Tíminn Sunnudagsblað - 13.10.1963, Blaðsíða 16

Múla — hann var þá orðinn vel auð-
ur.
Árig 1892 seljum við dráttarkláf-
inn á Jökulsá í Kollumúla. og gengu
okkur kaupstr.ðarferðirnar vel eftir
það. Þá var heldur vondur vetur,
veðrasamur, en sjaldan hagleysur.
Balnaði 10. apríl, og eftir það var
ununartíð, nautgripir látnir út 18.
apríl. Þá vorum við orðnir heylausir.
Þá kom jörð hvanngræn undan snjón
um. Við áttum heystrá svona í viku,
en þá var kominn ágætur gróður.
Þetta vor settum við dráttinn á Víði-
dalsána.
Svona voru veturnir að tiðarfari
til í Víðidal þau fjórtán ár, sem við
vorum þar: Sialdan mjög kaldir vet-
ur. Kollumúlinn bjargaði skepnun-
um okkar. Hann var vorgóður vana-
lega, sólbráð eftir að kom yfir miðj-
an þorra. Ef- frostlítið var og sá til
sólar, tók alltaf í Ef Múlinn var vel
auður með eóukomu. kom sjaldan
fyrir, að haglaust yrði eftir það,
nema seinasta veturinn, sem við vor-
um þar. Þá stóð Kollumúlinn auður
þar til viku af góu, en hér uppi í
Víðidal nefur mátt heita haglaust
síðan viku fyrir jólaföstu, þar til nú,
tvær vikur af sumri. Þetta hefur ver-
ið mesti snjóaveturinn hér uppi i
Víðidal s'ðan við fluttumst hingað.
f múlanum varð haglaust 'strax í ann-
arri viku góu, og alltaf dreif af
ofanstæðu austri. Suður í Múla oft-
ast bleytusnjór, stundum rigndi. Féð
náði alltaf i kvist en komst hvergi
um skóginn Við Bjarni bárum allt-
af hey s-iður i Múla tvisvar í viku,
fimmtíu ril sextiu pund hvor, og
gáfum á padd. Þetta var erfitt á
skíðunum. Sumt af fénu var úti í
Múlasporði — þa_- var öllu grynnra
og snjórinn nlautari, 02 komst féð
því betur um skóginn þar. Lömbta
rákum við suður viku fyrir sumar,
og voru bá farnir að koma þar hag-
ar.
Það bjargaði okkur í Víðidal, að
við vorum aliir góðir á skíðum, enda
gafst okkur færi á að æfa vel skíða-
ferðir. Einu sinn: kom mikill snjór
f Víð'idal. Þá var öllu gefið inni. Þá
sagði ég við Bjarna frænda, að nú
skyldum við taka okkur skíðatúr.
,.Já, hvert skulum við bá fara?“
„Upp á ná-Hofsjökul“. sagði ég. „Það
er þá aldrei sprettur", sagði Bjarni.
Svo lögðum við af stað og gengum
alitaf á skíðunum upp og alveg
upp á jökulinn, þar sem hann er
hæstur. f»aðan sáum við út á sjó i
Álftarfirði og Búlandstind og norður
á Fljótsdalsheiði. Alls staðar var
hvítt. nema Kverkfjöllin voru að sjá
mikið auð og randir meðfram Fell-
unum, helzt i Snæfellshálsinum. Ekki
man ég, hvað við vorum lengi upp
I á jökulinn neðan frá bænum. En
fimmtán mínútur vorum við niður
að bænum. Úr Víðidal mátti fara til
byggða á skiðum, þegar mikill snjór
var — út í Lón, Álftarfjarðardali alla,
til Fljótsdals og Skriðdals og Hrafn-
kelsdals, án þess að fara fyrst til
Fljótsdals. Það var bein leið af Mark-
öldunni í Laugarfjall, yzta hnúkinn
af Fellunum og úr Laugarfelli út og
norður í Aðalból".
* * *
Hér lýkur bréfi Jóns, að því leyti
er snertir Víðidal og veruna þar. Við
það er eitt að athuga, að drættirmr
voru ekki settir á báðar árnar sama
ár. Jón hefur vikið hér að ýmsu, er
varðaði búskap þeirra feðga 1 daln-
um, og mun ég í framhaldi af því
rifja upp ýmislegt, sem ég man frá
veru minni þar, en styðjast þó að
sumu leyti við það, er ég heyrði þá
feðga og þeirra fólk tala sín á milli
um búskap smn og búnaðarhætti á
þessu einkennilega afdalabýli, sem
að ýmsu leyti var einstætt, bæði að
kostum og ókostum. Kostir þar voru
helzt nær óbrigðull útigangur fyrir
sauðfé í Kollumúla og ágætar af-
urðir af því vegna landgæða og veð-
ursældar. Ókostirnir voru aftur helzt
einangrun og erfiðir aðflutningar.
Búskapurinn í Viðidal mun f flestu
hafa verið svipaður því, sem annars
staðar var yfirleitt. Þó má vera, að
búskaparhættir hafi í sumu verið frá-
brugðnir og þá helzt einhæfari en
víða annars staðar, svo sem í mat-
argerð og kannski í klæðaburði líka.
Mér koma í hug prjónabrækurnar,
sem Sigfús gekk í hversdagslega og
stundum einum. Fólk fékk hvort
tveggja, fæði og klæði, nær eingöngu
af jörðinni og sauðkindinni. Veiði-
skapur var enginn, nema hvað rjúp-
ur voru skotnar við og við að vetr-
inum. Það var rjúpnasælt þarna,
þegar hagar voru. En oft voru alger
jarðbönn langtfmum saman uppi í
Víðidal. Á haustin var stundum mikið
um rjúpu í kringum Hofsjökul. Sem
dæmi má nefna, að Jón skaut einn
dag að haustlagi 119 rjúpur í dýja-
væsunum meðfram Hofsjökli. Var
stundum nokkur búbót að rjúpunum,
og voru þær að mestu lagðar í heim-
ilið. Þó kom fyrir, að þær voru seld-
ar í verzlun frammi á Papaósi. Svo
var um þessar 119 rjúpur. að þær
voru seldar, eða það af þeim, sem
söluhæft var. Og svo mun oftar hafa
verið, einkum snemma á haustin. Eft-
ir að snjóaði, var ekki unnt að koma
þeim. Oftast var mikill úrgangur, sem
ekki var söíuhæfur. Blóðugar eða
blautar rjúpur þýddi ekki að fara
með. Þær urðu að vera alveg lýta-
lausar — mátti hvergi sjást á þeim
blóðdropi, ef þær áttu að lenda í
fyrsta flokki. Bezt var að láta rjúp-
umar kólna, aður en farið var að bera
þær — þá var blóðið storknað, svo
að það lak ekki eða brauzt út.
Aðrir nytjafuglar voru ekki. svo
að ég muni. Álftir og gæsir sáust
varla nema á flugi, enda landið ekki
aðgengilegt fyrir sundfugla, því að
ekki voru tjaniir né stöðuvötn, nema
tjörnin, sem Múla-Þveráin rennur úr,
á Múlaheiðinni. Af mófuglum var
hins vegar nokkuð, svo sem lóu, spóa,
og smáfuglum — steindepli og maríu
erlu — ag ógleymdum snjótittlingnum
sem mikið var af og oft skemmti-
með fögrum söng sínum. Það er mér
enn í minni, hvað þeir gátu sungið.
Þeir voru þakklátir skapara sínum,
þessir blessaðir sakleysingjar, fyrir
sólargeislana eftir langan og kaldan
vetur. Þá var þeim gleymt allt and-
streymi, sem honum fylgdi.
Nokkuð var misjafnt, hve jörð fór
snemma að grænka. Það valt að
sjálfsögðu á tíðarfarinu. Eitt vorið,
sem ég man eftir, voru nautgripir
leystir út um sumarmál. Þá var far-
ið að votta fyrir gróðri. Sjálfsagt
hefur þó heyskortur valdið, hve
snemma -'ar farið að beita þeim. En
það vor var áfalialaust, og allir gripir
komust vel af.
Oftast var snemma hleypt til ánna
og alltaf fyrir jól. Fráfærurnar kröfð
ust þess. Það var talin nauðsyn að
færa frá átta til níu vikur af sumri,
en það matti ekki færa yngri lömb
frá en þriggja vikna. Þau urðu að
vera búin að iæra að bíta gras, annr
ars gátu þau ekki bjargað sér, þeg-
ar þau misstu mjólkina. Þó kom það
fyrir, að tekið var frá yngra lamb,
ef um úrvalsmjóikurá var að ræða,
sem hreint ekki mátti missast úr
kvíum. Oftasf vonj þau lömb lítilfjör-
leg að haustinu og varla á vetur setj-
andi, og stundum fóru þau í öfug-
snoð.
Margt Kom til, að fært var snemma
frá. Þvi fyrr sem fært var frá þeim
mun betur mjólkuðu ærnar og þeim
mun fyrr fékk fólkið skyr, ost og
smjör. en þess var oft meiri og
minni þörf. Kýrin var aldrei nema
ein. Væri heyskortur að vorinu, gelt-
ist hún meira og minna, svo að
mjólkurinnar var fullkomin þörf.
Auk þess fannst gamla fólkinu lítið
til kúamjólkurinnar koma og kallaði
hana jafnvel glætu. Á sauðamjólkur-
hlaupi spratt varla mysa, og þrídægr-
uð sauðamjólk skilaði svo þykkum
rjóma, að ó'.rúlegt mátti heita. Til
var, að þar sem bezt var undir bú,
væri skeifa mælikvarðinn á mjólkur-
gæðin. Væri rjómalagið svo þykkt,
að það héldi skeifu, var það talið
ágætt. En héldi það skaflaskeifu,
var það calið til eindæma.
Alltaf var lömbunum stíað lang-
an eða skamman tíma. Það var einn
liðurinn í þv' aC fá lömbin snemma
til þess að bíta Ærnar voru mjólkað-
ar snemma að morgninum. áður en
lömbunum var hleypt til þeirra. Þó
varð að gæta þess að mjólka þær
ekki mikið — taka úr þeim blábun-
una, sem kallað var — og aldrei svo,
856
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ