Tíminn Sunnudagsblað - 18.08.1963, Side 2

BJARNDÝRADRÁP I NUPSKÖTLU
Það mun almennt vera talið svo,
að veturinn 1917—18 sé síðasti „ísa-
vetur“ á landi hér. Að visu hefir kom-
tð hafíshrafl nokkrum sinnum síðan,
aðallega síðari hluta vetrar og á vor-
in, en ekki hefir þar verið um neinn
magnís að ræða, og varla orðið land-
fastur, svo að teljandi sé. í eftirfar-
andi linum mun ég segja iitilsháttar
frá ískomunni þennan vetur, og þeim
atburðum sem henni fylgdu.
Það var fyrstu dagana í janúar
1918, sem ísinn rak að landi. Gerði
þá þegar hafþök, eins og það var kall-
að, fyrir öllu Norðurlandi, en það
þýðir, að samfelld og samfrosin ís-
hella var upp í hverja vík, og svo
langt á haf út, að hvergi sá út yfir.
Þegar ísinn hafði rekið að, gerði frost
hörkur miklar, enda hefir þessi vetur
hlotið nafnið frostavetur, ýmist kall-
aður frostaveturinn 1917—Í8, eða
frostaveturinn síðari til aðgreiningar
frá nafna sinum, frostavetrinum
1880—81, en margir mundu þá vetur
báða. Á Sléttunni var á tímabili um
og yfir 30° frost á celsius, mun hafa
farið hæst í 33°. Á Hólsfjöllum varð
frostið 38—39°. Ekki voru þó svona
'hörð frost nema um vikutíma, en
héldust tnilli 20 og 30° allt fram á
þorra. Þegar kom fram á þorrann,
fór að draga úr frosfcunum, fór þá
líka fljófclega að koma l'ítilsháttar los
á ísinn. Með góunni gerði miklar
sunnan-hlákur, og rak þá allan ís til
hafs. Með einmánuði gekk aftur tíl
norðanáttar með snörpum hríðar-
áhlaupum og frosthörkum. Rak þá
ísinn að aftur, en varð þó ekki veru-
lega landfastur. Viku fyrir sumar brá
svo aftur til sunnanáttar, og tók þá
algjörlega fram úr. Rak þá ísinn frá,
og sást hann ekki meir á því vori.
Á þessum árum voru byggingar,
einkum til sveita, enn að langmestu
leyti í gömlum stíl. Torfbæir voru
það algengasta; á nokkrum stöðum
voru komin timburhús, en steinhús
voru hreinar undantekningar. Það
var sameiginlegt með flestum þessum
íbúðum, að upphitun var ýmist engin,
eða þá af mjög skornum skammti. Þá
kom það og lil í kaupstöðunu&, að
þar var eldiviðarskortur mikill, því
kol fengust ekki nema mjög takmark-
að, og olli því heimsstyrjöldin fyrri,
sem þá var í algleymingi. Það var þvi
erfifct að verjast kuldanum, en tókst
þó furðanlega. En ýmislegar skráveif-
ur gerði frostið mönnum. T.d. fraus
slátur og annar súrmatur, víða í ílát-
um, og ónýttist að mestu, en þess
háttar matur var þá stór liður í fæði
fólks, einkum til sveita. En allt gekk
þó þolanlega fram, menn og skepnur,
og olli þar mestu um, hve vorbatinn
kom snemma.
Þá kem ég að því atriði, sem átti
að vera aðaluppistaða þessa þáttar,
en það er, hve bjarndýr gengu þá
óvenju mikið á land upp, einkum á
Sléttunni, og í nágrenni hennar.
Það hefir oft borið við, þegar ís
hefir orðið landfastur um lengri eða
skemmri tíma, að bjarndýr hafa geng-
ið á land, og eru til margar sagnir
um það. Hafa þau stundum farið
ófriðlega, er þau hafa verið soltin,
og ráðizt að mönnum og skepnum.
Hafa þau því jafnan þótt viðsjál, og
litlir aufúsugestir. Nú, þennan vetur,
þegar komin voru hafþök af ís, svo að
hvergi sá út yfir, þótti mönnum ekki
ólíklegt, að bjarndýra gæti verið von,
lét það og ekki lengi á sér standa, að
þau gerðu vart við sig.
Ég, sem þessar línur rUa, átti —
þegar þetta gerðist — heima á bæn-
um Núpskötlu á Melrakkasléttu, og
var nýorðinn 18 ár gamail.
Bærinn Núpskatla stóð á þessum
árum svo að segja á sjávarbakkanum,
en suður frá bænum lá stórt stöðu-
vatn, og var aðeins stutt varpabrekka
niður að vathinu. Á veturna var
tunnustrokkur, botnlaus í báða enda,
settur í ísinn skammt neðan við varp-
ann, og þar tekið vatn í bæ og útihús.
Svo er það sunnudaginn 13. janúar,
skömmu fyrir morgunverð. — morg-
unmatur var þá étinn ki. 10, — aö
þörf var á að skreppa eftir einhverju
út í skemmu, sem stóð áföst viS bæj-
arhúsin, en var þó ekki innangengt
í, — varð að fara út á hlaðið til þess
að komast í hana. Var Kristbjörg,
systir mín, þá 16 ára gömul, send út
í skemmu. Fer hún og lýkur erindi
sínu í skemmunni, en þegar hún kem-
ur út á hlaðið aftur, heyrist henni
eitthvert þrusk niður á vatninu, og
verður litið þangað. Sér hún þá bjarn-
dýr við tunnuna í ásnum. Kemur hún
inn með nokkrum hraða og segir tíð-
indin. Ég snarast þegar fram, en verð
þó of seinn til að sjá dýrið, það var
horfið upp af brekkunni, sem er rétt
austan við vatnið, og þótti mér held-
ur súrt í broti. En dýrið hafði tekið
á rás, þegar það varð Kristbjargar
vart, og fór á harða stökki austur
yfir vatnið. Er mú borðað, án þess að
fléira beri tU tíðinda, en að því búnu
förum við Kristinn, föðurbróðir
minn, út til gegninga. Þegar við kom-
um út, förum við að skima út í ísimn.
Sjáum við þá þrjú bjarndýr, sem þar
eru að snuðra, er eitt stærst, en tvö
nokkru minni. Horfum við á þau um
stund, en þá skyggði yfir él, svo þau
hurfu okkur, og sáum við þau ekki
meir í það sinn.
Líður mú fram til miðvikudagsins
16. janúar, svo að ekki ber til tíðinda.
En þann morgun, þegar við erum ný-
lega kommir inn frá því að gefa morg-
ungjöf, gengur Kristinn eitthvað
fram í bæjardyr, en kemur um hæl
inn aftur, allhvatlega, og segir, að
þrjú bjarndýr séu á vatninu, rétt
neðan við varpann. Er nú ekki að
sökum að spyrja, að allir ryðjast
fram, hver sem betur má. Gaf nú á
að Jíta þrjú bjarndýr, eitt stórt, og
tvö cninni. Eru þau að snuðra rétt
; 'Nýlega var skotið bjarndýr vestur í Horns-
vík, og þótti það tíðindum sæta. ís var ekki
Iandfastur, þegar þetta átti sér stað, en
hafði verið skammt undan landi um tíma.
Áður fyrr, þegar ís festi hér við land, bar
| hann með sér bjarndýr - oft fleiri en eitt.
á Hér segir Stefán Vigfússon frá biarndýra-
f drápi í Núpskötlu á Melrakkasléttu 1918
650
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ