Tíminn Sunnudagsblað - 13.10.1963, Blaðsíða 8

sjálfan sig sagð'i hann: „Ég hef að-
eins boðað guðsorð, skrifað og pre-
dikað — og ekkert aðhafzt umfram
það. En meðan ég draklc Wittenbergs
öl með' Filippusi og Amsdorf, urðu
áhrif þessa orðs svo mikil, að þau
veiktu páfadæmið meira en nokkr-
um þjóðhcfðingja eða konungj hef-
ur áður tekizt“. En í augum hins
mikla framherja fornmenntastefnunn
ar, Erasmusar frá Rotterdam, var
allt tvísýnna um afleiðingamar:
,,Ég hef legið á dúfueggi," sagði
hann, „en Lúler hefur ungað út högg
ormi“.
VI.
Vandinn, sem vefararnir frá Zwick-
au færðu Marteini Lúter að höndum,
var þó lítilvægur hjá því, sem á eftir
fylgdi. Árið 1525 hófst bændaupp-
reisnin þýzira við Bódenvatn, og svo
eldfimt var andrúmsloftið, að innan
fárra mánaða logaði uppreisnarbálið
sunnan frf Ölpum og norður í Harz.
Næsta ár báru bændumir fram kröf-
ur í tólf greinum, þar sem þeir kröfð-
ust afnáms ánauðar,hóflegra jarðar-
gjalda og réttar til þess að velja sér
sjálfir presta, sem prédikuðu ómengað
guðsorð. Kröfur sínar studdu þeirskír
skotun til ritrdngarinnar, og líkt og
vefararnir frá Zwickau væntu þeir
stuðnings Marteins Lúters. Fyrst í
stað hvatti hann líka þjóðhöfðingj-
ana til þess að koma til móts við
kröfur bændanna. En þegar fram í
sótti, snerist honum hugur, og áð'ur
en lauk skrifaði hann rit gegn ,,hin-
um rángjörnu og morðfúsu bænd-
um“, þar sem hann talaði þessum
orðum til jandsfeðranna:
„Þess vegna, kæru herrar, skuluð
þið frelsa, bjarga og miskunna yður
yfir þetta vesalings fólk. Stingið,
höggvið, sláið, drepið, hver sem bet-
ur getur. Vel sé þér, ef þú verður
drepinn þess vegna. Sælli dauða get-
ur þú ekki hreppt, því að þú deyrð
í hlýðni við guðs orð' og fyrirmæli
(Rómverjabréfið 13.1) og í þjónustu
kærleikans við að bjarga náunga þín
um úr hlekkjum helvítis og djöfuls-
ins“.
Hann taidi tíma til þess kominn að
drepa bændur „sem óða hunda", og
sagði furstunum, að þeir gætu betur
þjónað guði með því að úthellá blóði
en biðjast fyrir.
Bændauppreisnin var enginn bama
leikur. fnnibyrgt hatur alþýðunnar
á forréttindastéttunum sprengdi af
sér allar hömlur. Fólkið réðst inn í
virkj og klaustur, vopnað ljáum og
sigðum og bareflum og hverju því,
sem hendi var næst. Kirkjur og hall-
ir vom rændar og aðalsfólkið og
þjónustulið þess var brytjað niður.
„Þú reiðst yfir akurinn minn“, hróp
aði einn. „Þú slóst mig í höfuðið
með sverðinu þínu, og nú skaltu
deyja“, hrópaði annar um leið og
ÆvintýramaSurinn Götz von Berlichingen.
hann rak spjót í gegnum gósseigand-
ann. Hér og þar slógust aðalsmenn í
hóp bænda — sumir áttu einhvers
í að hefna eða þorðu ekki annað en
snúast á sveil með bændum. aðrir
vora samvizkulausir ævintýramenn,
nokkrir gengu uppreisnarmönnum á
hönd af sanníæringu og trú á rétt-
mæti byltingarinnar. Einn þessara
aðalsmanna hét Götz von Berliching-
en og hafði lengi verið herforingi í
hinum endalausu skærum, sem þýzk-
ir þjóð'höfðingjar og ríkisriddarar
höfðu háð á liðnum árum. Hann hafði
misst hægri hönd í orrustu og látið,
festa á sig járnhönd í staðinn. Goethe
hefur víðfrægt þennan mann sem
frelsishetju í einu leikrita sinna, en
í rauninni var hann ekki annað en
glæframenm, er gekk í lið með bænd
um af ótta við hefnd þeirra, ef hann
veitti þeim ekki, enda sveik hann
þá áður en lauk.
Sá, sem gerðist íoringi bænda á
þessum válegu tímum, var þó Tómas
Miinzer. Hann hafði þegar hér var
komið sögu setzt að í Muhlhausen
í Þýringalandi. stofnað þar „himn-
eskt riki“, trúarríki á sameiningar-
gmndvelli. Kjörinn af guði og leidd-
ur af hinu innra ljósi fylkti hann nú
bændum til hinnar siðustu orrustu.
En þeirri orrustu lauk á annan veg
en Munzer vænti.
Þegar uppreisnaraldan nálgaðist
Norður-Þýzkaland, þar sem hin stærri
og öflugri furstadæmi voru, samein-
uðust þjóðhöfðingjar, aðalsmenn og
hinir ríkari borgarar til gagnsóknar
á hendur bændum. .Skyndilega ruku
allar trúmáladeilur yfirstéttarinnar
út í veður og vind og jafnt fylgismenn
Lúthers sem páfans einbeittu sér að
því_ að vinna bug á uppreisninni.
Úrslitaorrustan var háð við Frank-
enhausen við suðurlandamæri Sax-
lands, og þar laut her bænda í lægra
haldi. Uppreisnarmenn voru murkað-
ir niður af engu minni grimmd en
þeir höfðu áður beitt, og Tómas
Miinzer var tekinn höndum, pyndaður
og drepinn. Einmitt um þetta leyti
kom herhvöt Lúters gegn bændum
fyrir almenningssjónir, og þurfti þó
sízt að eggja yfirstéttina til harð-
Framhald á 862. slðu.
848
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ