Tíminn Sunnudagsblað - 06.10.1963, Blaðsíða 10

stóðu utan kristins samfélags. Þessi
aðstaða Gyðinga magnaði aftur á móti
á þeim hatur. Konungar og stórmenni
fengu hiá þeim fé að láni til styrjalda
og krossferða, en kurruðu stórum,
þegar kom að skuldadögum. og svip-
aða sögu var að segja um þá, er
minna áttu undir sér og til minni
skulda stofnuðu. Saman við hatrið
blandaðist alls konar hjátrú og hind-
urvitni, og þai á ofan handhæg aðferð
til þess að' komast hjá skuldalúkningu
að hleypa af stað ofsóknum á hend-
ur Gyðingunum. Raunar beittu kon-
ungar stundum annarri aðferð. Þeir
áttu til að skipa einfaldlega svo fyrir,
að allar skuidakröfur Gyðinga væru
ógildar.
í stórsóttum áttu Gyð'ingar nálega
vísar ofsóknir. Þær gátu að sönnu
komið víðar niður, svo sem í Suður-
Frakklandi árið 1321, er sá orðrómur
komst á kreik, að holdsveikir menn
hefðu eitrað þar brunna að frum-
kvæði Gyðinga. Þá var holdsveikt
fólk dregið þar unnvörpum á bál, en
svo einkennilega vildi til, að Gyðing-
ar guldu þá tiltölulega lítið afhroð.
f svartadauða fór á annan veg.
Sú saga, að' þeir hefðu hellt eitri
í brunna breiddist út með svipuðum
hraða og plágan. Það stoð'aði ekki
þótt á það væri bent, að pestin var
Gyð'ingum sjálf jafnskæð og öðrum,
og það mátti ekki á milli sjá, hvorir
gengu lengra, trylltur múgurinn eða
ofstækisfullir dómararnir. í Strass-
borg voru tvö þúsund Gyðingar kró-
aðir inni i bæjarhverfi, og síðan kvað
bæjarráðið upp þann dóm eftir öllum
reglum lagakúnstarinnar, að' þeir
skyldu brennast lifandi. Svipað gerð-
ist í Basel, Freiborg og víðar. Norður
i Svíþjóð voru þeir hópum saman
pyndaðir til þess að játa á sig marg-
víslegar sakir, og meðal þess, sem
þeir meðgengu þar, var einmitt að
hafa eitrað vatnsból. Þannig var það
um allar jarðir.
Þótt hörðustu hríðinni linnti, þeg-
ar svarti dauði fjaraði út, varð'
þetta upphaf mjög langvinnra of-
sókna, sem varpa dimmum skugga
á sögu Evrópu undir lok mið'alda.
Gyðingar voru úthrópaðir sem „guðs-
morðingjar" og „Maríusmánarar“,
kristnum ljósmæðrum var bannað að
hjálpa Gyðingakonum í barnsnauð, og
á allan hátt var reynt að æsa múginn
upp gegn þeim, enda reið þá hver
morðaldan af annarri yfir.
II.
En svarti dauði hafði ekki einung-
is í för með sér grimmilegar afsókn-
ir og margvislegar umbyltingar í trú-
arefnum. Sjálf þjóðfélögin riðuðu.
Mannfæðin hafði í för með sér verka-
fólkseklu og kauphækkanir, sem ollu
lénsherrum og gósseigendum miklum
örðugleikum. Enska þingið, sem skip
að var höfðingjum landsins og ríkum
kaupmönnum, samþykkti árið 1350
lög um vinnuskyldu, þar sem svo var
skipað fyrir, að verkalaun skyldu vera
hin sömu og árið 1347. En slíkt papp-
írsgagn kom auðvitað ekki að neinu
haldi, hversu þungar refsingar. sem
lagð'ar voru við brotum gegn þess-
um lögum. Þaú mögnuðu jafnviel
ólguna í þjóðfélaginu. Nýjar hugmynd
ir um breytta þjóðfélagshætti tóku
að skjóta upp kollinum, nýjar trúar-
breytingar festu rætur, og farand-.
skáld ortu eggjunarljóð. Frá þessum
árum er tii dæmis frægt kvæði,
Draumsýnir Péturs plógmanns.
Ekki var ólgan minni í Frakklandi.
JÖfrar Engla og Frakka héldu áfram
að berjast á franskri grund, þegar
lát varð á sóttinni. Frakkar fóru
halloka sem áður, og sonur Filippusar
VI., Jóhann góð'i, var tekinn höndum
og fluttur fangi til Lundúna. Landið
var lamað eftir pláguna, akrar og
víngarðar fallnir í órækt og flokkar
húsbændalausra leiguhermanna fóru
rænandi um byggðir og bæi. Innbyrðis
var háð hatröm valdabarátta, og ör-
snauðir bændur voru kúgað'ir til þess
að reiða fram miklar fjárfúlgur í
lausnargjald fyrir aðalsmenn. sem
Englendingar höfðu hertekið. Sam-
tímis lifði aðallinn í sukki og svalli.
Þá var svo að bændum landsins
þrengt, að foreldrar myrtu sums stað-
ar börn sin og bömin foreldra sína
til þess að fækka munnunum, er metta
þurfti.
Loks risu bændur upp gegn veldi
aðalsins. Uppreisnin dundi yfir í maí-
mánuði 1353, og fór geystast af stað
í þeim héruðum, þar sem stigamenn-
irnir ollu þyngstum búsifjum. Henni
var ekki beint gegn konunginum, og
bændurmr höfðu ekki í huga neinar
gagngerð'ar þjóðfélagsbætur.
Foringinn hét Guillaume Cale.
Markmiðið var fyrst og fremst að
drepa alla aöalsmenn. Vopnaðir hnif-
um, kvíslum og járnslegnum kylfum
ruddust bændurnir inn í hvert aðals-
setrið af öð'ru og drápu allt, sem þar
var — karla og konur, börn og gam-
almenni — og kveiktu síðan í bygg-
ingunum. Þannig léku sveitir bænda
lausum hala í sex vikur. En þegar
lénsherrunum hafði tekizt að skipu-
leggja hersveitir gegn þeim, biðu
bændur ósigur. Og nú hófst eftir-
leikurinn. Þeir uppreisnarmanna,
sem ekki voru höggnir niður. voru
hengdir í næsta trjálundi.
III.
Ólgan, sem varð í Englandi eftir
svarta dauða, leiddi einnig til bænda-
uppreisnar. En þar hafð'i uppreisn-
in hærra markmið en það eitt að
klekkja á kúgurum. Hinu frjálsa
verkafólki hafði tekizt að hnekkja
ákvæðum vinnulaganna í framkvæmd
og það haíði náð' betri kjörum en áð-
ur þekktust. „Áður var það ekki vani,
að vinnumenn ætu hveitibrauð“, seg-
ir einn sagnritari, sárgramur yfir
munaðinum. En engum öuldist, að
þingið og dómararnir höfðu hug á því
að breyta þessu í fyrra horf. Og
konungurinn var sama sinnis.
Meðal hins fátækari hluta presta-
stéttarinnar skutu jafnframt upp koll-
inum nýjar þjóðfélagshugmyndir:
Allir voru jafnir og áttu að njóta
sama réttar. Það voru snauðir sveitá-
prestar, er héldu þessum kenningum
á loft, og þai var fremstur í flokki
826
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ