Tíminn Sunnudagsblað - 06.10.1963, Blaðsíða 14

Nokkru fyrir ofan Sraiðjunes gengur
berghlein úr liparíti út á aurana (Val-
skógsnes), og hefur áin brotizt gegnum
hana. Þar lcvað einnig hafa verið bær.
Ut af enda Kjarrdalsheiðar er sérstakt
fell, sem heitir Eskifell. Þar var fyrr-
um bær samnefndur í graslaut utan í
fellinu. Þar var fyrrum allmikill skóg-
ur, en hann er nú eyddur. Við Eskifel'l
klýfst malarsléttan, því fellið er í tung-
unni milli Jökulsár og Skyndidalsár.
Kjarrdalsheiði er 665 metra hár fjalls-
hryggur, er rís frá jafnsléttu, og gljúfur
mikil á báða vegu, Jökulsárgljúfrið að
austan, en Hafragil að vestan. Hafragil
er gljúfradalur, sem gengur allar göt-
ur upp undir Sauðhamarstind — það er
mjög hár tindur við austurenda Vatna-
jókuls . . .
Þar sem farið er upp á Kjarrdals-
heiði er skógarkjarr dálítið í brekkun-
um, en uppi á heiðinni er því nær gróð-
urlaust. Þar voru aðeins fáar, smáar
og kyrkingslegar plöntur — geldinga
lauf, kornsúra, Ólafssúra og jöklasóiey.
Upp á Kjarrdalsheiði liggur vegurinn í
bröttum sneiðingum alveg upp á hæsta
fjallshrygg. Neðar er ekki hægt að
fara sökum brekku og gljúfra. Jökuls-
árgljúfrið hægra megin er hrikalegast.
Af því l'íparít er aðalefni fjallanna eru
klettarnir ljósir og marglitir. Þar eru
ótal þverskorur með hvössum eggjum
og snögum á milli. Utan í Hellisskógs-
heiði austan við gljúfrið eru mörg
hundruð feta háir grábleikir líparíthamr
ar. Upp af Hellisskógsheiði er hár tind-
ur, Knappadaistindur, og svo fleiri tind-
ar þar austur óg suður af. Liggja stór-
ir hjarnskaflar milli tindanna, og geng-
ui hér og hvar niður úr þeim blágrænt
falljöklakögur. Þessir hjarnskaflar
liggja út af Hofsjökli og eru honum á-
hangandi að nokkru leyti. Stöku sinn-
um má fara upp Jökulsárgljúfrið, þegar
áin er örlítil. Verða menn þá að fara
átján eða nítján sinnum yfir Jökuisá,
því hún fellur víða undir hamrasnaga.
Vegurinn niður af Kjarrdalsheiði að
norðan er ekki alveg eins brattur eins
og að sunnan, en þó mjög örðugur fyrir
hesta. Útsjónin yfir fjalllendið upp með
Jökulsá er mjög tröllsleg. Þar er allt
sundurskorið af ám og lækjum og hrika
legir jöklar og tindar allt í kring. —
Niður að Jökulsárgljúfri ganga ótal
þverskorur, er kljúfa líparítfjöllln í
örsmáa rana og eggjar, alls staðar eru
hyldýpisgljúfur, grábleik, grænleit og
rauðleit í ljósum leirskriðum eru viða
smáir, rauðir berghnausar, eins og
ryðgaðir naglahausar, er ryðið hefur
lekið niður af. Landslag er um þessar
slóðir stórhrikalegra en víðast annars
staðar á íslandi, fjallstindarnir hvassir
og himinháir, gljúfrin ægileg, bergteg-
undirnar margbreyttar og marglitar,
klungrin óteljandi, skriðjöklar og hjarn
skaflar í lautunum innan um eggjar og
kamba. Ljósið skrámir í augu manns, er
það kastast aftur frá hinum marglitu
fjallshlíðum, og í fljótu bragði sýnist
ófært að ferðast um slík kiungur.
Til þess að komast niður af Kjarrdats
heiði, niður að Jökulsá, verður að fara
út mjóan rana milli Jökulsárgljúfurs-
ins og annars gljúfurs. Endar raninn
með kambi eggmjóum, sem kallaður er
Illikambur. Hann er þverhníptur að
framan og flug á báða vegu. Vegurinn
l'iggur þar niður í bröttum sneiðingum.
Nýlega hafði verið gert við götuna, svo
hún var vel fær, þó hún væri örðug
fyrir hestana. Þegar maður spölkorn
frá lítur upp til kambsins, sýnist hann
ófær hverri skepnu.
Fyrir neðan Illakamb er göngumanna
kofi, ér leitarmenn úr Lóni liggja við.
Þar í kring hefur áður verið mikill
skógur og hár, en hann er nú gereydd-
ur. Vi'ð kofann, á grund hinum megin
við næsta gil, stendur einmana hrísla.
fjögurra áina há, en í kringum han-
er ekkert eftir nema fúasprek.
Jökuísá er hér efra mjög ströng og
slórgrýtt og mjög oft ófær. Víðidals
bændur hafa af eigin ramleik sett drátt
á ána, og er það mjög lofsvert fyrir-
ftæki. Oft er áin svo ill, að ekki er
varlegt að reka hesta í hana, jafnvel
þó þeir séu hafðir á streng. Straumhark
an er svo mikil, að áin fer yfir, ef hún
nær kviði, og þá er hestum ekki stætt
í jafnmiklu stórgrýti, er hún rennur
yfir.
Frá Illakambi riðum við upp með Jök
ulsá, kippkorn upp fyrir dráttinn, og
fundum þar á henni gott brot nokkru
ofar en Lambatungnaá fell'ur í hana.
Jökulsá var fremur lítil sökum þess,
að frost hafði verið um nóttina áður,
og gekk okkur vel yfir hana. Lamba-
tungnaá er ákaflega stórsteinótt og
ströng, en mikið vatnsminni en Jök-
ulsá.
Frá Jökulsá fórum við upp Kollumúl-
ann, og heita þar Leiðartungur, er upp
er farið. Þar er fremur bratt, en götu-
slóðar glöggir og heldur góðir. Neðst í
Leiðartungum er skógur nokkur og
hvannir margar og geitl'ur innan um.
Framar í Húlanum er skógurinn þó
miklu meiri og stórvaxnari . . .
Um sólsetur vorum við komnir upp á
efsta hrygg Kollumúlans, 721 metra yf-
ir sjó, og var útsjónin þaðan stórhrika
leg um fjalllendin við austurenda Vatna-
jökuls, um tinda og jökla, skörðóttar
eggjar og margkvíslaða gljúfradali. Inn
af Sauðhamarstindi ganga snævi þakt-
a‘r fjallseggjar upp í jökul, og austan
við þær gengur skriðjökull niður í Stað
ariambatungur, og úr honum kemur
Lambatungnaá. Þaðan gengur Jökuls-
árdalur, klungróttur gljúfradalur, norð-
ur eftir mill'i Kollumúlans og undir-
fjalla Vatnajökuls, norður undir Geld-
ingafell . . . Að austanverðu takmark-
ast gljúfradalur Jökulsár af Kollumúl-
anum, og eru þar austan við ána, fyrir
innan Leiðartungur, kallaðir Stórustein
ar og Tröllakrókar .. .
Niður í Víðidalinn er miklu skemmra
niður af Kollumúlanum, því sá dalur
liggur töluvert hærra en Jökulsár-
gljúfrið. Liggur vegurinn þar um bratta
hjalla niður að Víðidalsá. Var orðið
dimmt um kvöldið, er við komum að
Víðidalsbænum ...
í ferðasögunni 1882 lýsti ég nokkuð
jurtagróðrinum í Víðidal. Þar var þá
óvenjulega mikill og stórvaxinn fjalla-
gróður. Jurtirnar höfðu fengið að vera
í næði, því að sjaldan mun þar hafa
komið kind í þrjátíu til fjörutíu ár . . .
Nú er ég kom þar aftur, eftir tólf ár,
gaf mér á að líta, hve mikil' breyting
var orðin. Hér má sjá smávegis sýnis-
horn þess, hvernig hinn upprunalegi
dalagróður hefur breytzt, eftir að forn-
menn höfðu numið land. Ræktunin og
fjárbeitin er algerlega búin að breyta
Víðidal. Þar sem víðirinn var mestur
og hvannstóðið, er nú víðáttumikið tún.
Þó túnið sé stórt, þá fást aðeins af því
40 hestar. Það er snögglent, grasið gis-
ið og sést í mold á milli stráa, en jarð-
vegur allur er full'ur af gömlum víði-
tágum og hvannarótum. Gamli gróður-
inn mundi því að líkindum vaxa upp
aftur, ef bærinn legðist aftur í eyði. í
bæjarveggjunum vaxa litlar grá- og gul-
víðihríslur út úr hnausunum. Utan túns
er gróður allur töluvert smávaxnari en
áður. í dalnum er mest af víðitegundum
og i'yngi, mýrgresi sést því nær hvergi,
nema á örsmáum blettum við upp-
vermsludý, Slægjuleysið er aðalgallinn.
Með því að reita saman iaufslægjur og
mýraslægjur víðs vegar í dalnum og á
hjöllunum í kring, má fá hér um bil
hundrað hesta. Aðalkosturinn er fjár-
beitin. Hún er ágæt i Kollumúlanum, en
fjárgæzlan er mjög örðug á vetrum,
því þá verður að hafa það framan og
vestan í Kollumúlanum, en þaðan er
mjög langt til bæja. Þeir Víðidalsfeðg-
ar eiga kofa þar vestan í múlanum og
liggja þar stundum við tvær til þrjár
vikur i einu á vetrum, því ómögulegt er
að ganga til fjárins daglega yfir múlann.
Nýlega kom þar fyrir um vetur, að ai-
gerlega varð haglaust í Víðidal, og
björguðu þá bændur fé sínu með því
að reka það niður í Lón. Fé verður hér
vænt og fagurt, og kvíaær, sem ég sá,
voru óvanalega stórar, ullarfagrar og
stórhyrndar .
Nýlega voru þeir feðgar búnir að
byggja vandaða hlöðu, og svo hafa þeir
sett kláfa á Jökulsá og Víðidalsá. Ganga
þeir á digrum vírstrengjum, og er vel
frá þeim gengið. Víðidal'sá er vatns-
mikil og vond í botninn og verður oft
ófær. Silungur kvað vera nokkur neðst
í ánni, en kemst ekki langt sakir fossa.
Vegna gljúfranna er heldur ekki hægt
að veiða hann neðra.
Þó búskapurinn, heyaflinn og sauð-
fjárgeymslan séu örðugleikum bundin í
Víðidal, þá eru þó aðflutningarnir erf-
iðastir . Allan kaupstaðarvarning verð-
ur að flytja hinn langa tröll'aveg upp úr
830
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ