Tíminn Sunnudagsblað - 06.10.1963, Síða 13

jöklum á milli. Það voru austustu höfð-
arnir á Vatnajökli, óþekkt fjöll, sem eng
inn mannsfótur hefur nokkurn tíma um
gengið.
Þegar við komum vestur af jöklinum
niður að Víðidal, urðu fyrir oss mörg
gil og klungur, sem þó eigi gekk svo illa
að komast yfir, því að leiðsögumaður-
inn var svo nákunnugur.
Víðidalur er fjalladalur upp af Lóni,
milii Hofsjökuls að austan og KolLu-
múla að vestan. Dalurinn er alllangur,
fimmtán til tuttugu kílómetrar alls.
Eftir honum fellur Víðidalsá, er kem-
ur úr lindum fyrir ofan Hofsjökui. Áin
fellur niður í Jökulsá í Lóni um hroða-
leg gljúfur, sem eigi eru fær öðrum
en fuglinum fljúgandi, himinháir hamr-
ar á báða vegu, margvíslega sundur-
tættir af ótal hyldýpisþvergiljum. í
kinninni austan við daiinn, neðan und-
ir Hofsjökli, ganga mörg gil niður að
dalnum og viði vaxnar tungur á milli
þeirra. Yzt þeim megin eru Sviptungur.
Fyrir utan þær er Knappadalstindur,
há strýta upp úr jöklinum fyrir ofan
Knappadal. Þar er og Sviptungugil. —
Innar er Grisatunga og Grísatungugil.
Þar komum við ofan af jöklinum. Þar
fyrir innan er Morsárgil, og gengur þar
niður dálítill falljökulsrani vestur úr
Hofsjökli.
Víðidalur var um miðjuna niðri við
ána ákaflega grösugur, svo að ég hef
varla séð þvílíkt á íslandi. Hestarnir óðu
alls staðar grasið, víðinn og blómgresið
i hné og þar yfir. Innan um voru alls
staðar mjög há hvannstóð, er tóku
manni undir hönd, en milli þeirra uxu
gulvíðihrísl'ur, grávíðir, blágresi, dökk
fjólulitir lokssjóðsbræður, sóleyjar og
margt fleira. Að jurtagróður er hér svo
mikill, hlýtur að koma af því, að dalur-
inn er krappur og jöklar á báða vegu,
svo að sólargeislarnir kastast af þeim
niður í dalinn. Þokurnar frá sjónum
mæta þar neðst í dalnum hömrum og
háum fjöllum og þéttast, svo að sífelld-
ur úði og dögg er á jörðu. Sauðfé kem-
ur hingað sjaldan, af þvi að illt er að
komast að dalnum, yfir jökla og há
fjöll að sækja.
Á sléttu niðri við ána eru gamlar
tóftir. Þar er jurtagróðurinn mestur,
ei ósvipað og í Slútnesi í Mývatni. Þó
eru hrísl'urnar eigi eins háar, en grasið
meira. Tóftirnar voru allar vaxnar
hvönn og víði. Út úr veggjunum og upp
af gömlum hlóðum voru vaxnar gul-
víðihríslur, tvær til þrjár álnir á hæð
og einn til hálfur annar þumiungur að
þvermáli. Þótt beitarland í dal þess-
um sé svo ágætt, þá er þó eigi gott
að búa þar fyrir snjóþyngslum á vetrum
og eins af því, að aðflutningar eru því
nær með öllu bannaðir vegna jökla og
öræfa, er að dalnum liggja, svo að ill-
fært er að komast þangað með áburð-
arhesta . . .
Kollumúli er vestan við Víðidalsá. Það
er einkennilegur fjallrani. Á enda hans
að framan er há bunga, þar sem Víði-
dalsá fellur niður í Jökulsá. Austan í
honum (þeim megin sem að Víðidal
snýr) eru víðast háir hamrar og hengi-
flug, Jarðmyndun Kollumúlans er mjög
einkennileg, sums staðar svört, hraun-
kennd lög, sums staðar grágrænt berg.
Upp um það ganga í allar stefnur ó-
teljandi hraunkenndir basaltgangar eins
og svart net á ljósum bletti. Sums stað-
ar í svörtu lögunum eru aftur fjölmarg-
ir gráir og rauðir líparítgangar, er hall-
ast til suðurs.
Kollumúli er lægri um miðjan dalinn,
og þar er uppi á honum dálítið vatn, en
svo hækkar aftur, er norðan dregur, og
verður há heiði, þegar dregur upp á
öræfin fyrir norðan Viðidal (Kollumúla-
heiði) . . .
Þegar við höfðum staðið við nokkra
stund í Víðidal, héldum við áfram ferð-
inni upp dalinn austan með ánni og
upp úr honum við endann á Hofsjökli.
Riðum við um stund rétt fyrir neðan
jöiulröndina. Undan henni falla marg-
ir smálækir. Safnast þeir saman í á, er
fellur niður í Víðidalsá, og kölluðum
við hana Þverá ytri. Fyrir norðan jökul-
inn er breið lægð í öræfin, austanvert
við botninn á Víðidal, og rennur á vest-
ur lægðina, líka niður í Víðidalsá, og
kölluðum við hana Þverá innri. Norður
frá þessari lægð, sem er á að gizka
tíu kílómetrar á breidd, er langur fjalls
hryggur á öræfunum, og gengur hann
frá austri til vesturs fyrir norðan botn-
ana á Geithellnadal og Víðidal og vest-
ur í fjalladrög þau, er liggja eins og
höfði suður úr honum, og nefndum við
það Hnútu og fjallgarðinn Hnútufjöll.
í lægðinni fyrir sunnan Hnútu er all-
stórt vatn, sem kalla má Hnútuvatn. í
það falla lækir undan Hofsjökli, og úr
því rennur Þverá innri vestur í Víðidal.
Þegar við komum upp á öræfin, fór
að snjóa, og varð úr því kafaldsbylur,
svo að Iítið sást, og við urðum að flýta
okkur að reyna að komast til byggða,
áður en veðrið yrði verra, því að
hvergi voru hagar fyrir hestana, og
við höfðum ekkert tjald með oss. í
öræfalægðinni bak við Hofsjökul var
illt yfirferðar, alls staðar stórgrýtisurð
og steinarnir hvassir á röndum. Yfir
öllu lá þunnur jarðvegur, skán af mosa
og skófum, hér og hvar grasvíðiblettir
og stórar skellur vaxnar andrómeðujurt.
Sukku hestarnir alls staðar í gegnum
þessa mosaskán niður á milli steinanna.
Hnútuvatn riðum við á ísi og sköflum,
sem náðu niður í það. Þegar við komum
á hrygginn á milli botnanna á Hofsdal
og Geithellnadal, fór heldur að birta
tii, og gátum við klöngrazt ótal sneið-
inga um blágrýtisrákir niður í botninn
á Geithellnadal. Mestalla leiðina bak
við Hofsjökul urðum við að ganga og
teyma hestana”.
Þannig lýsir Þorvaldur Thoroddsen
þeim leiðum, er stytztar voru til byggða
úr Víðidal.
Víðidalur í Stafafells-
fjöllum er óraleitS frá
mannabyggtfum, og er
miki'Ó torleiSi þanga'5
a5 sækja um reginfjöll
og jafnvel jökla. £n
hann er gró5ursæll og
á liðinni öld freistaði
hann jarínæðislausra
manna. Hvað éftir ann-
að tóku menn sig upp
niðri í byggðum, fluttu
í dalinn og reistu þar
bú.
En öræfadalurinn var
harður börnum sínum,
j)ótt hvönnin angaði
Ijúft á fitjum og lækj-
arbökkum á sumrin. Þar
í gerðust miklar harm-
sögur, og þaðan kom-
ust ekki aflir lifandi.
Enn er þar í g’imlum
túnfæti kumí beirra, er
þar biðu bana vá- I
iegum atvikum.
Þorvaldur kom í annað sinn í dal-
inn sumarið 1894, og hafði þá verið búið
þar í allmörg ár. Þá hóf hann ferð sína
í dalinn úr Lóni:
„Um morguninn 15. ágúst fór ég frá
Stafafelli á leið til Víðidals. Riðum við
fyrst upp með hlíðunum austan ár og
svo um Jökulsáraurana. Þeir fylla dal-
ir.n allan milli hiíða. Mölin er fremur
stórgerð og grá á lit, því líparít er að-
alefni fjailanna í kring. Austan ár
gengur hálsrani fram á aurana með
Ijósleitum, kúpuvöxnum l'iparíthólum.
Rani þessi heitir Smiðjunes, og hefur
þar áður verið bær. Hann lagðist af fyr-
ir nokkrum árum. Hinum megin ár er
hálsrani alllangur og á honum dálítill
hamarhnúður, sem heitir Járnhaus. —
Þessi rani skilur Laxárdal frá Jökuls-
áraurunum.
Rétt fyrir innan Smiðjunes fórum við
yfir Jökulsá í einu lagi og riðum svo
upp aurana alla ieið að Kjarrdalsheiði.
Er mölin þungfær fyrir hestana, og
hvergi er þar grasstrá á aurunum. í
hlíðunum fyrir vestan aurana er aftur
á móti gróður töluverður, lyng og kjarr
skógar.
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
829