Tíminn Sunnudagsblað - 18.08.1963, Side 4

Eftir uppreisnina í Tenochtitlan glötuðu Aztekar gullnu tækifæri til sigurs yfir liði Cortés, er þeir leyfðu honum að komast
Óhultum til bandamanna sinna í Tlaxcala, en þar endurskipu lagði hann llðið og fékk nýjar birgðir neðan frá ströndinni. —
A myndinni hér að ofan sést, hvernig innfæddur listamaður gerði grein fyrir þeim flutningum. Á miðri myndinni má lita
jlys, sem kom fyrir, er hópur Indíána, bandamanna Spánverja drukknuðu í vatnsfaiii á leiðinni.
★
Þegar Cortés og >hermenn hans
héldu inn j TenochUtlan, undruðust
þeir það, sem þeir sáu. Þeir áttu ekki
von á slíkri stórborg vestan hafsins,
Og það borg, sem í þeirra augum
minnti á höfuðborg heimsveldis. Feg-
urð borgarinnar hreif þessa harð-
geðja menn um leið og þeir litu hana
augum. Bernal Diaz del CastiUo, einn
þessara manna, hefur skrifað svo um
þann atburð, að þeir hafi ekki vitað,
hvað þeir skyldu segja, né verið viss-
ir um, að það, sem þeir sæju, væri
raunverulegt. Og síðar, þegar Monte-
zuma höfðingi Azteka leiddi Cortés
með sér upp á fórnarstall og sýndi
honum ríki sitt, farast Bernal Diaz,
sem var viðstaddur sjálfur, svo orð:
„Síðan tók Montezuma í hönd
Cortés og bað hann að horfa yfir
þessa borg og allar aðrar borgir i
vatninu og yfir landið umhverfis vatn
ið. . . . Við stóðum og horfðum í
kringum okkur, því að heiðnahofið
var svo hátt, að frá því sást vel yfir
allt, og við sáum meginleiðiimar
þrjár inn í Mexíkóborg . . . og við
sáum ferskvatnsleiðslurnar þrjár . . .
og við virtum fyrix okkur mikinn
fjölda báta á vatninu, suma að koma
með matvæli, aðra að snúa aftur með
varning og við sáum, að hvergi í borg
inni né í öðrum borgum, sem voru
byggðar í vatninu, var hægt að fara
milli húsa nema á vindubrúm, sem
gerðar voru úr tré, eða á bátum. Og
í þessum borgum sáum við hof og
altari, sem voru eins og turnar og
virki og öll ljómandi hvít og þetta
var dásamleg sjón að skoða“.
Þegar þessi atburður gerðist, var
saga sjálfstæðs ríkis Azteka að renna
út. Cortés tók Montezuma í gislingu
skjótlega eftir fyrstu komu sína til
borgarinnar og náði þar fljótlega öll-
um völdum. Um fall ríkisins hefur
oft verið skrifað, enda atburðir allir
með einstæðum hætti. Heil þjóð, stór-
veldi, gefst upp fyrir fámennum
hópi atvinnuhermanina, þreyttra og
þvældra ævintýramanna. Þó eru
þessi úrslit hin eðlilegustu og hníga
að þeim mörg rök. Aztekaríkið gat
illa annað en fallið fyrir jafnsnöllum
herforingja og Cortés. Þjóðfélagsskip
an Indíánanna og menning gat ekki
staðizt snúning hernaðartækni Vest-
urlandabúa. Spánverjar komu einnig
á mjög heppilegum tíma til sigurs,
sálfræðilega séð. Aztekarnir virðast
hafa verið lamaðir og baráttuvilji
lítiU sem enginn meðal þeirra.
Hernaðartækni Azteka var gjörólík
stríðsmennsku Evrópubúa, og hern-
aður þeirra bundinn í fastar skorður
trúarbragðainna. Indíánarnir voru
vanir að berjast til fanga, og í augum
þeirra brutu Spánverjarnir grund-
vallarreglur ófriðarins með því að
drepa andstæðinga sína á vígvellin-
um Auk þess kom Cortés síðla sum-
ars, einmitt á þeim árstíma, þegar
frumbyggjarnir voru önnum kafnir
við uppskeruna og fóðursöfnun til
vetrarins og höfðu ekki tíma til meiri
háttar herferða. En meginástæðan til
hruns ríkisins mun hafa verið stjórn-
skipun þess, skorturinn á fastri ríkis-
heild.
Aztekarnir ríktu ekki yfir undir-
þjóðum sínum í nútímaskilningi. Þeir
heimtu skatt af ættbálkum á stóru
landsvæði, en áttu stöðugt við að
stríða uppreisnir og brigðmæli. Það
væri þvi nær lagi að segja að í
Mexíkó hafi á þessum tíma verið mik-
ill fjöldi óháðra borgríkja, sem áttu
stöðugt í deiluin og ófriði sín á milli,
og auk þess komu til munur á þjóð-
erni, tungumálum og atvinnuháttum.
Við þessar aðstæður gat innrásarfor-
ingi, sem hafði á að skipa harðsnú-
inni sveit, nógu lítilli til að geta lifað
af landinu, náð undraverðum árangri,
og Cortés sýndi mikla herstjórnar-
hæfíleika og hafði lag á að dreifa
andstæðingunum og etja þeim saman
hverjum á móti öðrum.
Þá voru sálfræðilegar forsendur
fyrir sigri Spánverja. Árin næstu á
undan komu þeirra, höfðu mikil teikn
gerzt og illir fyrirboðar. Montezuma,
hernaðahhöfðinginn, hafði skörrmu
AZTEKARtKID
652
llMIN N — SUNNUÐAGSBLAÐ