. Morton hefur haft
vakandi athygli á því, sem mælti gegn
því, að tunglið væri dvalarstaður fa.
fuglana yfir vetrarmánuðina. T
þess að setja undir lekann, lét han -
í ljós þá hugmynd, að fuglarnir kæmu
við á eins konar „ljósvakaeyjum" *
IÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
499